Διδακτικά Βιβλία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

2. Η θρησκεία και η θρησκευτική ζωή

Κατά τη μινωική εποχή η κύρια θεότητα ήταν η μητέρα-θεά η οποία λατρευόταν σε κατοικημένους χώρους και στην ύπαιθρο, με ποικίλες προσφορές. Ο βασιλιάς ήταν επικεφαλής του ιερατείου. Η μυκηναϊκή θρησκεία είναι σύνθεση στοιχείων μινωικών και ινδοευρωπαϊκών. Κοντά στη μητέρα-θεά εμφανίζονται αρσενικές αλλά και θηλυκές θεότητες. Η λατρεία γίνεται στα ανάκτορα και στην ύπαιθρο, ενώ υπάρχει ιερατείο με εξέχουσα κοινωνική θέση. Μετά τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων θα διαμορφωθεί το δωδεκάθεο του Ολύμπου, που θα αποτελέσει την επίσημη θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων. Παράλληλα όμως με την επίσημη, η λαϊκή θρησκεία που έχει ως αντικείμενο λατρείας τις χθόνιες θεότητες του θανάτου και της βλάστησης θα αποτελέσει τον άλλο πόλο της θρησκευτικής ζωής. Σημαντικό ρόλο στη θρησκευτική ζωή έχουν οι οικογενειακές λατρείες της Εστίας και του Έρκειου Δία, καθώς και της Ήρας και του Δία που είναι προστάτες του γάμου. Ευρύτερες συγγενικές ενώσεις (π.χ. φράτρες) έχουν τη δική τους εορτή. Οι θεοί προστατεύουν επίσης την πόλη και είναι φύλακες του άγραφου ηθικού νόμου, που εξασφαλίζει την κοινωνική συνοχή, όταν δεν υπάρχουν ακόμη γραπτοί νόμοι. Μέχρι τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. οι δεσμοί που συνδέουν τη θρησκεία με την πολιτεία είναι ισχυροί και οι Έλληνες πιστεύουν ότι η νίκη τους στα Μηδικά οφείλεται στη θεία δικαιοσύνη. Ο χώρος της λατρείας είναι το ιερόν, στο οποίο χτίζεται ο βωμός που χρησιμοποιείται για την τέλεση των θυσιών. Σε πολλά ιερά ανεγέρθηκαν ναοί στους οποίους τοποθετήθηκαν τα λατρευτικά αγάλματα των λατρευομένων θεοτήτων. Η αρχαία ελληνική θρησκεία δεν έχει δόγμα και ιερατείο. Οι λατρευτικές εκδηλώσεις καθορίζονται εθιμικά και την ευθύνη τους έχουν οι άρχοντες της πόλης. Οι ιερείς εκλέγονται ή κληρώνονται, η θητεία τους είναι ετήσια, μεγαλύτερης διάρκειας ή ισόβια και το αξίωμά τους δεν διαφέρει από τα άλλα δημόσια αξιώματα. Στις επίσημες εορτές οργανώνονται λατρευτικές εκδηλώσεις: η πομπή, η θυσία, οι ύμνοι, το θυσιαστήριο γεύμα και οι αγώνες. Η εορτή συμβάλλει στη συνοχή της κοινότητας και συνδέεται με οικονομικές, πολιτικές, πνευματικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Από τους αγώνες σημαντικότεροι ήταν οι γυμνικοί, από τους οποίους οι Ολυμπιακοί προς τιμήν του Δία απέκτησαν τεράστια ακτινοβολία. Σημαντική είναι η λατρεία των ηρώων που συνήθως ήταν γενάρχες ή ιδρυτές των πόλεων. Η ιστορία της πόλης ταυτίζεται με την ιστορία του ήρωα και η λατρεία του νομιμοποιεί την κατοχή εδαφών που είναι ζωτικά για την πόλη. Οι μυστηριακές λατρείες που σχετίζονται με τις παλαιές χθόνιες λατρείες απέβλεπαν στη βιωματική επαφή με το θείο. Οι σημαντικότερες είναι τα ελευσίνια μυστήρια που συνδέονται με το μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης και συνεπώς με τον κύκλο της βλάστησης, και ο Ορφισμός που συνδέεται με το μύθο του Διονύσου-Ζαγρέα. Και οι δύο λατρείες αφήνουν ελπίδες για ευτυχισμένη μεταθανάτια ζωή. Τα μαντεία, από τα οποία το σημαντικότερο είναι το μαντείο των Δελφών, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αρχαία ελληνική κοινωνία. Οι χρησμοί που δίνονταν επηρέασαν, για παράδειγμα, την οργάνωση των πόλεων και την αποικιακή δραστηριότητα. Οι εντολές εξάλλου του μαντείου των Δελφών διαμόρφωσαν μια γενική ηθική. Μετά τα Μηδικά το μαντείο παρακμάζει και χρησμοδοτεί για ιδιωτικά ζητήματα. Η ανάπτυξη του ορθού λόγου και του φιλοσοφικού στοχασμού και η παρακμή των πόλεων-κρατών οδηγεί την επίσημη θρησκεία της πόλης σε κρίση και παρακμή. Κατά την ελληνιστική εποχή, εποχή ατομικισμού, σκεπτικισμού και αμφιβολίας, οι άνθρωποι στρέφονται στη λατρεία της Τύχης και των ηγεμόνων, καθώς και εκστατικές και συγκινησιακές λατρείες της Ανατολής, που τους υπόσχονται μια προσωπική επαφή με το θείο και μεταθανάτια ζωή.