ΡΙΣΑΡ ΣΚΟΦΙΕ Αθήνα: "άσχημη μεν, πρότυπο δε"

Η Αθήνα, λέει ο Γάλλος αρχιτέκτονας Ρισάρ Σκοφιέ, δεν είναι αβίωτη και άσχημη, αλλά λαμπερή. Το πρότυπο της νέας εποχής!

ΜΑΝΩΛΗΣ ΠΙΜΠΛΗΣ

Η εκπροσώπηση της Ελλάδας στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας από τον Ρισάρ Σκοφιέ (κάτω), ξάφνιασε με την παρουσίαση στη Βενετία μιας Αθήνας όπως τη ζούμε όλοι, αντί μιας Αθήνας αρχαιόπληκτης και τουριστικής

"Το Λεκανοπέδιο της Αθήνας δεν παραπέμπει στα μεγάλα μοντέλα της δυτικής πόλης", λέει στα "ΝΕΑ" ο Γάλλος αρχιτέκτονας Ρισάρ Σκοφιέ, "ούτε στη Βενετία, ούτε στο Παρίσι, ούτε στη Νέα Υόρκη, ούτε στην Μπραζίλια. Αλλά δεν πρέπει να ζητούμε απελπισμένα από την Αθήνα να τους μοιάσει", συνεχίζει. "Διότι η Βενετία, το Παρίσι, η Νέα Υόρκη και η Μπραζίλια, αυτές οι αρτηριοσκληρωτικές, μουσειοποιημένες και μουμιοποιημένες πόλεις, δεν έχουν πια τίποτα να μας μάθουν. Είναι επείγον να τελειώνουμε με αυτές τις αισθητικές αρχές των οποίων έχει περάσει η ημερομηνία λήξεως και να εκφράσουμε νέες, ικανές να μας κάνουν να αγαπήσουμε τη μεγάπολη του σήμερα και να μας επιτρέψουν να προλάβουμε το μέλλον".

Ο Ρισάρ Σκοφιέ, καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο των Βερσαλλιών, έχει κάνει την Αθήνα δεύτερη πατρίδα του. Πριν από λίγες μέρες έφερε δέκα φοιτητές του να μελετήσουν από κοντά την Ιερά Οδό. Το 1997, μαζί με τον αρχιτέκτονα Τάκη Κουμπή, οργάνωσε την έκθεση "Η αποσπασματική πόλη" που σύντομα θα πάρει τη μορφή βιβλίου. Ήδη κυκλοφορεί (εκδ. "Futura") το βιβλίο του για την Αθήνα "Η πόλη χωρίς το έξω", δίγλωσση έκδοση (ελληνικά και γαλλικά).

Ο Σκοφιέ ανέλαβε, κερδίζοντας σχετικό διαγωνισμό, την εκπροσώπηση της Ελλάδας στην τελευταία Μπιενάλε στη Βενετία . Η εργασία του συζητήθηκε πολύ. Έγινε μάλιστα Ερώτηση στη Βουλή διότι πολλούς ξένισε η παρουσίαση στη Βενετία μιας Αθήνας όπως τη ζούμε όλοι, αντί μιας Αθήνας αρχαιόπληκτης και τουριστικής. Ιδίως λόγω του 2004.

"Στην εκδήλωση αυτή με κάλεσαν οι Τάκης Κουμπής και Θανάσης Μουτσόπουλος, ως ξένο που διαθέτει μία ματιά απομακρυσμένη, πάνω στις αυθόρμητες κατασκευές της καθημερινής πόλης. Οι ξένοι αρχιτέκτονες, από τον Καρλ Φρίντριχ Σίνκελ μέχρι τον Λε Κορμπιζιέ, από τον Λέο φον Κλέντσε έως τον Λούντβιχ Μις βαν ντερ Ρόε, έκαναν πάντα αναφορές στην Αθήνα για να νομιμοποιήσουν τις θεωρίες τους. Αλλά ήταν η κλασική Αθήνα, της Ακρόπολης και του Παρθενώνα, την οποία επικαλούντο".

