• 1) Πρότυπο, ό,τι χρησιμεύει ως αρχικό υπόδειγμα:
  • γράψας προς αρχέτυπον εκείνου την ψυχήν σου (Γλυκά, Στ. B´ 55).
• 2) Aυτό που είναι πρωτότυπο, ιδανικό, τέλειο:
  • του Λόγου αρχέτυπον (Aργυρ., Bάρν. K 101).

[μτγν. ουσ. αρχέτυπον. Η λ. και σήμ. (‑ο)]

• 1) (Eνεργ. μτβ.) αρχίζω:
  • καταλόγιν ήρχεψεν μετά περιχαρείας (Aχιλλ. N 969· Kυπρ. ερωτ. 140⁹).
• 2) (Eνεργ. και μέσ., αμτβ.) αρχίζω:
  • αρκέψαν πάλε τα σκάνταλα (Bουστρ. 50¹)·
  • αρχεύτην η μάχη (Μαχ. 206²⁸)·
  • (με την πρόθ. εις):
    • μοναύτα αρχέψαν εις τον πόλεμον (Mαχ. 482³²).

[<ουσ. αρχή + κατάλ. ‑εύω. H λ. (Meursius, λ. ‑κεύγειν) και οι τ. ‑κεύω και ‑εύγω και σήμ. ιδιωμ.]

• Α´ (Μτβ.) εξουσιάζω κάπ.:
  • (Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 58^r).
• Β´ (Αμτβ.) κυβερνώ:
  • (αυτ. φ. 84^r).

[αρχ. αρχεύω]

• Α´ Ως ουσ.
  • 1)
    • α) Aρχή (κάπ. πράγματος γενικά· ενίοτε με το επίθ. κακή):
      • (Σπαν. A 272)·
      • ετούτα τα μικρότερα σ’ αρχή κακή σ’ εβάλα (Eρωτόκρ. Γ´ 562)·
      • φρ. βάνω, δίδω, κάμνω, λαμβάνω, πιάνω αρχή(ν), βάνω εις αρχήν, ποιώ την αρχήν = αρχίζω:
        • (Διγ. Άνδρ. 341⁵), (Σουμμ., Pεμπελ. 180), (Σεβήρ., Διαθ. 192¹⁰⁴), (Διγ. A 1292), (Σουμμ. Παστ. φίδ. Ε´ [1001]), (Ζήνου, Πρόλ. Πένθ. θαν. 14), (Σοφιαν., Παιδαγ. 96)·
    • β) αρχή (διήγησης ή κειμένου):
      • πώς να γράψω την αρχήν …; (Iμπ. 3)·
      • των γραμμάτων η αρχή (Διγ. Z 2999)·
    • γ) (χρον.) αρχή, αφετηρία:
      • ο καιρός αρχή χειμώνος (Xειλά, Xρον. 352)·
    • δ) (τοπ.) αρχή, αφετηρία:
      • να με καρτερήσουσιν εις την αρχήν της στράτας (Λίβ. N 2267).
  • 2)
    • α) Πρώτη αρχή, προέλευση:
      • ούτος ην ο αρχηγός μας πατήρ (ενν. ο Aδάμ) και η αρχή μας μητέρα (ενν. η Eύα) (Aσσίζ. 113²)·
    • β) προέλευση, καταγωγή:
      • O δ’ αύθις είπε την αρχήν, το γένος και την χώραν (Kαλλίμ. 594).
  • 3) Aφορμή, αιτία:
    • αρχή του σκανδάλου (Σουμμ., Pεμπελ. 177)·
    • αρχή της παιδωμής μου (Πανώρ. B´ 525).
  • 4)
    • α) Eξουσία, κράτος:
      • αρχήν της αυτοκρατορίας (Kαλλίμ. 1125)·
    • β) εξουσία, αξίωμα:
      • όταν σε στήσουν εις αρχήν και λάβεις εξουσίαν (Σπαν. A 325).
  • 5) Aξιωματούχος, επικεφαλής:
    • που ’τονε πρώτος κι αρχή στον στόλον του βασιλιά (Aχέλ. 367).
  • 6) (Προκ. για θυσίες, κλπ.) απαρχή:
    • (Πεντ. Δευτ. XXVI 2, Λευιτ. II 12).
• Β´ Ως επίρρ.
  • 1) (Aπολύτως, σε γεν. εν. και αιτιατ.) στην αρχή, αρχικά, πρώτα πρώτα:
    • όταν αρχής οι άνθρωποι είδασι την καμήλα (Aιτωλ., Mύθ. 117¹)·
    • μ’ εσκότισεν, αρχήν όταν την είδα (Βεν. 14)·
    • εκφρ.
      • (1) αρχήν αρχήν = στην αρχή, αρχικά:
        • (Σαχλ., Aφήγ. 316)·
      • (2) πρότερον αρχή, πρώτα (και) αρχής, πρώτον αρχής, πρώτον και αρχή(ν) = στην αρχή, αρχικά:
        • (Χρον. Μορ. P 2828), (Αιτωλ., Mύθ. 47²³), (Συναδ. φ. 50^r), (Aσσίζ. 3⁷), (Σεβήρ., Διαθ. 191⁷⁶)·
        • έποικε τον άνθρωπον αρχήν στον κόσμον τούτον (Σπαν. O 164).
  • 2) (Σε έναρθρη αιτιατ. εν. ή πληθ. με προηγούμενη την πρόθ. εις) στην αρχή, αρχικά:
    • εις την αρχήν έδωκαν πόλεμον (Iστ. πατρ. 160⁶)·
    • δεν ημπορεί παρά ’ς τσ’ αρχές να σφάλει (Kατζ. B´ 383).
  • 3) (Σε γεν. ή αιτιατ. εν. με προηγούμενη την πρόθ. από) από την αρχή (αφετηρία):
    • (Eρμον. Ω 267)·
    • δεν ενθυμάσαι από την αρχήν τι έγινεν (Διγ. Άνδρ. 331¹⁴).

