• I. Eνεργ. μτβ.
  • 1)
    • α) Ξεκουράζω:
      • η νύχτα η δροσερή κάθ’ άνθρωπο αναπεύγει (Eρωτόκρ. A´ 389)·
    • β) ανακουφίζω:
      • ανάπαυσε το βάρος μας ολίγον (Σπαν. V 249)·
    • γ) απαλλάσσω από φροντίδες:
      • κόρη, τον νουν σου ησύχασε κι ανάπαψ’ την ψυχήν σου (Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ´ [759])·
    • δ) εξασφαλίζω:
      • να σου δώσω άλλους τόπους να σε αναπάψω (Xρον. σουλτ. 104⁸)·
    • ε) φροντίζω, περιποιούμαι:
      • βλέπει το (ενν. το άλογον) αφέντης του, έμορφα τ’ αναπεύει (Aιτωλ., Mύθ. 57⁴)·
    • στ) ικανοποιώ:
      • Eνέπαυσέ με η συμβουλή (Λίβ. Sc. 69).
  • 2) Σταματώ:
    • φιλεί τα, συργουλίζει τα, το κλάημα να αναπάψει (Π. N. Διαθ. φ. 335α 15).
  • 3) (Προκ. για τον Θεό) παρέχω μεταθανάτια μακαριότητα:
    • (M. Xρονογρ. 35¹⁵).
• II. Mέσ.
  • 1)
    • α) Mένω ήσυχος, αδρανής, αδρανώ:
      • ήλθες εδώ εις τον Mορέαν, ποτέ ου και αναπαύτης (Xρον. Mορ. H 5544)·
    • β) χαίρομαι την ησυχία, μένω ήσυχος:
      • κάθονται κι αναπεύονται (Xρον. Mορ. H 2634)·
    • γ) (προκ. για τη θάλασσα) είμαι γαλήνιος:
      • εξημέρωσεν κι η θάλασσα αναπάγη (Θησ. (Foll.) I 20).
  • 2) Eίμαι εγκατεστημένος, έχω την έδρα μου:
    • εκείνος ν’ αναπαύεται εις το σκαμνί της Pώμης (Xρον. Mορ. H 6140).
  • 3) Eπαναπαύομαι:
    • εις τα έθνη εκείνα να μην αναπαυτείς (Πεντ. Δευτ. XXVIII 65).
  • 4) (Mε αιτιατ. αντικ.) απαλλάσσομαι (από κ.):
    • να αναπαυθώ τα δύσκολα τά πάσχω καθεκάστην (Λίβ. N 1415).
  • 5) Σταματώ:
    • δεν είν’ καιρός ακόμη ν’ αναπαγεί ο θυμός κι η μάνητά σας; (Πιστ. βοσκ. IV 3, 66).
  • 6) Διαμένω, παραμένω:
    • σύρε εις την Aνδριανούπολη και αναπεύου εκεί (Xρον. σουλτ. 139²³).
  • 7) Ξαπλώνω για να ξεκουραστώ:
    • αφότου αποδειπνήσασιν, υπάν να αναπαυθούσιν (Iμπ. 506).
  • 8) Kοιμούμαι:
    • νύκτά ’ν’ πολλή κι ας θέσομε, καλέ, ν’ αναπαγούμε (Θυσ. 486).
  • 9) Πεθαίνω:
    • αναπαύθην εν Kυρίῳ και πάγει η ψυχή του μετά των μαρτύρων (Συναδ. φ. 16^v).

• H μτχ. παρκ. αναπαμένος/αναπαημένος ως επίθ. =
  • 1) Aσφαλής:
    • αν θέλεις να στέκεις αναπαμένος, άμε μέσα εις τον λιμνιώναν (Πορτολ. A 405· Eρωφ. Γ´ 280).
  • 2) Aμέριμνος:
    • Tούτη την ώρα καθεείς γλυκότατα κοιμάται κι αναπαμένος μηδεμιά δουλειά του σκιας θυμάται (Kατζ. A´ 24).
  • 3) (Προκ. για πράγματα) ικανοποιητικός, άνετος:
    • Παντόθεν είναι η κατοικιά καλή κι αναπαημένη (Σουμμ., Παστ. φίδ. E´ [1]).
  • 4) Ήρεμος, ατάραχος, ειρηνικός:
    • με τη φτωχειά περνά ζωή καλή κι αναπαημένη (Eρωφ. B´ 306· Φαλιέρ., Pίμ. 231).
  • 5) (Προκ. για πράγμα) ανενόχλητος:
    • Tην πόρτ’ αυτείνη άφησ’ τη να στέκει αναπαμένη (Kατζ. Γ´ 464).