Ο Σκοφιέ πιστεύει αντίθετα ότι η καθημερινή Αθήνα είναι ικανή σήμερα να αποτελέσει διεθνές αρχιτεκτονικό μοντέλο! Αυτή η πόλη, που από τους ίδιους τους κατοίκους της θεωρείται "άσχημη, αβίωτη και μολυσμένη", διαθέτει "μία μοναδική λάμψη" και από αυτήν μπορούν να προκύψουν "νέα αισθητικά κριτήρια". Ο Γάλλος αρχιτέκτονας προτείνει επαγωγικά τέσσερις αρχές που επιβάλλει η Αθήνα: είναι, επιγραμματικά, οι αρχές "της ασυνέχειας", "της αντιστροφής κάθε αρχιτεκτονικής αξίας", "του στιγμιαίου" και "της αναγέννησης μέσα από τη φθορά".

Ο Ρισάρ Σκοφιέ εξάγει το συμπέρασμα ότι "αντίθετα από αυτό που, a priori, μοιάζει να επιβάλλεται, η αθηναϊκή δόμηση δεν πηγάζει από το χάος, αλλά μερικά φαινόμενα επανέρχονται, μοιάζουν να υπακούουν σε αθέατους κανόνες".

"Ο αρχιτέκτονας", μας λέει, "είναι υπεύθυνος για την ομορφιά του κόσμου". Και "τη στιγμή που το μεγαλύτερο μέρος των κτιρίων χτίζεται σήμερα χωρίς αυτόν, γίνεται ο απαραίτητος εκείνος παρατηρητής που βρίσκει στα πιο θλιβερά τοπία τους λόγους και τις αιτίες μιας υποσχεθείσας ομορφιάς, μιας ομορφιάς που κανείς δεν αντιλαμβάνεται ακόμα διότι κανείς δεν την έχει ακόμη εξηγήσει".

Άλλωστε το σκεπτικό αυτό, σύμφωνα με τον Σκοφιέ, αντανακλά τα δεδομένα της κοινωνίας που κυριαρχείται και ισοπεδώνεται πολιτισμικά από το Χόλιγουντ: "Στους Αμερικανούς ηθοποιούς με τα καλοσχηματισμένα σώματα, τους μαυρισμένους από τον ήλιο, τους ανθρώπους του λίφτινγκ και της σιλικόνης, τους αποχαυνωμένους στις πολυτελείς βίλες, πρέπει να αντιπαραθέσουμε αληθινούς ανθρώπους, κοιλαράδες και καραφλούς, αδύνατους και γέρους, με τα καθημερινά τους προβλήματα". Και καταλήγει: "Είναι αδιέξοδο πια να εστιάζεις την εργασία σου πάνω σε ένα αντικείμενο. Είναι καιρός, ο αρχιτέκτονας να ξεχάσει τα υπερσχεδιασμένα μνημεία και να επινοήσει στρατηγικές, ικανές να κατανοήσουν και να ελέγξουν τις δυνάμεις που καθορίζουν ολόκληρες πόλεις οι οποίες χτίζονται χωρίς αυτόν.

Στην Μπιενάλε παρουσιάσαμε την επινοητικότητα της αυθόρμητης αρχιτεκτονικής που κανένα περιοδικό δεν ενδιαφέρεται να δει. Θα μπορούσαμε να δείξουμε τα μοναχικά, αυνανιστικά δημιουργήματα του Μάριο Μπότα ή του Σαντιάγο Καλατράβα.

Αρνούμενοι όμως να προσμετρηθούμε σε όσους υπεραμύνονται μιας αγοράς των μνημείων, προτιμήσαμε να ιχνηλατήσουμε νέες οδούς διαφυγής".

