Εφημερίδα "Τα Νέα"

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

Βιβλιοδρόμιο :: Κριτική θεάτρου

( ονομάτων επίσκεψις :: 11-01-2003) 

Ονομάτων επίσκεψις

Μετά την ερεθιστική "Κοπεγχάγη" του Φρέιν, ιδού ένα έξοχο δείγμα μιας νέας γενναίας δραματουργίας που μας αφορά, μας προβληματίζει και μας βαθαίνει τον νου

ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

Πρόκειται για το συνταρακτικό έργο του Μπράιαν Φρίελ "Ο ξεριζωμός" ("Tranlations") που ανέβασε έξοχα ο Αντώνης Αντύπας στην Κεντρική Σκηνή του "Απλού Θεάτρου". Προσωπικά χαίρομαι όταν η θεατρική μας αγορά μού προσφέρει τέτοιας υψηλής ποιότητας πνευματικά γεγονότα, ώστε να φιλοξενούνται σ' αυτήν εδώ τη θέση, διεκδικώντας μια κορυφή στην πάλη των ιδεών, πέρα από την τρέχουσα και, πάντα βεβαίως ενδιαφέρουσα, θεατρική πραγματικότητα.

Έλεγα και πριν από λίγες εβδομάδες εδώ πως, όταν ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα προκαλεί συζήτηση, θέτει απορίες και ερωτηματικά, εγγίζει τραυματικές εμπειρίες, ερεθίζει μνήμες, αφυπνίζει συνειδήσεις, τότε ξεπερνάει τον κύκλο και την ακτίνα των εκφραστικών του μέσων και τις αναφορές στο είδος του και γίνεται αφορμή για ανταλλαγή (ακόμα και σύγκρουση) διαφορετικών απόψεων, συντελεί δηλαδή στη δημιουργία πνευματικότητας. Λειτουργεί ως μαγιά για να φουσκώνει το ζυμάρι της καλλιέργειας των ιδεών, το καρβέλι του πνεύματος.

Τι είναι αυτός ο "ξεριζωμός"; Ο σημαντικότατος αυτός Ιρλανδός δραματουργός (που ο Αντύπας ήδη μας έχει προικίσει με τη "Μόλλυ Σουήνυ" του και τον "Θαυματοποιό", παλιότερα ο Καζάκος με τους "Πολίτες Β' Κατηγορίας") γυρίζει πίσω στη ματωμένη ιστορία της πατρίδας του και εστιάζει τον φακό του στο 1833, όταν η καθολική Ιρλανδία, αγροτική στη δομή της την οικονομική και με κυρίαρχη γλώσσα τα πανάρχαια κελτικά, δέχεται την αποικιοκρατική λαίλαπα της αγγλικής επικυριαρχίας. Σμικρύνοντας ακόμη πιο πολύ τον οφθαλμό του φακού του εισχωρεί μέσα σ' ένα αγροτικό σχολείο, μια φάρμα, όπου λειτουργεί κι ένα ιδιότυπο ιδιωτικό σχολειό για να συντηρείται η ιρλανδική συνείδηση και η πανάρχαια λαλιά από δασκάλους εμπειρικούς μεν, αλλά με βαθιά επαφή και με τη γλώσσα και με όλες τις μεγάλες γλώσσες (τις λεγόμενες "νεκρές") του ευρωπαϊκού παρελθόντος.

