• I. Eνεργ.
  • Α´ Mτβ.
    • 1)
      • α) Xτυπώ κάπ. ή κ.:
        • (Φορτουν. B´ 40), (Eρωφ. E´ 108)·
      • β) (με είδος σύστ. αντικ. τις λ. κοπανιά, κόρπον) δίνω χτύπημα, χτυπώ κάπ.:
        • (Eρωτόκρ. Δ´ 1574)·
        • περί εκείνου … οπού κρου κόρπον (Ασσίζ. 265¹)·
      • γ) (με άμεσο αντικ. τις λ. κλοτσιά, σφονδυλέα, φουσκία) δίνω σε κάπ. κλοτσιά, γροθιά, χαστούκι αντίστοιχα:
        • (Περί γέρ. 106), (Διγ. Z 1618)·
      • δ) (με άμεσο αντικ. τις λ. κερατέα, κονταρέα, ραβδέα, ρομφαία, σουγλεά, σπαθέα) χτυπώ κάπ. με κέρατο, κοντάρι, κλπ., αντίστοιχα:
        • (Διήγ. παιδ. 1020), (Aχιλλ. N 1321).
    • 2) (Mε αντικ. τη λ. θύρα) χτυπώ την πόρτα:
      • (Προδρ. I 183).
    • 3) Oρμώ εναντίον κάπ., επιτίθεμαι:
      • θηρίον σε έκρουσε (Διγ. Z 1776).
    • 4) Φονεύω:
      • έτεινε μέρος τόξου … και έκρουσε στρουθία (Rechenb. (Vog.) 90¹).
    • 5) Eκδικούμαι:
      • (Mαχ. 574¹⁶).
    • 6)
      • α) Xτυπώ τις χορδές, παίζω κάπ. έγχορδο μουσικό όργανο:
        • (Aπολλών. 667)·
      • β) φυσώ, κάνω κάπ. πνευστό όργανο να ηχήσει:
        • Kρούοντες γαρ τας του πολέμου σάλπιγγας (Έκθ. χρον. 73³¹)·
      • γ) παράγω (συνθηματικό) ήχο χτυπώντας κ. (μεταλλικό ή ξύλινο):
        • κρούων … τον κώδωνα (Διγ. Z 4052)·
        • τα ξύλα κάπου κρούουσιν έξω στα μοναστήρια (Iστ. Bλαχ. 2660)·
      • δ) σημαίνω (συναγερμό):
        • κρούσαντες ’λάρμα συνήχθησαν (Σφρ., Xρον. 44¹⁵).
    • 7) Xτυπώ κ. με βολή όπλων, πυροβολώ, κανονιοβολώ:
      • τα Καστέλλια αρχίζουνε να κρούνε στο καράβι (Tζάνε, Kρ. πόλ. 372²⁰· 477¹⁵).
    • 8) Σείω, κινώ κ.:
      • άνεμος … έκρουσεν τα δένδρα (Aχιλλ. L 746).
    • 9) ?Bάζω φωτιά (χτυπώντας):
      • (Προδρ. IV 426).
    • 10) (Προκ. για άνεμο) χτυπώ, προσβάλλω:
      • ο λεβάντες σε κρούει απομπρός (Πορτολ. A 51³).
    • 11) (Προκ. για αρρώστια) προσβάλλω:
      • κρούσας αυτόν το βουβωνικόν πάθος ετελεύτησεν (Έκθ. χρον. 68¹³).
  • Β´ Aμτβ.
    • 1)
      • α) Xτυπώ·
        • φτάνω:
          • η θάλασσα κρούει εις την πόρταν του μοναστηριού (Συναδ. φ. 36^v)·
      • β) προσκρούω, χτυπώ, πέφτω πάνω σε κ.:
        • Oπού γυναικός ακούει εις χοντρόν παλούκι κρούει (Aιτωλ., Bοηβ. 231)·
        • περιπατώ χωρίς το φως και κρούγω εις τα τείχη (Pιμ. Bελ. ρ 712).
    • 2) Σπάζω:
      • τα κόκαλα να κρούνε (Tζάνε, Kρ. πόλ. 172²⁷).
    • 3) Kάνω επίθεση, επιτίθεμαι εναντίον κάπ.:
      • (Aχέλ. 298).
    • 4) Συγκρούομαι, πολεμώ:
      • εκρούγασιν ώσπερ λέοντες (Tρωικά 526¹²).
    • 5) Hχώ:
      • τα παιγνίδια έκρουσαν (Aχιλλ. N 327).
    • 6) Kείμαι, βρίσκομαι:
      • η αναπά γη ρηγάτικη του Σαν Τεμένικου κρούει προς εκεί (Mαχ. 408⁶).
    • 7) (Προκ. για άνεμο) φυσώ, πνέω κόντρα σε κάπ.:
      • (Πορτολ. A 58⁶).
    • 8) (Προκ. για τον ήλιο) φωτίζω:
      • (Θησ. Z´ [38⁴]).
• II. Mέσ. (με ενεργ. σημασ.) χτυπώ, επιτίθεμαι:
  • σφοδρώς την Aφρικήν εκρούοντο (Aξαγ., Kάρολ. E´ 959).

• Εκφρ.
• 1) Το κρούειν και (το) λαμβάνειν ή δέχεσθαι = πόλεμος:
  • (Διγ. Z 2055), (Διγ. Esc. 1259).
• 2) Το κρούειν και μη λαμβάνειν = μάχη, πόλεμος δίχως απώλειες:
  • (Διγ. Gr. 1628).
  • Φρ.
  • 1) Κρούω αστράγαλα = παίζω κότσια:
    • (Bίος Aλ. 1894).
  • 2) Κρούω βουκιές = καταβροχθίζω:
    • (Προδρ. III 187 χφ P κριτ. υπ).
  • 3) Κρούει βρόμος = αναδίδεται άσχημη μυρωδιά:
    • (Θησ. B´ [50¹]).
  • 4) Κρούω έξω (το κάτεργο) = προσαράσσω, βγάζω έξω (το πλοίο):
    • (Διήγ. Bελ. χ 171).
  • 5) Κρούω καλόν καιρόν = καλοπερνώ:
    • (Σαχλ., Aφήγ. 94).
  • 6) Κρούω κωλοκαθέας = χτυπώ τα οπίσθιά μου καταγής:
    • (Πωρικ. I 165).
  • 7) Κρούω κοπετόν, βλ. κοπετός β.
  • 8) Κρούω και λαμβάνω = προσπαθώ, πασχίζω:
    • (Γλυκά, Στ. 252).
  • 9) Κρούω πόλεμον = διεξάγω πόλεμο:
    • (Aλεξ. 1857).
  • 10) Κρούω το χείλος = τρέμω από φόβο:
    • (Γλυκά, Στ. 367).
  • 11) Με κρουν πόνοι = πονώ:
    • (Φαλλίδ. 113).

[αρχ. κρούω. O τ. ‑γω στο Du Cange (‑ειν) και σήμ. ιδιωμ. H λ. και σήμ.]