ΘΕΑΤΡΟ

Δοκιμασμένοι και δόκιμοι

Πέρυσι είχα αφιερώσει μια σαββατιάτικη επιφυλλίδα στα τριαντάχρονα της δημιουργικής θεατρικής πορείας του Γιώργου Μανιώτη. Είχα μάλιστα τότε περιορίσει το στόχαστρό μου στο, κυρίαρχο σχεδόν στο έργο του, μοτίβο της απομυθοποίησης της Ελληνίδας μητέρας

ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

Σκηνή από την παράσταση «Ματς» που παίζεται στο «Θέατρο της ημέρας» με τους Μαρία Παπαστεφανάκη, Γιάννη Γουνά, Γιώργο Κυριακίδη και Ντότυ Πριόνα

Τώρα που παίζεται στο «Θέατρο της Ημέρας» το «Ματς» του Γιώργου Μανιώτη, δίνεται η ευκαιρία και σ' όσους δεν το έχουν δει ή δεν το έχουν διαβάσει, να αναγνωρίσουν στο έργο αυτό την καταγωγική του σημασία στην όλη δραματουργία του Μανιώτη. Ο νεαρός συγγραφέας τότε που το παρουσίαζε στο Εθνικό Θέατρο (1978) είχε από τη μια ανακαλύψει μια γερή δραματουργική φλέβα, αλλά από την άλλη έβαζε το κεφάλι του στον ντορβά και αποφάσιζε να διεισδύσει στα απαγορευμένα ιερά τεμένη της νεοελληνικής ιδεολογικής μυθολογίας.

Σε παλιότερη σειρά μαθημάτων μου (1973) στην Εταιρεία Σπουδών είχα εξαντλητικά ασχοληθεί με τη μορφή του πατέρα στο ελληνικό θέατρο κι όσο πήγαινα προς τα πίσω, στον 19ο αιώνα και έως το Επτανησιακό, το Κρητικό θέατρο και βέβαια το αρχαίο, μπορούσε στην αποτύπωση θεατρικά εκείνων των κοινωνιών να συναντήσω ενδιαφέρουσες και ποικίλες μορφές «πάτερ φαμίλια», τόσο διαπίστωνα πως στον 20ό αιώνα, πλην κάποιων έργων με ζακυνθινή, άρα ευρωπαϊκής κοινωνικής διάρθρωσης, υπόθεση του Ξενόπουλου, ο πατέρας λείπει, απουσιάζει ή είναι σκιώδης, δευτερεύουσα και τραγικά καταπιεσμένη φιγούρα. Αντίθετα κυριαρχεί η μητέρα, αυταρχική, αμαρτωλή, τολμηρή αλλά συνήθως αγία, θυσιαζόμενη, μάρτυρας, Παναγιά, φοβερή σκέπη και σωσίβιο της οικογενειακής συνοχής, αμπάριζα και πεδίο αναφοράς, μυθική. Τοτέμ και ταμπού.

Και έρχεται ο Μανιώτης και την ξηλώνει, την κάνει φύλλο και φτερό. Με λεπτές στην αρχή και αργότερα με πλατιές πινελιές, συχνά χαράσσοντας με κοπίδι, φιλοτεχνεί ένα τερατώδες πορτρέτο της μητέρας - ταραντούλας, της μητέρας - αράχνης, που από τη μια κατασπαράζει τον άνδρα, αφού τον χρησιμοποιήσει επιλέγοντάς τον με ευγονικά κριτήρια, αφού τον ευνουχίσει κι αφού τον αχρηστέψει, και από την άλλη καταπιέζοντας τα παιδιά της τυραννικά τα οδηγεί μέσω ισοπεδωτικών μηχανισμών στη μίμηση των πατεράδων τους.

Στο «Ματς» ο Μανιώτης με μια άκρως ενδιαφέρουσα φόρμα που τώρα 25 χρόνια μετά την πρώτη παράσταση δεν έχει χάσει τη δραματουργική της αποτελεσματικότητα, φόρμα καθαρά μουσική, χτίζει τον κόσμο που οικοδομεί μια μητέρα - οδοστρωτήρας, που χτίζει ενώ συνάμα γκρεμίζει. Με σοφές επαναλήψεις από φέτες της πληκτικής καθημερινότητας ο Μανιώτης συγκροτεί τις συνθήκες - πλαίσιο μέσα στις οποίες η μητέρα του έργου, μοντέλο της πιο γνωστής και συχνής τυπολογίας της νεοελληνίδας μάνας, περιθωριοποιεί και εξοντώνει τον άντρα της και με μεθοδικότητα απομυζά την ικμάδα του γιου της καταντώντας τον ένα κενό κέλυφος, ένα σάκο με σάρκες, άβουλο, πειθήνιο, υποταγμένο και φοβισμένο ζωάκι.