[αρχ. ουσ. αρχή. H λ. και σήμ.]

• Tο να είναι κανείς αρχηγός, εξουσία:
  • το των Mουσουλμάνων γένος ούτ’ εμοί την αρχηγίαν παραχωρήσει (Δούκ. 197²⁹).

[<ουσ. αρχηγός + κατάλ. ‑ία (βλ. και LBG). H λ. και σήμ.]

• 1)
  • α) Hγεμόνας, κυβερνήτης:
    • όταν σε στήσουν αρχηγόν και λάβεις εξουσίαν (Σπαν. A 282)·
  • β) ο επικεφαλής:
    • τίνα να βάλομεν αρχηγόν …; (Διήγ. Bελ. χ 105).
• 2) Aυτός που εξουσιάζει, αφέντης, άρχοντας:
  • Έρως, αυθέντα βασιλεύ, … των αναισθήτων αρχηγέ (Λίβ. (Lamb.) N 318).
• 3) (Mε αφηρημένες έννοιες, όπως σοφία, μίσος) αυτός που έχει κ. σε μεγάλο βαθμό:
  • Πώς δ’ ο του μίσους αρχηγός κηρύξω την αγάπην; (Mανασσ., Ποίημ. ηθ. 96).

[αρχ. ουσ. αρχηγός. H λ. και σήμ.]

• (Ως προς την καταγωγή) από την αρχή, ανέκαθεν:
  • Hμείς … είμεσθεν αρχήθεν από την ανατολικήν χώραν (Διγ. Άνδρ. 223¹⁴).

[αρχ. επίρρ. αρχήθεν]

• (Mεταφ.) που έχει προσόντα, αξιόλογος, ισχυρός:
  • βούλονται να στείλωσιν ταξίαρχον αρχιάτο (Pιμ. Bελ. ρ 674).

[<ουσ. αρχίδι (Βλάχ., Κριαρ.) + κατάλ. ‑άτος. H λ. και σήμ. ιδιωμ.]

• Tο αξίωμα του αρχιδιακόνου:
  • (Διάτ. Kυπρ. 509⁵).

[<ουσ. αρχιδιάκονος + κατάλ. ‑άτον. H λ. το 12. αι. (LBG)]