Μέσα σ' ένα αχούρι, το 1833, ένας φανατικός δάσκαλος, ο ανάπηρος πιο φανατικός γιος του, σαν σε κιβωτό, διδάσκουν όχι απλώς την αρχαία και ακόμη ζώσα στα χείλη τους κελτική, αλλά τη συνδέουν με τον Όμηρο και τον Βιργίλιο! Δεν αναφέρθηκα τυχαία στην Κιβωτό. Ο Χιου, ο γεροδάσκαλος του "Ξεριζωμού" μαζεύει μέσα στο αγροτικό του ενδιαίτημα όλα τα έπεα πτερόεντα της γλώσσας του, τα τιμαλφή της. Πασχίζει να δημιουργήσει συνειδήσεις που να τιμούν τη γη των πατέρων τους, μέσα από τα μνημεία του λόγου, που ακριβώς ως μνημεία είναι θησαυροί μνήμης, αποτυπώσεις τραυμάτων, αιματηρά ή ανθηρά σημεία, όπου χαράσσεται ανεξίτηλα η πορεία, η περιπέτεια του γένους τους από τη μήτρα έως τα έσχατα τέκνα, κάτι σαν τον ομφάλιο λώρο.

Πού αλλού αποτυπώνεται εγκαυστικότερα η μνήμη παρά στο τοπίο, δηλαδή στα τοπωνύμια. Η λέξη Σαλαμίνα, Θερμοπύλες, Αλαμάνα, Μεσολόγγι, Εσκί-Σεχίρ, Ρούπελ, Χαϊδάρι, Μακρόνησος δεν είναι για έναν Έλληνα, αν δεν έχει γίνει μουρτάτης, απλώς γεωγραφικά ονόματα, είναι διακεκαυμένες ζώνες της ιστορικής μνήμης. Και επειδή αυτά πάντα τα γνωρίζουν οι πάσης φύσεως και φυράματος κατακτητές, αυτά προσπαθούν να ξεριζώσουν. Ο Φρίελ εκεί εντοπίζει τον πυρήνα της εθνικής του δοκιμασίας. Οι Άγγλοι αποικιοκράτες το 1833, χαρτογραφώντας την κατακτημένη Ιρλανδία, αλλάζουν τα ονόματα των τόπων, των χωριών, των ποταμών. Δηλαδή, αλλάζουν την Πατρίδα, γιατί η λέξη πατρίς, στην ελληνική τουλάχιστον γλώσσα, είναι επίθετο κατά παράλειψη του ουσιαστικού Γαία, άρα η Γη του Πατέρα, και δεν είναι καθόλου παράλογο όταν λέμε η Μητέρα-Πατρίδα!! (Άντε τώρα να τροφοδοτήσεις έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή μ' αυτό το διώνυμο "Μητέρα-πατρίδα" και να μη σου πετάξει έξω το λήμμα (όπως πιθανόν και το έξοχο "Νύμφη ανύμφευτος").

Σκοπός μου δεν είναι εδώ να αφηγηθώ τα καθέκαστα του έργου του Φρίελ. Εξάλλου, η υπόθεση είναι τόσο απλή, τόσο ευθύγραμμη, όπως σ' όλα τα δυνατά έργα, χωρίς λαβυρίνθους και υπόγειες διαδρομές. Οι άνθρωποι αυτού του μικρόκοσμου, με διαφορετικό τρόπο πρόσληψης της πραγματικότητας ο καθένας (πείσμονες, ανυποχώρητοι, διαλλακτικοί, παραδομένοι, ματαιόδοξοι, απελπισμένοι, προδομένοι ή προδότες), αντιμετωπίζουν τον ξεριζωμό των λέξεων, το ξεγύμνωμα του τοπίου από τις επενδύσεις της μνήμης, της συλλογικής ιστορίας αλλά και της προσωπικής εμπειρίας, με διαφορετικά ο καθένας κριτήρια και εργαλεία άμυνας.