Απελευθέρωση από το βάρος της Ιστορίας

Ο πρώτος κανόνας που εξάγει ο Ρισάρ Σκοφιέ από το αθηναϊκό μοντέλο, αφορά την ασυνέχεια. "Αντίθετα από τη δυτική πόλη, που τα κτίριά της τείνουν να εξαφανιστούν για χάρη των δρόμων, των πλατειών και των πάρκων, προκειμένου να επιβεβαιώσουν τη συνέχεια του δημόσιου χώρου, η ασυνεχής πόλη πολλαπλασιάζει τις ρήξεις, τις ρωγμές".

Ο δεύτερος δείχνει τη "συστηματική αντιστροφή που θέλει όλες τις παραδοσιακές αρχιτεκτονικές αξίες να αποδοκιμάζονται μέσα σε έναν αχό καρναβαλικό. Δεν υπάρχει ούτε πάνω ούτε κάτω, ούτε δεξιά ούτε αριστερά. Στην επιστημονική διάσταση της βαρύτητας, του βάθους, αντιπαρατίθεται ο αμνιακός και φροϋδικός τόπος του ασυνειδήτου και των τυχαίων διασταυρώσεων, όπου το τροχόσπιτο πάνω σε μια στέγη αντιστοιχεί στο κουφάρι ενός αυτοκινήτου παρατημένου στο πεζοδρόμιο, όπου η μισόγυμνη κυρία έρχεται να καταθέσει τη μυστική ιδιωτική της ζωή στην άκρη ενός αστικού αυτοκινητοδρόμου".

Ο τρίτος κανόνας "αναφέρεται στην έννοια του στιγμιαίου. Η παραδοσιακή πόλη, καθώς συντίθεται από μία πρόσχωση κατασκευών διαφορετικών εποχών, η οποία τοποθετεί τους πολίτες ανάμεσα σε ένα παρελθόν και ένα μέλλον, παύεται οριστικά προς όφελος μιας δόμησης η οποία τίκτεται με έναν και μόνο γεννητικό σπασμό, μέσα σε μια διαρκή αλλαγή, σε μια διαρκή μεταμόρφωση, που βυθίζει τους κατοίκους της στο στιγμιαίο και τους ελευθερώνει από το βάρος της Ιστορίας".

Ο τελευταίος κανόνας, τέλος, "βλέπει στο βάθος της διάβρωσης, της φθοράς, τη δυνατότητα μιας αναγέννησης. Όπως αυτοί οι εγκαταλελειμμένοι σκελετοί από μπετόν που καταλαμβάνονται από άλλες δραστηριότητες, ή οι διαρκείς σκαλωσιές που παρουσιάζουν μια εναλλακτική λύση στις γυάλινες όψεις".

Εξαγώγιμο μοντέλο

Ο Γάλλος αρχιτέκτονας φθάνει στο σημείο να πει ότι "αυτή την πόλη πρέπει κανείς να την επιβάλει ως μοντέλο εξαγώγιμο, όπως το Παρίσι του Οσμάν ή η Ρώμη του Σίξτου V, ικανό να δείξει στους νέους αρχιτέκτονες και στους φοιτητές, οι οποίοι αντιμετωπίζουν μία ανελαστική και ανακυκλούμενη διδασκαλία από τους ψευδοκατόχους της διεθνούς αρχιτεκτονικής, πώς να σκεφτούν και να προβάλλουν στο μέλλον το αστικό τοπίο και την αρχιτεκτονική. Να κάνουμε θετικό αυτό που είναι αρνητικό: να επιβεβαιώσουμε χωρίς ντροπή το μεγαλείο των σκεπασμένων με κεραίες και ηλιακούς συλλέκτες ταρατσών, την πολυτέλεια στους δρόμους τούς πηγμένους με αυτοκίνητα, την ποίηση των κτιρίων που συντίθενται αποκλειστικά από ταράτσες τοποθετημένες η μία πάνω στην άλλη, οι οποίες στεφανώνονται από θεόρατες διαφημιστικές πινακίδες".