Διδακτικά Βιβλία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

β. Αγιογραφία

Εικόνες, όπως αναφέρουν οι Πατέρες (Ειρηναίος, 2ος μ.Χ. αι., Ιωαν. Δαμασκηνός, 8ος αι.), υπήρχαν στην Εκκλησία από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της. Στις κατακόμβες γνωρίσαμε τις νωπογραφίες με θέματα συμβολικά (ιχθύς, αμνός, άγκυρα κτλ.). Ύστερα από τον 4ο μ.Χ. αι. ζωγραφίζονται συγκεκριμένα ιερά πρόσωπα και γεγονότα από τη Βίβλο σε φορητές εικόνες και σε τοιχογραφίες, αλλά και σε ψηφιδωτά (εικ. 5), των οποίων η τέχνη είναι εξαιρετικά δύσκολη και προϋποθέτει πολλά στάδια εργασίας. Οι εικόνες αυτές εκφράζουν την πίστη στον Θεάνθρωπο Ιησού, την τιμή με την οποία περιβάλει η Εκκλησία τη Θεοτόκο και προβάλουν τους μάρτυρες ως πρότυπα για τους πιστούς. Ο τεχνίτης ζωγράφιζε διαμορφώνοντας με τη φαντασία του τις μορφές ή αναζητούσε πρότυπα από τη φύση (νατουραλισμός). Έτσι ζωγραφίζονταν οι εικόνες σε όλες τις χριστιανικές κοινότητες της Μεσογείου μέχρι την εικονομαχία. Μετά τον 8ο αιώνα η αγιογραφική τέχνη στην Ανατολή διαφοροποιείται.

Σύμφωνα με την Ζ' Οικ. Σύνοδο, εικόνα είναι η μορφή ενός προσώπου. Δείχνει ότι το πρόσωπο υπάρχει, είναι μοναδικό και αναγνωρίσιμο ανάμεσα σε άλλα ομοειδή. Συνεπώς, η ζωγραφική τέχνη δε δημιουργεί μορφές αλλά αναπαράγει τις ήδη υπάρχουσες. Ο τεχνίτης μπορεί να διαλέξει μόνο το ζωγραφικό τρόπο με τον οποίο θα απεικονίσει τις μορφές του Χριστού, της Θεοτόκου και των αγίων. Όμως η φωτογραφική ομοιότητα με το πρωτότυπο (νατουραλισμός) δεν είναι το ζητούμενο στη βυζαντινή αγιογραφία. Ο τεχνίτης επιλέγει και επαναλαμβάνει ορισμένα βασικά μόνο χαρακτηριστικά, χρησιμοποιώντας το ζωγραφικό σύστημα της ελληνιστικής ζωγραφικής (3ος-1ος π.Χ. αι.) που χαρακτηρίζεται από απουσία βάθους, ανάστροφη προοπτική κ.ά. Επιδιώκουν έτσι να δείξουν ότι τα εικονιζόμενα πρόσωπα δεν υπάρχουν αυτόνομα, αλλά αναφέρονται στον πιστό θεατή που είναι ο ίδιος το κέντρο του έργου τέχνης. Ο λόγος δηλαδή για τον οποίο υπάρχουν εικόνες στην Εκκλησία είναι για να αναζητήσει ο πιστός προσωπική σχέση με τους αγίους, και τελικά με το Θεό. Σε καμία περίπτωση να καθηλωθεί - να ακινητοποιηθεί συναισθηματικά - από θαυμασμό για το έργο τέχνης που έχει απέναντί του ή να θεωρήσει ότι η εικόνα ταυτίζεται με τον άγιο που εικονίζει. Τέλος, η βυζαντινή εικόνα παριστάνει με σύμβολα τον κόσμο των αισθήσεων, ελευθερωμένο όμως από την αμαρτία, "ανακαινισμένον εν Θεώ." (εικ. 6).

6. Χριστός. Βυζαντινή εικόνα. Άγιον Όρος, 13ος αι.

7. Εσωτερικό, κόγχη ιερού, Πλατυτέρα, Καθολικό Μονής Οσίου Λουκά.