ΠΕΤΡΟΣ ΣΙΦΝΑΙΟΣ "Ώρα για ψυχανάλυση - εξπρές!"

Ο "πατέρας" της πρωτοποριακής βραχείας δυναμικής ψυχοθεραπείας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, Πέτρος Σιφναίος, εξηγεί στα "ΝΕΑ" γιατί η ψυχανάλυση δεν κρατάει επ' άπειρον αλλά και γιατί "δεν μπορείς να ξαπλώσεις τους πάντες στο ντιβάνι…"

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΑ ΠΕΛΩΝΗ

"Το κυριότερο πράγμα που κάνουμε στη βραχεία ψυχοθεραπεία είναι να βρούμε την εστία, το κέντρο, δηλαδή ποιο είναι το πρόβλημα", εξηγεί στα "ΝΕΑ" ο Πέτρος Σιφναίος. "Μας λέει ο ασθενής διάφορα συμπτώματα κι εμείς ρωτάμε ποιο είναι το πιο σπουδαίο, ποιο είναι αυτό για το οποίο θέλει να τον βοηθήσουμε. Διαλέγει εκείνος το πρόβλημα κι εμείς αξιολογούμε. Δεν παίρνουμε οποιονδήποτε. Έχουμε πέντε κριτήρια που εξετάζουμε πριν ξεκινήσουμε τη βραχεία ψυχοθεραπεία".

Αυτό πιστεύει, άλλωστε, ότι είναι και το πρόβλημα της ψυχανάλυσης: "Δυστυχώς, έχω την εντύπωση ότι οι περισσότεροι δεν έχουν κριτήρια όταν ξεκινούν την ψυχανάλυση. Γι' αυτό και δεν τελειώνουν ποτέ"…

Ο Πέτρος Σιφναίος είναι ο πρώτος που ερεύνησε τα αποτελέσματα της βραχείας δυναμικής ψυχοθεραπείας, αποκτώντας διεθνή φήμη. Ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, επίτιμος καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, έχει διατελέσει διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης τις δεκαετίες του '50 και του '60 και αναπληρωτής διευθυντής στο Ψυχιατρικό Τμήμα του Νοσοκομείου Beth Israel, Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου του Χάρβαρντ.

Με καταγωγή από τη Μυτιλήνη και απόφοιτος του Κολλεγίου Αθηνών, ο Πέτρος Σιφναίος άρχισε να σπουδάζει Χημεία στη Γαλλία, ολοκλήρωσε τις σπουδές του και έφυγε με πολλές περιπέτειες για την Αμερική μετά το ξέσπασμα του πολέμου. Το ενδιαφέρον του για την Ψυχιατρική ξεκίνησε λίγο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε, θυμάται, "ήμουν στη Γερμανία, στον αμερικανικό στρατό, και δοκίμαζα τον εαυτό μου ως μαθητής. Έχοντας μόνο δύο μήνες ψυχιατρική εκπαίδευση στο Χάρβαρντ, μου ανετέθη από το στρατό η διεύθυνση της Ψυχιατρικής, της Νευρολογίας, του Συμβουλίου Φυλακών, των περιοχών της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής! Ξαφνιάστηκα, αλλά ήταν και ευκαιρία να δω τι μπορώ να κάνω".

Μέχρι τότε "οι γιατροί έβαζαν τους ανθρώπους σε άκαμπτες ταξινομήσεις. Αντίθετα, ο Φρόιντ έβλεπε στον κάθε άνθρωπο μια ξεχωριστή οντότητα. Ενθουσιάστηκαν οι πρώτοι ψυχαναλυτές και άρχισαν να χρησιμοποιούν την ψυχανάλυση ως θεραπεία, χωρίς όμως να διαλέγουν ποιους έπαιρναν. Ψυχανάλυση είναι να ξαπλώσεις σε ένα ντιβάνι και ν' "ανοίξεις", να πεις τα πιο προσωπικά σου πράγματα. Είναι πολύ δύσκολο να το κάνεις χωρίς αναστολές. Άνθρωποι σαν εμάς χρειάζονται πολύ καιρό για να τα πουν αυτά. Ένας ασθενής που είναι σοβαρά, που έχει ψυχολογικά προβλήματα, μόλις ξαπλώσει ανοίγει τα πάντα, είναι το κουτί της Πανδώρας. Το λάθος που έκαναν πολλοί ψυχαναλυτές είναι ότι έβαζαν όλο τον κόσμο στο ντιβάνι, γι' αυτό και η ψυχανάλυση, πολλές φορές, κρατούσε χρόνια ή δεν τέλειωνε ποτέ".

