ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΛΙΜΝΕΣ

Τις… στεγνώσαμε και τώρα τις ξαναφτιάχνουμε

Για δεκαετίες αποξηραίναμε και μετατρέπαμε σε χωράφια τις λίμνες. Τώρα, που τα δύο τρίτα τους έχουν αποξηρανθεί, τις επαναδημιουργούμε

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΝΩΛΑΣ

Εργασίες από τα έργα επαναδημιουργίας της λίμνης Κάρλα. Από την αρχή του αιώνα έως και σήμερα η περιοχή της Κάρλας αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολιτικής μας απέναντι στις λίμνες (φωτό: Γ. Ντρενογιάννης)

Τα στοιχεία της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού είναι ενδεικτικά. Σήμερα, στην Ελλάδα υπάρχουν 18 λίμνες, η συνολική επιφάνεια των οποίων είναι 579.370 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Οι 15 λίμνες που αποξηράνθηκαν - μέσα στον εικοστό αιώνα - κάλυπταν συνολική επιφάνεια 1.079.783 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Έχει αποξηρανθεί, δηλαδή, το 65,08% της συνολικής επιφάνειας των λιμνών της χώρας. Όλες οι μεγάλες λίμνες, έκτασης άνω των 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων, δεν υπάρχουν πια.

"Έπρεπε να περάσουν χρόνια για να ανακαλύψουμε ξανά ορισμένες αλήθειες που θα έπρεπε να θεωρούνται αυτονόητες", λέει η κ. Ελένη Κοβάνη, ερευνήτρια Πολιτιστικής Οικολογίας του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ). "Το νερό τελειώνει, δεν είναι ένας αστείρευτος πόρος. Η μείωσή του οφείλεται στην απρονόητη διαχείρισή του από τους ανθρώπους, αλλά και στη γενικότερη κακομεταχείριση της φύσης". Γεγονός είναι ότι για δεκαετίες ολόκληρες οι αποξηράνσεις - επιστήμονες και πολιτεία τις χαρακτηρίζουν σήμερα ως την κατ' εξοχήν κακομεταχείριση - θεωρούνταν μονόδρομος.

Με την ίδρυση του ελληνικού κράτους, κιόλας, άρχισαν οι συζητήσεις και οι προτάσεις για την αποξήρανση της Κωπαΐδας - "ένα έργο ύψιστης εθνικής σημασίας", όπως είχε περιγραφεί όταν τελικά ολοκληρώθηκε. Ακολούθησε ραγδαία εξαφάνιση υγροτόπων: Το 1907 η Καλλιπεύκη, το 1935 η λίμνη Γιαννιτσών, το 1936 η λίμνη Αρτζάν κ.λπ. Οι μεταπολεμικές αποξηράνσεις άρχισαν το 1950 με αυτήν την Ξυνιάδας, το 1962 "έσβησε" από τον χάρτη η Κάρλα, το 1969 η Αγουλινίτσα. "Ο κατάλογος είναι μακρύς. Ακόμα και το 1987 αποξηράνθηκαν 3.000 στρέμματα στη λίμνη Βιστονίδα και μια ολόκληρη λιμνοθάλασσα, η Δράνα, στο Δέλτα του Έβρου", συμπληρώνει η κ. Κοβάνη. "Οι υγρότοποι είναι τόποι ανθυγιεινοί, είναι υπεύθυνοι για την ελονοσία. Πρέπει να αποδοθούν στη γεωργία. Αυτές ήταν οι απόψεις που μονότονα επαναλαμβάνονταν, ξανά και ξανά για χρόνια", λέει η ερευνήτρια του ΕΚΚΕ - το οποίο πραγματοποίησε οικονομική, κοινωνική και οικολογική μελέτη στους χώρους των δύο μεγαλύτερων αποξηραμένων λιμνών κατά τη δεκαετία του '60, την Κάρλα και την Αγουλινίτσα, όπως αναφέρει η έκδοση του ΕΚΚΕ "Λιμνών Αποξηράνσεις", με τα συμπεράσματα της έρευνας.

Φαίνεται ότι τελικά το μετανιώσαμε. Η ρύπανση και η πτώση των υδροφόρων οριζόντων - ως αποτέλεσμα της αποξήρανσης - δημιούργησαν μεγαλύτερα προβλήματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Τράπεζας Υδρολογικής και Μετεωρολογικής Πληροφορίας του Πολυτεχνείου στη Θεσσαλία, εντοπίζεται η μεγαλύτερη κατανάλωση νερού για αγροτική χρήση. "Περίπου 1 δισεκατομμύριο 581 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού καταναλώνονται ετησίως στην περιοχή", αναφέρουν τα στοιχεία. "Παρατηρείται ταυτόχρονα υπερεκμετάλλευση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, ενώ μεγάλες ποσότητες σπαταλούνται άσκοπα". Ταυτόχρονα οι κινητές αντλίες καθιστούν δυνατή για τους αγρότες της περιοχής τη λήψη τεράστιων ποσοτήτων νερού για άρδευση, από τα υπόγεια νερά. "Η περιοχή υφίσταται ουσιαστικά μια δεύτερη αποξήρανση, με πολλαπλάσιες επιπτώσεις από την πρώτη",αναφέρει η κ. Κοβάνη.

Επιχείρηση "Κάρλα" μετ' εμποδίων

Η Κάρλα είναι ηχηρό παράδειγμα της νέας πολιτικής απέναντι στις λίμνες. Η στροφή άρχισε ουσιαστικά το 1995, όταν η επαναδημιουργία της λίμνης πήρε σάρκα και οστά. "Εάν επιτύχει θα ακολουθήσουν και άλλες", λένε από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Η λίμνη που θα δημιουργηθεί θα καταλαμβάνει έκταση 38.000 στρεμμάτων. Θα παροχετεύονται σε αυτήν τα νερά του Πηνειού. Επιπλέον, θα δημιουργηθούν τρία νησάκια στο εσωτερικό της. Στην τελική του μορφή το έργο θα περιλαμβάνει κέντρο πληροφόρησης, μουσείο φυσικής ιστορίας, προβλήτα, καφενεία, εστιατόρια, καλαμώνες.

Πάντως, το έργο - απόδειξη του ότι πλέον δεν εξαφανίζουμε λίμνες αλλά δημιουργούμε νέες - δεν γίνεται χωρίς εμπόδια. Οι εργασίες έχουν σταματήσει τους τελευταίους μήνες, ενώ έχουν γίνει μόνο τα αναχώματα. Αυτήν τη στιγμή, δεν γίνεται απολύτως τίποτα, εξαιτίας αρχαιολογικών ευρημάτων. Αν και οι πιστώσεις για την ολοκλήρωση του έργου έχουν εγκριθεί και δεσμευθεί, δεν είχαν προβλεφθεί χρήματα για τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Οι 350 εργαζόμενοι που χρειάζονται για να ολοκληρωθούν, ώστε να προχωρήσουν οι χωματουργικές εργασίες, προς το παρόν απολύθηκαν. Η Κάρλα θα περιμένει λίγους μήνες μέχρι να αναγεννηθεί…

INFO

Ελένη Θ. Κοβάνη, "Λιμνών Αποξηράνσεις: Μελέτη αειφορίας και πολιτιστικής παράδοσης", Εκδ. Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, τιμή: 17 ευρώ.