β. Το νόημα των αιρέσεων

Αν και γινόταν σαφές στα νέα μέλη της Εκκλησίας πως πρέπει να διατηρήσουν ανόθευτη, χωρίς προσθήκες ή αφαιρέσεις, την πίστη των Αποστόλων, μερικές φορές οι χριστιανοί μετέφεραν μαζί τους θρησκευτικές και πολιτιστικές εμπειρίες είτε από τον ιουδαϊκό είτε από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Οι χριστιανοί με ρίζες στον Ιουδαϊσμό δυσκολεύονταν να δεχτούν την αντικατάσταση του Μωσαϊκού Νόμου από την ευαγγελική διδασκαλία. Οι χριστιανοί με καταβολές στον εθνικό κόσμο δεν μπορούσαν να δεχτούν, χωρίς αντιρρήσεις, τη δημιουργία του κόσμου από το μηδέν ή τη χριστιανική διδασκαλία για την αρχή του κακού στην ιστορία. Οι πνευματικές ζυμώσεις που αναπτύχθηκαν στο ευρύτερο πλαίσιο της χριστιανικής πίστης είχαν ως αποτέλεσμα τις διάφορες αιρέσεις, που ήταν κράμα θρησκευτικών αντιλήψεων από τον Ιουδαϊσμό ή τον ελληνορωμαϊκό κόσμο.

Οι μεγαλύτερες αιρέσεις, είναι: - Ο Αρειανισμός, προϊόν των θρησκευτικών δοξασιών του πρεσβυτέρου της Αλεξανδρείας Αρείου, ο οποίος διακήρυξε ότι ο Χριστός δεν είναι Θεός και "ομοούσιος" με τον Πατέρα του αλλά κτίσμα του Θεού. Ο Αρειανισμός, όταν αρνείται τη θεότητα του Ιησού, απορρίπτει και το απολυτρωτικό Του έργο. Ο άνθρωπος, κατά συνέπεια, παραμένει δέσμιος της αμαρτίας και του θανάτου, αφού ο Χριστός δεν είναι Θεός και δεν μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο σε κοινωνία με το Θεό και επομένως, στη σωτηρία. - Ο Νεστοριανισμός, η διδασκαλία του αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως Νεστορίου, ο οποίος υπερτόνιζε την ανθρώπινη φύση του Χριστού. Η Παναγία, κατά το Νεστόριο, πρέπει να ονομάζεται Χριστοτόκος κι όχι Θεοτόκος, αφού γέννησε τον άνθρωπο Χριστό στον οποίο "ενοίκησε" (κατοίκησε) ο Θείος Λόγος. Στο Νεστοριανισμό, η υποτίμηση της θεϊκής φύσης του Ιησού μειώνει το γεγονός της λύτρωσης που προσέφερε ο Χριστός. Αποκλείεται, όπως και στον Αρειανισμό, η ένωση Θεού και ανθρώπου, αφού ο Ιησούς είναι μόνο ένα ηθικό πρότυπο ανθρώπου και όχι Θεάνθρωπος. - Ο Μονοφυσιτισμός. Ο αρχιμανδρίτης Ευτυχής, για να αντιμετωπίσει την αίρεση του Νεστορίου, οδηγήθηκε στο άλλο άκρο. Υποστήριξε ότι ο Ιησούς Χριστός δεν είχε δύο φύσεις, τη θεία και την ανθρώπινη, αλλά μόνο μία φύση, τη θεία, η οποία απορρόφησε την ανθρώπινη. Στο Μονοφυσιτισμό, επομένως, ο Θεός παρουσιάζεται φαινομενικά ως άνθρωπος. Αν, όμως, στο πρόσωπο του Ιησού δεν είναι ενωμένη η θεία και η ανθρώπινη φύση, τότε η σωτηρία εξαρτάται μόνο από το Θεό, αφού ο άνθρωπος δεν έχει καμιά συμμετοχή σ' αυτήν.

Η Γ' Οικουμενική Σύνοδος και ο αυτοκράτωρ Θεοδόσιος Β' που υπέγραψε και τις καταδικαστικές για το Νεστόριο αποφάσεις. Μικρογραφία από χειρόγραφο του 9ου αι.

Η Εκκλησία κατακρίνει την αίρεση και όχι τον αιρετικό, την κακοδοξία, όχι τον άνθρωπο: "ου τόν αιρετικόν, αλλά τήν αίρεσιν ου τόν άνθρωπο αλλά τήν πλάνην" (Ιωαν. Χρυσόστ. PG 50, 700 -701).