Στον Πέτρο Σιφναίο έκανε εντύπωση το γεγονός ότι "σε ορισμένους ανθρώπους τα αποτελέσματα γίνονταν γρήγορα φανερά. Σκέφτηκα, τότε, γιατί η ψυχοθεραπεία να είναι μακροχρόνια για όλους; Κι επειδή ήμουν διευθυντής Ψυχιατρικής Κλινικής και έβλεπα πολλούς ανθρώπους, κατάλαβα ότι πρέπει να αξιολογείται όχι μόνο το πρόβλημα, αλλά και η προσωπικότητα του ανθρώπου: έχει τη δύναμη να μπορέσει να κοιτάξει τα προβλήματα ή λέει "κάντε κάτι", σαν θαύμα, για να μπορέσει να γίνει καλά;".

Επιπλέον, "αν δεν υπάρχει κίνητρο, αν ο άνθρωπος δεν λέει "θέλω να καταλάβω γιατί έχω αυτό το πρόβλημα", αν δεν κάνει ενδοσκόπηση, είναι αδύνατο να τον βοηθήσεις".

Μεγάλο ενδιαφέρον και στην Ελλάδα

Ο Πέτρος Σιφναίος ξεκίνησε με έρευνα σε 50 ασθενείς, ενώ για κάποιους από αυτούς έκανε επανεκτίμηση τρία χρόνια μετά. Όταν ανακοινώθηκαν τα πρώτα αποτελέσματα δημιουργήθηκε μεγάλο ενδιαφέρον, ο κ. Σιφναίος δημιούργησε μια μεγαλύτερη ομάδα 500 ασθενών και έγινε επισκέπτης καθηγητής στη Νορβηγία, όπου συνέχισε τις έρευνες. Τότε, εμφανίστηκε το… μικροσκόπιο, "η βιντεοσκόπηση των συνεδριών. Μπορούσαμε να δείξουμε πώς ήταν ο ασθενής την πρώτη φορά, σε όλες τις συνεδρίες, αλλά και το αποτέλεσμα δύο χρόνια μετά. Αυτό ήταν επανάσταση, γιατί μπορέσαμε και να κάνουμε έρευνες και να το αποδείξουμε με το βίντεο".

Το 1996 ο καθηγητής ταξίδεψε στην Ελλάδα για να δείξει τα αποτελέσματα της δουλειάς του σε εκδήλωση της Ιατρικής Σχολής Αθηνών. Το ενδιαφέρον ήταν μεγάλο και από τότε συνεργάζεται με τον Γιάννη Τσαμασίρο, κλινικό ψυχολόγο, στην εκπαίδευση Ελλήνων ψυχοθεραπευτών στη νέα μέθοδο. Σήμερα εκπαιδεύεται η τέταρτη ομάδα.

"Μαθαίνεις να ρωτάς τον εαυτό σου…"

"Αν δεν υπάρχει κίνητρο, αν ο άνθρωπος δεν λέει "θέλω να καταλάβω γιατί έχω αυτό το πρόβλημα", αν δεν κάνει ενδοσκόπηση, είναι αδύνατον να τον βοηθήσεις", εξηγεί στα "ΝΕΑ" ο καθηγητής στο Χάρβαρντ Πέτρος Σιφναίος, "πατέρας" της ψυχοθεραπείας - εξπρές

Η ψυχανάλυση για τον καθηγητή Σιφναίο "είναι καταπληκτική εκπαίδευση. Όποιος θέλει να γίνει ψυχαναλυτής, πρέπει να κοιτάξει τον εαυτό του, να δει όλα του τα προβλήματα, να κάνει εκπαιδευτική ψυχανάλυση στον εαυτό του. Αυτό βοηθά να είσαι ουδέτερος, να μη συμπαθήσεις τον ασθενή". Πώς βγάζει, όμως, κανείς τον εαυτό του απ' έξω; "Μαθαίνεις, αν κάνεις ενδοσκόπηση. Μαθαίνεις να ρωτάς τον εαυτό σου γιατί κάνεις όσα κάνεις, γιατί θύμωσες με κάτι. Είναι ο καλύτερος τρόπος για να μην πάρεις θέση. Μπορεί να λυπάσαι για το πρόβλημα που αντιμετωπίζεις, αλλά πρέπει να παραμείνεις ουδέτερος, αν θέλεις να βοηθήσεις".

Ωστόσο, η προκατάληψη παραμένει. "Ακόμα και τώρα, άνθρωποι που έχουν εκπαιδευτεί στην ψυχοθεραπεία δεν πιστεύουν ότι η βραχεία τεχνική έχει αποτέλεσμα. Υπάρχει αυτός ο δογματισμός. Ας μην ξεχνάμε: η ψυχανάλυση είναι καταπληκτική, αλλά δεν είναι κατάλληλη για όλους τους ανθρώπους".