Να μου επιτρέψετε εδώ να αναφερθώ σ' ένα έξοχο έμμετρο μονόπρακτο (θα 'λεγα νούμερο) του Ραγκαβή που φέρει τον τίτλο "Διός επίσκεψις". Ο Δίας κατεβαίνει, στα 1835 περίπου, εποχή συγγραφής του έργου και χρόνου μεταφοράς της πρωτεύουσας της Ελλάδος από το Ναύπλιο στην Αθήνα, κάπου στην Αττική. Αλλά δεν αναγνωρίζει το τοπίο. Δεν ξέρει πού βρίσκεται. Συναντά έναν χωρικό που καβάλα στο γαϊδούρι του ακολουθεί το μονοπάτι. Τον ρωτάει πού βρίσκεται, ποιο είναι αυτό το βουνό, πώς λέμε αυτό το ποταμάκι. Και παίρνει απαντήσεις από τον Αρβανίτη κάτοικο της Αττικής σε αρβανίτικα τοπωνύμια!! Και ο Δίας θα αποχωρούσε, νομίζοντας ότι κατέβηκε σε λάθος τόπο, αν δεν συναντούσε σε λίγο ερχόμενο τον πάντα προσαρμοσμένο (και κατά τον Αριστοφάνη αργυρώνητο και λιγούρη) Ερμή (με στέκα μπιλιάρδου αντί κηρύκειου στα χέρια) να του ταυτίσει αρχαία, αρβανίτικα ονόματα των ίδιων τόπων.

Οι ψωνισμένοι με την αρχαία Ελλάδα, λόγω του αρχαιόπληκτου βασιλέα της Βαυαρίας και πατέρα του Όθωνα, Βαυαροί, μετονόμασαν αργότερα τα αρβανίτικα και τούρκικα τοπωνύμια με βυζαντινά και αρχαία. Έτσι, χρόνια έψαχνα να βρω πού ήταν το Πατρατζίκι που αναφέρει ο Μακρυγιάννης απ' όπου ξεκίνησε ο Δυοβουνιώτης να ανταμώσει τον Διάκο στην Αλαμάνα και δεν το εύρισκα, ώσπου φωτίστηκα ότι Πατρατζίκι ήταν οι Νέαι Πάτραι (κατ' αναλογίαν των Παλαιών Πατρών - πιθανόν μετοικεσία κυνηγημένων στην Τουρκοκρατία Πατρινών) που είχε μετονομαστεί σε Υπάτη!! Το ίδιο δεν συνέβη με τις ηλίθιες μετονομασίες πρόσφατα από τους υπερπατριώτες της χούντας; Τουρκοβούνια, Πασαλιμάνι, Τουρκολίμανο, Κιούρκα, Λιόπεσι, Μενίδι φόρεσαν χιτώνες. Μόνο η Καστέλλα γλίτωσε, όχι ως ευρωπαϊκότερη αλλά διά το κακόηχον αρχαίον Μουνιχία! Δείτε τον "Ξεριζωμό" και γυρίζοντας σπίτι σας σκεφτείτε, αλλάζοντας σταθμούς στο ραδιόφωνο του αυτοκινήτου, και συνειδητοποιήστε σε ποιους "τόπους" σας ταξιδεύουν τα διάφορα "Σκάι" και "Φλας" και "Άλτερ" και πόσο ταπεινωτικό θα ήταν ένας σταθμός να λέγεται "Ουρανός" ή "Κεραία" αντί "Αντένα"!!

Δείτε την παράσταση του Αντύπα, όπου θριαμβεύει το γούστο του Πάτσα, η μουσική ιδιοφυία της Καραΐνδρου και η γλωσσική πανδαισία του Παύλου Μάτεσι. Χαρείτε τον Καταλειφό στον ωριμότερο ρόλο του· ποτέ δεν ήταν ουσιαστικότερος και λιτότερος. Χαρείτε τη Μάνια Παπαδημητρίου και τον πολλά υποσχόμενο Κώστα Βασαρδάνη, τον νέο ταλαντούχο Αντώνη Δημητροκάλλη, τον ήδη δοκιμασμένο επιτυχώς Σαράντο Γεωγλερή, τον έμπειρο Καλογερόπουλο, τον τυπίστα Σταλάκη, τη χαρίεσσα Κωστή, τη στέρεη Ζαχαρή, τον άνετο Λαέρτη Βασιλείου.