ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Το "ωμό", το "ψημένο" και τα μουσεία

Με δικαιολογημένη υπερηφάνεια, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης εγκαινίασε την πολυπληθέστερη συλλογή σύγχρονης ελληνικής τέχνης και έναν επιβλητικό εκθεσιακό χώρο. Χρειάζεται όμως επειγόντως να αποφασίσει και έναν τεκμηριωμένο μουσειολογικό προσανατολισμό

ΧΑΡΗΣ ΚΑΜΠΟΥΡΙΔΗΣ

Άφθονοι και καλά διαμορφωμένοι εκθεσιακοί χώροι, πλήθος κόσμου, πολλά και καλά έργα κορυφαίων καλλιτεχνών, αλλά και πάρα πολλά από νεώτερες γενιές. Τα επίσημα εγκαίνια του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης ήταν μια σημαντική στιγμή για τα μουσεία σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα και αφορμή δημιουργικών προβληματισμών

Πριν από λίγα χρόνια δεν είχαμε κανένα, αλλά ξαφνικά τα Μουσεία Σύγχρονης Τέχνης ξεπέρασαν τα δέκα. Μουσείο Βορρέ, Πιερίδη, Φρυσίρα, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης κ.ά. στην Αθήνα, Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης στη Ρόδο, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο, Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη (και επίσης ένα Κρατικό), χώρια οι Δημοτικές Πινακοθήκες Αθηνών, Λάρισας, κ.ά. ή το αναμενόμενο Μουσείο Μπενάκη στην οδό Πειραιώς. Ευχάριστο δείγμα αφύπνισης της κοινωνίας μας για τη σύγχρονη τέχνη και τα μηνύματά της.

Ωστόσο, η εξέλιξη αυτή αναδεικνύει και τα προβλήματα. Ποιος διαχειρίζεται αυτά τα μουσεία; Ποιος καθορίζει το περιεχόμενο των συλλογών και το εκθεσιακό πρόγραμμα;

Τα επίσημα εγκαίνια του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη είναι ένα κεφαλόσκαλο σ' αυτά τα ζητήματα. Καλλιτέχνες, ιστορικοί τέχνης, φιλότεχνοι, πολιτικοί και γκαλερίστες χαρήκαμε τους μεγάλους χώρους, τα εκατοντάδες έργα (δωρεές καλλιτεχνών), τις εκδόσεις, το πωλητήριο, τη φιλοξενία. Το μουσείο αυτό δικαιούται να καμαρώνει ότι έγινε από την ίδια την πόλη, από φιλότεχνους γκαλερίστες και επιχειρηματίες που το οραματίστηκαν, το απαίτησαν, το εμπλούτισαν, το ανέδειξαν στο πανελλήνιο, με αφοσίωση 25 ετών.

Στο υψηλό σημείο όμως που έφτασε, αναδείχθηκαν και οι ελλείψεις, όχι μόνο δικές του αλλά και των περισσότερων άλλων. Συνοψίζουμε τους προβληματισμούς: Συλλογή ή Μουσείο; Ναι μεν το Μακεδονικό έχει εκτεταμένες συλλογές, αλλά χωρίς συνοχή, και με περιορισμένη αντιπροσωπευτικότητα. Λείπει το ειδικό επιστημονικό προσωπικό, η Καλλιτεχνική-Συμβουλευτική Επιτροπή για επιλογή έργων. Ποιος θα χρεωθεί την τρέχουσα παρουσίαση, το "πρόσωπο" του μουσείου, την ταυτότητά του; Ποιοι θα κάνουν εκπαιδευτικά προγράμματα και ξεναγήσεις;

Μάνατζμεντ; Στα ιδιωτικά, οι ιδιοκτήτες βασίζονται στο προσωπικό τους γούστο και στις όποιες γνώσεις τους, παραμελούν τους ιστορικούς ή κριτικούς και συχνά έχουν δίκιο σ' αυτό. Στα κρατικά, αντιστρόφως, η δημοσιοϋπαλληλική ρουτίνα (συχνά και ο αυταρχισμός) αγνοεί τον κοινωφελή προορισμό ενός μουσείου, το απομονώνει από το ευρύ κοινό, συνεχώς απαιτεί χρηματοδότηση. Παράδειγμα μάνατζμεντ προς μίμηση, το Μουσείο Μπενάκη, όπου ο Άγγ. Δεληβορριάς και οι απόγονοι του ιδρυτή συντονίζονται άψογα και παραγωγικά.