Το πρόβλημα των περισσότερων ανθρώπων σήμερα είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις. "Άνθρωποι έξυπνοι αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα κι αυτό επειδή δεν έχουν ψυχολογική σκέψη, την ικανότητα δηλαδή να κάνουν ενδοσκόπηση. Για παράδειγμα, το εύκολο είναι να πεις ότι θύμωσες με κάποιον. Αν σκεφτείς γιατί θύμωσες, τότε υπάρχει πιθανότητα να κάνεις κάτι διαφορετικό. Το κίνητρο, να προσπαθήσω να καταλάβω τον εαυτό μου πρώτα, να πω "εγώ έκανα το λάθος", είναι πολύ σημαντικό. Η προβολή των συναισθημάτων, το "εσύ φταις", είναι πολύ εύκολη. Αν όλα τα προβλήματα που έχω είναι λάθος των άλλων, τότε αρχίζει και γίνεται παράνοια".

Αλεξιθυμικοί δικτάτορες…

Ως διευθυντής Ψυχιατρικής Κλινικής τη δεκαετία του '60, ο Πέτρος Σιφναίος είδε "ότι υπήρχαν άνθρωποι που δεν έμπαιναν σε αυτό το καλούπι, δεν έλεγαν τα προβλήματά τους. Για παράδειγμα, ερχόταν ασθενής που μου έλεγε ότι έγινε ένας καβγάς. Του έλεγα "πώς αισθανθήκατε; " κι άρχιζε να περιγράφει τι έγινε, αλλά χωρίς συναισθήματα. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι τα περιγράφουν πολύ καλά, αλλά μόλις τους πεις, "τι σκεφθήκατε, τι πέρασε από το μυαλό σας;", λένε "δεν κατάλαβα". Δεν έχουν λέξεις, τρόπους να περιγράψουν αισθήματα".

Το 1972 για να περιγράψει αυτό το φαινόμενο εισήγαγε τον όρο αλεξιθυμία, (alexithymia), "a" στερητικό, "lexis" για τη λέξη και "thymos" για το συναίσθημα. Ο καθηγητής Σιφναίος διαχωρίζει το αίσθημα από το συναίσθημα. Θεωρεί το αίσθημα ως ενστικτώδη αντίδραση σε ένα ερέθισμα που προκαλεί την αντίδραση μάχης ή φυγής. Το συναίσθημα έχει να κάνει με τη συμμετοχή μιας ανώτερης νοητικής διεργασίας σε αυτή την αντίδραση.

"Και ο σκύλος έχει φόβο και θυμό, όπως και ο άνθρωπος. Το αίσθημα είναι κάτι βιολογικό, το έχουν και τα ζώα. Ο σκύλος, όμως, δεν έχει εγκέφαλο να σκεφθεί να αποφύγει να πει ή να ανταποδώσει κάτι. Αυτό είναι το συναίσθημα". Οι αλεξιθυμικοί ζουν ανάμεσά μας, λέει ο καθηγητής. Όμως, "δεν έρχονται ποτέ να δουν τον γιατρό. Δεν θεωρούν ότι έχουν πρόβλημα. Είναι άνθρωποι που καταφεύγουν στη δράση, επειδή δεν έχουν επαφή με τα συναισθήματά τους".

…και επικίνδυνοι

Θεωρεί ότι οι αλεξιθυμικοί που έχουν εξουσία είναι επικίνδυνοι. "Διάβασα τη διήγηση του Άιχμαν, του ναζιστή που μετέφερε τους Εβραίους στο Άουσβιτς. Δεν έβγαζε κανένα συναίσθημα. Αλλά και το βιβλίο "Table Talk" του Μπόρμαν, όπου περιγράφονταν οι συζητήσεις που είχε επί τέσσερα χρόνια με τον Χίτλερ σε καθημερινή βάση την ώρα του φαγητού ή του καφέ. Ορισμένα πράγματα τα περιγράφει καταπληκτικά, είχε εκπληκτικές γνώσεις, σαν κομπιούτερ. Οι αλεξιθυμικοί είναι εξυπνότατοι, μπορεί να ξέρουν τα πάντα, αλλά… τα κομπιούτερ δεν έχουν αισθήματα.

Σε 700 σελίδες ο Χίτλερ περιγράφει 4-5 φορές μόνο κάποια συναισθήματα. Και τη μοναδική φορά που λέει κάτι για τη μητέρα του, την οποία υποτίθεται ότι αγαπούσε, λέει ότι πρέπει να είναι περήφανη διότι έδωσε στη Γερμανία έναν γιο σαν κι αυτόν! Οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν ηθικές βάσεις, δεν αισθάνονται πράγματα για τους άλλους, δεν μπορούν να σκεφθούν ότι κάνουν κακό σε αθώους, γι' αυτό περνούν στη δράση. Αν ο Στάλιν είχε γράψει βιβλίο, είμαι βέβαιος ότι θα προέκυπτε αλεξιθυμικός".