5.2 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση

Η οικονομία. Προτού οργανωθούν σε ισχυρό κράτος οι Χετταίοι ήταν νομάδες και ασχολούνταν κυρίως με την κτηνοτροφία. Στις πεδιάδες της Μ. Ασίας εξέτρεφαν άλογα, βοοειδή, χοίρους, αιγοειδή και πρόβατα. Έτσι, όταν απέκτησαν μόνιμες εγκαταστάσεις, με δυσκολία προσαρμόστηκαν στην καλλιέργεια της γης. Είχαν πλούσια παραγωγή δημητριακών, κρασιού και κυρίως μελιού, καθώς ασχολούνταν με τη μελισσοκομία. Η οικονομική τους όμως ανάπτυξη και η ισχυροποίηση του κράτους τους οφείλονται στην οργάνωση της βιοτεχνίας και του εμπορίου. Προμηθεύονταν από τους γειτονικούς λαούς μέταλλα και κατασκεύαζαν όπλα και εξαρτήματα ιπποσκευής. Ήταν ίσως οι πρώτοι που επεξεργάστηκαν το σίδηρο. Οι πόλεις τους ήταν χτισμένες σε στρατηγικά σημεία απ' όπου περνούσαν οι χερσαίοι εμπορικοί δρόμοι της Ανατολής. Φημίζονταν για το εμπόριο έργων μεταλλουργίας και αλόγων.

1. Η χρήση του σιδήρου από τους Χετταίους Από την άποψη, ωστόσο, των γενικότερων ιστορικών εξελίξεων, όλα αυτά τα επιτεύγματα επισκιάζονται από την τεράστια συνεισφορά των Χετταίων στην εξέλιξη της τεχνολογίας: τη χρήση του σιδήρου. Ο σίδηρος, που σε αντιδιαστολή με τον ορείχαλκο είναι καθαρό μέταλλο και όχι κράμα, χρησιμοποιούνταν στην Ανατολή ήδη από τον 15ο π.Χ. αιώνα. Πολύ λίγοι από τους πολιτισμούς της Εποχής του Ορείχαλκου είχαν αρκετά αποθέματα χαλκού και κασσίτερου ώστε να παράγουν τις απαραίτητες ποσότητες ορείχαλκου. Συνήθως το ένα από τα δύο μέταλλα του κράματος έπρεπε να εισάγεται, και επομένως, καθώς το εξωτερικό εμπόριο αποτελούσε βασιλικό προνόμιο (όπως άλλωστε και η εκμετάλλευση των ορυχείων), η «κυκλοφορία» ορειχάλκινων όπλων και εργαλείων μπορούσε να ελέγχεται. Για να παραγάγει κανείς σίδηρο, αρκούσε η ύπαρξη των σχετικών κοιτασμάτων, ένας απλός φούρνος με ξυλοκάρβουνα, και κάποιες στοιχειώδεις αρχές κατεργασίας του μετάλλου, ώστε να μετατραπεί σε δρεπάνια, άροτρα, λόγχες και ξίφη. Οι στρατοί ήταν πια πολύ πιο εύκολο να εξοπλιστούν, ενώ ορισμένα κράτη έχασαν το συγκριτικό πλεονέκτημα που τους εξασφάλιζαν τα άφθονα ορειχάλκινα όπλα τους. Η. Honour, J. Fleming, Ιστορία της τέχνης, τ. 1, μετ. Ανδ. Παππάς, εκδ. Υποδομή 1991, σ. 68.

Η κοινωνία. Την κοινωνική τους διάρθρωση προσδιόρισε μάλλον η επιβολή νέων φύλων πάνω στη μεγάλη μάζα των αυτοχθόνων, οι οποίοι παρέμειναν στην ύπαιθρο και ασχολήθηκαν κυρίως με τη γεωργία. Ο βασιλιάς τους δεν ήταν εξαρχής απόλυτος κυρίαρχος. Προοδευτικά επιβλήθηκε, περιβλήθηκε με ιδιότητες υπεράνθρωπες και θεωρήθηκε από τους υπηκόους του ως πρόσωπο θεόσταλτο. Ήταν αρχιερέας, αρχιστράτηγος, νομοθέτης και υπέρτατος κριτής. Οι διοικητικοί αξιωματούχοι ήταν μεγάλοι γαιοκτήμονες και αποτελούσαν την ανώτερη κοινωνική τάξη των πολεμιστών. Οι τεχνίτες που ζούσαν στις πόλεις δεν διαφοροποιούνταν στην κοινωνική ιεραρχία από τον υπόλοιπο λαό, ο οποίος ζούσε σε χωριά και μίσθωνε τη γη από τους ευγενείς γαιοκτήμονες. Οι δούλοι πιθανόν αποτελούσαν κινητή περιουσία, την οποία ο ιδιοκτήτης μπορούσε να χρησιμοποιήσει κατά την κρίση του.

Βασιλική Πύλη, Χαττούσα περίπου 1400 π.Χ.

Η πολιτική οργάνωση. Το κράτος δεν οργανώθηκε κατά τα πρότυπα των απόλυτων μοναρχιών των άλλων κρατών της Εγγύς Ανατολής. Η διαφορετική καταγωγή των κατακτητών, που επιβλήθηκαν στους αυτόχθονες και η δημιουργία πόλεων σε μεγάλες αποστάσεις συνέβαλαν στη διαμόρφωση ενός συστήματος φεουδαρχικού χαρακτήρα. Ο βασιλιάς είχε την έδρα του στη Χαττούσα. Στο χετταϊκό κράτος όμως συναντούμε υποτελείς ηγεμόνες βασιλικής καταγωγής, που είχαν την έδρα τους σε άλλες πόλεις και έδιναν όρκο υποτέλειας στον ηγεμόνα της Χαττούσας.