Τηλεσκόπια εν "χορώ" θα αναλύσουν το Σύμπαν

Μόρια στο Σύμπαν, σαν κι αυτά που σχημάτισαν κάποτε τη βιόσφαιρα της Γης, θα μελετήσει για πρώτη φορά η μεγαλύτερη διάταξη ραδιοτηλεσκοπίων, από οροπέδιο στη Χιλή. Στο φιλόδοξο εγχείρημα μας ξεναγεί ο αστροφυσικός στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ΕSΑ) δρ Παντελής Παπαδόπουλος

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΡΙΚΚΗΣ

Η διάταξη των 64 τηλεσκοπίων στο οροπέδιο Llano Chajnator στη Χιλή, όπως θα είναι μετά την ολοκλήρωση της τοποθέτησής τους, το 2011

Στην έρημο Ατακάμα της Χιλής, σε ένα άνυδρο οροπέδιο, που βρίσκεται σε ύψος 5.000 μέτρων, άρχισε αυτές τις μέρες να κατασκευάζεται το μεγαλύτερο σύστημα τηλεσκοπίων που υπάρχει στον πλανήτη. Θα έχει την ονομασία ALMA (Atacama Large Millimetre Array = Μεγάλη Διάταξη Ραδιοτηλεσκοπίων στην Ατακάμα) και σύμφωνα με τον σχεδιασμό που έχουν κάνει οι επιστημονικοί φορείς - από διάφορες χώρες - που θα επεξεργάζονται τα αποτελέσματα των παρατηρήσεών του, το σύστημα αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2011. Στο συγκεκριμένο οροπέδιο θα στηθούν 64 τηλεσκόπια, που το καθένα θα έχει διάμετρο 12 μέτρα. Τα πρώτα από αυτά θα αρχίσουν να τοποθετούνται τους επόμενους μήνες. Τα τηλεσκόπια του προγράμματος ALMA διαφέρουν από δεκάδες άλλα τεράστια τηλεσκόπια που υπάρχουν σήμερα στη Γη, επειδή η ικανότητα παρατήρησής τους μέσα στο Σύμπαν δεν θα εξαρτάται από όσα θα "βλέπουν", αλλά από όσα θα ανιχνεύουν. Σε αντίθεση με τα λεγόμενα οπτικά τηλεσκόπια, το σύστημα ALMA θα μπορεί να συλλαμβάνει ραδιοφώς, το οποίο μεταφέρει πάνω του τις υπογραφές - φάσματα όλων των γνωστών μορίων στα οποία στηρίζεται η ζωή: πρωτεϊνικά μόρια, μόρια υδρογονανθράκων, μόρια νερού.

Και εδώ βρίσκεται το μεγάλο μυστικό. "Θα είναι η πρώτη φορά που τόσα πολλά τηλεσκόπια μεγάλης ευαισθησίας θα ενώσουν τις δυνάμεις τους και θα προσπαθήσουν να ανιχνεύσουν τη ραδιοακτινοβολία που εκπέμπουν διάφορα οργανικά μόρια στο μακρινό Διάστημα", λέει στα "ΝΕΑ" ο δρ Παντελής Παπαδόπουλος, που είναι ερευνητής αστροφυσικός στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA) και μέλος μίας από τις επιτροπές οι οποίες καθορίζουν τις προδιαγραφές που θα έχουν τα τηλεσκόπια.

Το πρώτο τηλεσκόπιο που ετοιμάζεται να στηθεί στο οροπέδιο

Ο κ. Π. Παπαδόπουλος προσθέτει πως αυτές οι ουσίες "αποτελούν τα βασικά συστατικά στοιχεία ενός περιβάλλοντος που μπορεί να ευνοήσει την ανάπτυξη κάποιου είδους ζωής". Τα τηλεσκόπια της ALMA θα "στοχεύουν" σε πολύ μεγάλες αποστάσεις μέσα στον γαλαξία μας, ακόμα και 3.000 έτη φωτός μακριά, με σκοπό να καταγράψουν τη θέση αυτών των συστατικών γύρω από "νεαρούς" σε ηλικία ήλιους.