Ατάκτως ερριμμένα; Χωρίς καλλιτεχνικό ή επιστημονικό διευθυντή ένα μουσείο μοιάζει με καράβι χωρίς τιμονιέρη. Στην έκθεση του Μακεδονικού είδαμε εκατοντάδες έργα τεραστίων διαστάσεων από άγνωστους καλλιτέχνες, μικρά ή καθόλου από κορυφαίους, πολλά δημοσιοσχεσίτικα τρικ πειραματικών καλλιτεχνών και γκαλεριστών να προτείνονται στο βλέμμα μας ως μουσειακή έκθεση, ατάκτως ερριμμένα. Λαϊκισμός; Ισοπέδωση; Άγνοια; Επαναστατικότητα; Υπεροψία; Προσωπικά διαισθάνθηκα ένα εξυπναδίστικο στυλ που θύμιζε την κακή πλευρά του Ιόλα και πάντως όχι το γούστο που γνωρίζουμε ως πνευματική Θεσσαλονίκη του Π. Ζάννα ή του Μ. Ανδρόνικου. Ακούστηκαν σχόλια για "ρωσική σαλάτα", "αποθήκη" κ.ά. σε μια πόλη με αρχηγικό στίγμα στην ιστορία του πολιτισμού και με προσφορά στην ιστορία της νεοελληνικής τέχνης.

Χωρίς Ιστορία; Από την άλλη πλευρά, ίσως αυτή η αταξία να πραγματοποιεί το ίδιο το θεωρητικό δόγμα των μοντερνιστών: Δεν πιστεύω στην Ιστορία, αφού έχει παραδείγματα για οτιδήποτε. Σύμφωνα με τα ισχύοντα πάντως, για να πιστοποιηθεί ως μουσειακών διαστάσεων μια συλλογή έργων τέχνης, χρειάζεται ιδιαίτερη φυσιογνωμία, τεκμηριωμένες επιλογές ως προς ιστορικές εποχές, κινήματα, καλλιτέχνες, αντιπροσωπευτικά έργα, ταξινόμηση, "διαχωρισμούς σε είδη και γένη", όπως πρωτοδίδαξε την ανθρωπότητα ο Βορειοελλαδίτης Αριστοτέλης. Τι θα λένε αλήθεια οι ξεναγοί στους μαθητές που θα επισκέπτονται τα εκθέματα;

Ωμή ή ψημένη τέχνη; Εντυπωσιολογίες από την τρέχουσα εικαστική παραγωγή; Ή κατασταλαγμένη επιλογή, με βάση όσα υπαγορεύει η εποχή, ο τόπος, η ιστορία της τέχνης και η μουσειολογία; Φιλοσοφώντας τον πολιτισμό, ο Κλ. Λεβί-Στρος αντιπαραθέτει το αυθόρμητο ("ωμό") στο επεξεργασμένο ("ψημένο"), το παρατακτικό στο συντεταγμένο, αυτό δηλαδή που ενσωματώνει τις εμπειρίες μας στους κώδικες της μνήμης, όπως το enter στους κομπιούτερ.

Φοβάμαι ότι στο Μακεδονικό Μουσείο μας προσφέρθηκε μισοψημένη ζύμη. Τώρα όμως που υπάρχει εκτεταμένη συλλογή και άφθονος χώρος, ήλθε η ώρα για μουσειολογική συγκρότηση. Οι ίδιοι οι πρωτεργάτες του μπορούν να κάνουν κι αυτό το βήμα προς την ολοκλήρωση, αρκεί να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη του.

INFO

Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Εγνατίας 154, Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310-240.002.