β. Η αγωνία και ο αγώνας του Μ. Αθανασίου για την αλήθεια

Ο Μ. Αθανάσιος έζησε σε μια εποχή, κατά την οποία η Εκκλησία κινδύνευε να χάσει την ταυτότητά της από την αίρεση του Αρείου. Ο Μ. Αθανάσιος αντέδρασε στην αίρεση αυτή χάρη στη φώτιση του Αγίου Πνεύματος και με εφόδια τη γνώση της Αγίας Γραφής και της Παράδοσης της Εκκλησίας. Τόνιζε ότι ο Υιός του Θεού προσέλαβε τη φθαρτή ανθρώπινη φύση και έγινε άνθρωπος, για να λυτρώσει το ανθρώπινο γένος από την αμαρτία, η οποία προήλθε από την πτώση των πρωτοπλάστων. Ο Χριστός, επομένως, είναι Αυτός που διασφαλίζει τη σωτηρία των ανθρώπων, αφού είναι και άνθρωπος -εκπρόσωπος του ανθρώπινου γένους- και Θεός -Υιός του Θεού και Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας.

Κανείς άλλος δεν μπορούσε να μεταβάλει το φθαρτό σε άφθαρτο παρά μόνον ο ίδιος ο Σωτήρας που δημιούργησε τα πάντα από το μηδέν. Κανείς άλλος δεν μπορούσε να ξανακτίσει στους ανθρώπους το κατ' εικόνα, παρά η εικόνα του Πατέρα (ο Υιός και Λόγος του Θεού που το είχε δημιουργήσει και στην αρχή)? και κανείς άλλος δεν μπορούσε να κάνει το θνητό αθάνατο, παρά μόνον ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός… Κανένας άλλος δεν μπορεί να διδάξει για τον Πατέρα… παρά μόνον ο Λόγος Του που ρυθμίζει τα πάντα, ο μόνος μονογενής και αληθινός Υιός του Πατρός (Περί ενανθρωπήσεως, 20, Β.Ε.Π.Ε.Σ. τόμ 30, έκδ. Απ. Διακονίας, Αθήνα 1962, σελ. 90).

Επιπλέον, ο Μ. Αθανάσιος στο θεολογικό του έργο καθορίζει και τις προϋποθέσεις για να συγκληθεί μια Οικουμενική Σύνοδος. Όταν εμφανίζεται μια νέα αίρεση, η Εκκλησία κατά τον Μ. Αθανάσιο, πρέπει πρώτα να καταφύγει στην Αγία Γραφή και στην Παράδοσή της. Κατόπιν, αν οι χριστιανοί δεν μπορούν να διακρίνουν την αλήθεια, η σύγκληση της Οικουμενικής Συνόδου καθίσταται αναγκαία και επείγουσα, εφόσον η αίρεση ταράζει και διαιρεί την Εκκλησία. Έργο της Οικουμενικής Συνόδου είναι η φανέρωση της αλήθειας της πίστης με τη φώτιση του Αγίου Πνεύματος και η καταδίκη της αίρεσης με βάση την Αγία Γραφή και την Παράδοση της Εκκλησίας.

Αν ο Υιός ήταν κτίσμα, ο άνθρωπος θα παρέμενε θνητός, αφού δε θα ενωνόταν με το Θεό, γιατί το κτίσμα δε μπορεί να ενώσει τα κτίσματα με το Θεό… Γι' αυτό και ο Θεός στέλνει τον Υιό Του, ο οποίος γίνεται υιός του ανθρώπου με το να λάβει σάρκα κτιστή… Όλοι τώρα πια… απελευθερωθήκαμε και ενωθήκαμε με το Λόγο του Θεού. Αφού, λοιπόν, ενωθήκαμε με το Θεό, δε μένουμε πια πάνω στη γη, αλλά, όπως και Εκείνος είπε, όπου θα ευρίσκεται Αυτός εκεί θα είμαστε και εμείς… Και εκεί όπου βρίσκεται ο Χριστός, ποιος φόβος ή ποιος κίνδυνος μπορεί να υπάρξει; (Κατά Αρειανών Β', 69, Β.Ε.Π.Ε.Σ. τόμ. 30, έκδ. Απ. Διακονίας, Αθήνα 1962, σελ. 237-238)