Όσα δισεκατομμύρια χρόνια κι αν έχουν περάσει από την έναρξη δημιουργίας του Σύμπαντος, σε διάφορες "σκοτεινές γωνιές" εξακολουθούν και σήμερα να σχηματίζονται όχι μόνο πλανήτες, αλλά και ηλιακά συστήματα σαν το δικό μας. Ακόμη και γαλαξίες γεννιούνται. Γύρω, λοιπόν, από κάποια αστέρια, ήλιους δηλαδή, περιστρέφονται σαν δίσκοι αυτές οι οργανικές ενώσεις, έχοντας τη μορφή αερίου. Ύστερα από ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτό το αέριο θα συμπυκνωθεί και θα αποτελέσει την πρώτη ύλη για τον σχηματισμό πλανητών. Η λεπτομερής εξέταση αυτού του ζωογόνου αερίου στα βάθη του Διαστήματος, με τη βοήθεια των τηλεσκοπίων ALMA, θα μας επιτρέψει να απαντήσουμε για πρώτη φορά σε μια σειρά από ερωτήματα που έθεσε ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να κατανοήσει τα μυστικά του Ουρανού και μαζί τη μοναδικότητα ή όχι της ύπαρξής του.

"Με την ανίχνευση της ραδιοακτινοβολίας αυτών των μορίων θα προχωρήσουμε ένα βήμα περισσότερο τις γνώσεις μας. Θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε κατά πόσον τα ίδια μόρια που σχημάτισαν τη βιόσφαιρα της Γης πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, παίζουν τον ίδιο σημαντικό ρόλο και στη δημιουργία καινούργιων ηλιακών συστημάτων στον γαλαξία μας. Ο κεντρικός υπολογιστής, που θα επεξεργάζεται ταυτόχρονα σήματα από τα 64 τηλεσκόπια, θα μπορεί να παράγει εικόνες της κατανομής αυτών των μορίων γύρω από άλλους ήλιους με μεγάλη ευκρίνεια".

Θα "ξετρυπώνουν" γαλαξίες

Ο δρ Παντελής Παπαδόπουλος, ερευνητής αστροφυσικός στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος, λέει στα "ΝΕΑ" ότι τα τηλεσκόπια θα μπορούν να ανιχνεύουν ακόμη και ηφαιστειακές εκρήξεις σε ένα από τα φεγγάρια του Δία, την Ιώ

Η διάταξη των τηλεσκοπίων ALMA θα μπορεί να "ξετρυπώνει" ακόμη και γαλαξίες που μόλις άρχισαν να γεννιούνται. Δυστυχώς, σήμερα αυτήν τη δυνατότητα δεν μας την παρέχουν τα λεγόμενα οπτικά τηλεσκόπια, όσο μεγάλα κι αν είναι. Οι νεογέννητοι γαλαξίες βρίσκονται πάντοτε κρυμμένοι πίσω από το αέριο που τους δημιουργεί, το οποίο γνωρίζουμε και ως μεσοαστρική ύλη (και αποτελείται από κόκκους πυριτίου, από άνθρακα, υδρογόνο και άλλα υλικά).

Το νέφος αυτό δεν επιτρέπει στo φως των νεοδημιουργημένων ήλιων σε αυτούς τους γαλαξίες να ξεφύγει και να ταξιδέψει στο Διάστημα, ώστε να ανιχνευθεί από τα οπτικά τηλεσκόπια που βρίσκονται στη Γη. Τη δουλειά αυτή θα κάνει η ALMA, με το να ανιχνεύει τη ραδιοακτινοβολία που εκπέμπουν τα συστατικά της μεσοαστρικής ύλης.