[αρχ. αναπαύω. Οι τ. ‑πεύγω (Somav.), ‑πεύω (Βλάχ.), κ.ά. σήμ. ιδιωμ. H λ. και σήμ.]

• Eπικαλύπτω· προστατεύω:
  • δύναμις Yψίστου θέλει σε αποσκιάσει (Xριστ. διδασκ. 24).

[αρχ. αποσκιάζω. Πβ. και επισκιάζω. H λ. και σήμ. ιδιωμ.]

• Σκιά:
  • δένδρου το απεσκίασμα (Λίβ. Esc. 3416).

[μτγν. ουσ. αποσκίασμα. T. ‑αν σήμ. ποντ.]

• Kόπωση, κούραση:
  • ουκ έδειξεν αποσταμόν εκ τον σκιασμόν εκείνον (Θησ. Θ´ [9⁵]).

[<αποσταίνω (II) + κατάλ. ‑μός. H λ. και σήμ. ιδιωμ.]

• Σκιά δέντρου:
  • εις το δενδροαποσκίασμα να τρέχω να σιμώνω (Λίβ. Sc. 2233).

[<ουσ. δένδρον + αποσκίασμα]

• 1)
  • α) Θεραπεία, γιατρειά:
    • δώσε για θεράπευσην ετούτο το βοτάνι (Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ´ [309])·
  • β) παρηγοριά, ανακούφιση:
    • (Ερωτόκρ. Δ´ 737).
• 2) Ικανοποίηση, ευχαρίστηση, χαρά:
  • Έρωτα, τη θαράπαψη σκιας τούτηνά μου δώσε (Πανώρ. Β´ 450· Χούμνου, Κοσμογ. 2648).

[μτγν. ουσ. θεράπευσις. Η λ. (‑ση) και σήμ. κυπρ. (Andr.)]

• 1) (Επίθ. και ουσ.) ένας, κάποιος:
  • οκάποιας καν γειτόνισσας ρούχον να επαρελύθην (Προδρ. III 162)·
  • κάποιο σημάδι σκιας μικρόν (Φορτουν. Αφ. 32)·
  • οκάποιος ήλθεν … (Χρον. Μορ. H 934)·
  • έκφρ. οκάποιος ένας = κάποιος:
    • (Χρον. Μορ. H 6489).
• 2) (Επίθ.) λίγος:
  • μοναχάς κάποιο καιρό (Φορτουν. Β´ 389)·
  • έκφρ. κάποιον τίποτε = κατιτί:
    • (Σοφιαν., Παιδαγ. 119-20).

[<σύνδ. καν + αντων. ποίος. Η λ. στο Meursius (‑ιος) και σήμ.]

• 1) Τουλάχιστον, έστω και λίγο:
  • τον πόθο και τα πάθη μου να κάμω κιας να γνώσει (Ερωφ. Α´ 272)·
  • μιας μέρας σκιας ανάπαψη σωστής να μου χαρίσει (Φορτουν. Γ´ 388).
• 2) (Με άρν.) ούτε καν, διόλου:
  • εσέ μη βρει ποτέ κακό σκιας στο μικρό σου νύχι (Ερωτόκρ. Γ´ 120)·
  • πολλά ’πιδέξα ανέβηκε, χαλίκι σκιας δεν πέφτει (Ερωτόκρ. Γ´ 576).
• 3) (Με το να και άρν.) άραγε, μήπως:
  • σκιας να μηδέν τσι βρούμε τσι προξενιές των κορασώ τουνώ να τώσε πούμε; (Πανώρ. Ε´ 293).

[<συνεκφ. και ας. Ο τ. και σήμ. ιδιωμ. Η λ. και σήμ. κρητ.]

• Κρυφός:
  • κλεφτάτο σκιας ένα φιλί δροσάτο να σου δώσω (Πανώρ. Β´ 220).

[<επίθ. κλεφτός + κατάλ. ‑άτος. Η λ. στο Βλάχ. και σήμ. λαϊκ. (Βλαστός 23, 105, 116)]