Η δραματουργική τιμιότητα του Μανιώτη βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός πως ανεξάρτητα από τις μεθόδους που χρησιμοποιεί η ηρωίδα του για να εξουθενώσει το παιδί της και ανεξάρτητα από το απεχθές αποτέλεσμα, έχει πέρα για πέρα δίκιο στα επιχειρήματά της, στις διαπιστώσεις της και στα πορίσματα της πείρας της. Δικαιώνεται σ' ό,τι κι αν προβλέψει! Και πάγιο τέχνασμα και παγίδα της μεθόδου της είναι πως γνωρίζοντας τις παγίδες προνοεί, προλαμβάνει και αποτρέπει, αγνοώντας πως η πείρα αποκτάται και με αποτυχίες και με γκάφες και αστοχασιές. Μαθαίνει όποιος παθαίνει. Προλαβαίνοντας η μητέρα-φύλακας άγγελος τις αποτυχίες των παιδιών της χτίζει ανασφαλή τέκνα, άβουλα και εντέλει αμήχανα και αποτυχημένα.

Ο Μανιώτης αυτή τη φορά σκηνοθέτησε μόνος του το «Ματς» και το δίδαξε με μέτρο, σωστούς ρυθμούς και με διαφανείς τους χαρακτήρες. Οι σκηνογραφίες της Ανδρομάχης Μαντζολή θεατρικά βολικές και η μουσική επιμέλεια του Δρόσου αρμόζουσα.

Η μητέρα της Ντότυς Πριονά νευρώδης, αρκούντως υστερική, βουλιμική, αρπακτική, κτητική και ισοπεδωτική. Ο πατέρας του Γιώργου Κυριακίδη θαυμάσιος στη διαγραφή της τραγικής του ανικανότητας και της συνειδητής του αιχμαλωσίας. Ο Γιάννης Γουνάς είναι ένας ηθοποιός νέος, με προσόντα, δυναμισμό και εσωτερικότητα. Επαιξε τον γιο με ενδιαφέρουσα κλίμακα αισθηματικών αποχρώσεων. Η Ζανέττα της Μαρίας Παπαστεφανάκη είχε σκηνική πειθώ και στέρεη φόρμα.

Ο έμπειρος Θάνος Παπαδόπουλος και η επίσης πεπειραμένη Τζένη Στεφανάκου σε δύο σύντομους αλλά καλά σχεδιασμένους ρόλους συμπλήρωσαν τη διανομή. Το «Ματς» αντέχει και αποδεικνύει το καίριο της θεματικής του.

Συνήθεις αμαρτίες της ανθρώπινης φύσης

Στο Σύγχρονο Θέατρο Αθήνας του Γιώργου Κιμούλη, στο Γκάζι, μια μικρή ομάδα πρόσφατων μαθητών του κυρίως ανέβασαν το έργο «6+1» (έξι ιστορίες για τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα) που έγραψαν οι συνάδελφοί τους Στράτος Σωπύλης και Κατερίνα Μπερδέκα, ενώ το σκηνοθέτησε η τελευταία.

Το έργο είναι ως κείμενο απροσδόκητα καίριο. Όντως καταπιάνεται με τα γνωστά θανάσιμα αμαρτήματα (οκνηρία, λαγνεία, λαιμαργία κ.τ.λ.) με γραφή ανάλαφρη, αφαιρετική, ειρωνική, με ύφος κοφτό, ευθύβολο και απαλλαγμένο από κάθε διδακτισμό. Θα 'λεγα πως υποδόρια κυκλοφορεί μια συμπάθεια, μια έλξη, ένας κρυφός θαυμασμός για τις πιο συνήθεις αμαρτίες της ανθρώπινης αδύναμης φύσης.

Τα ωραία κείμενα αξιοποίησε έξοχα η σκηνοθεσία. Λιτή αλλά μουσικής καταγωγής η κίνηση τόνισε τον αφαιρετικό πυρήνα και δημιούργησε εικόνες ισόρροπες με τον λόγο που περνούσε φτερωμένος.

Τα σκηνικά αξεσουάρ και τα κοστούμια λειτούργησαν θετικά και η ευρηματική μουσική που συνέθεσε ο Δημήτρης Παπαλάμπρου είχε θεατρική αποτελεσματικότητα.

Δεν θα ήταν έντιμο να ξεχωρίσω κανέναν από τους έξι ισοδύναμους και αλληλέγγυους ηθοποιούς. Πράγματι οι Ρόζα Καλούδη, Κατερίνα Μπερδέκα, Τόνια Παλαιολόγου, Καλλιόπη Τζερμάνη και οι Στράτος Σωπύλης και Γιάννης Στάνκογλου έδειξαν πως διαθέτουν έξοχα τεχνικά εφόδια (λόγος, κίνηση, μουσικότητα, εσωτερική τεχνική πλούσιας γκάμας) και μια διάχυτη στη σκηνή πνευματικότητα χωρίς αλαζονεία, έπαρση και σοφιστικέ σνομπάρισμα.

Μια δημιουργική, ευοίωνη, νεανική, ανθηρή πρώτη επιτυχής παρουσία.

INFO

«Ματς» του Γιώργου Μανιώτη, στο «Θέατρο της Ημέρας» - Μπλε Σκηνή (Γεννηματά 20, Αμπελόκηποι, δίπλα στο σταθμό «Πανόρμου» του Μετρό, τηλ. 210-6929.090).