• 1) Aπό τότε που, αφότου:
  • αφού κατήλθεν ο Xριστός εξ ουρανού στον κόσμον, έδιωξεν τας παράνομας και μυσαράς θυσίας (Διγ. Esc. 97· Aργυρ., Bάρν. K 77).
• 2) Aπό τη στιγμή που:
  • (Διγ. Z 439), (Aσσίζ. 64^8‑9).
• 3) Όταν:
  • (Kορων., Mπούας 113).
• 4) (Aιτ.) εφόσον, μια και:
  • (Xρον. Mορ. P 1008)·
  • αφού την ρόγαν μας κρατείς, εμείς σε προσκυνούμεν (Xρον. Mορ. P 5143).

[συνεκφ. αφ’ ού (ενν. χρόνου· αρχ., L‑S, λ. από ΙΙ). O τ. και σήμ. ιδιωμ. H λ. και σήμ.]

• (Υβριστ.) προκ. για άνθρωπο αγροίκο:
  • αν παίζεις με γρογάιδαρους, δέχου και τσι τσινιές τως (Φορτουν. Ε´ 266).

[<ουσ. γέρος + γάιδαρος· βλ. και γεροντογάιδαρος. Η λ. και σήμ. κρητ.]

• (Υβριστ.) προκ. για άνθρωπο αγροίκο:
  • Ωσά γεροντογάιδαρο όντεν έναι στολισμένος (Φορτουν. Δ´ 472).

[<ουσ. γέροντας + γάιδαρος· βλ. και γερογάιδαρος]

• Αυτός που ανεβαίνει στα δέντρα·
  • έκφρ. όφις ο δενδροαναβάτης = δεντρογαλιά:
    • (Σταφ., Ιατροσ. 26²²).

[<ουσ. δένδρον + αναβάτης. Η λ. στο LBG]

• Δεύτερος γάμος:
  • Ο γέρος ας προσέχεται την δευτερογαμίαν (Γεωργηλ., Θαν. 412).

[μτγν. ουσ. δευτερογαμία. Η λ. και σήμ.]

• Κάνω δεύτερο γάμο, ξαναπαντρεύομαι:
  • δευτερογαμούσα γυναίκα (Ελλην. νόμ. 577¹²).

[<επίρρ. δεύτερον + γαμώ. Η λ. τον 4. αι. (DGE)]

• 1) Που ανήκει στο δημόσιο, κρατικός:
  • έμπροσθεν εμού του δημοσίου νοταρίου (Μαχ. 504³¹).
• 2) Έκφρ. δεμοσία αυλή = δικαστήριο:
  • (Ασσίζ. 249¹⁶).

• Το αρσ. ως ουσ. = δημόσιο με την έννοια του κράτους και του δημόσιου ταμείου:
  • διά το φέρειν προσθήκην εις τον δημόσιον (Metrol. 79²¹).
• Το ουδ. ως ουσ. =
  • 1) Το δημόσιο, το κράτος ή το δημόσιο ταμείο:
    • (Νομοκριτ. 103)·
    • του τόπου το δεμόσιον εξηλειμμένον παντελώς από τους ρογατόρους (Χρον. Μορ. P 8663).
  • 2) Φόρος (που επιβάλλει το κράτος σε κτήματα):
    • (Metrol. 60⁵).
  • 3) Δικαστήριο:
    • Ο υιός … ουκ ημπορεί εις το δεμόσιον τον πατέραν του … εκλητεύσαι (Ασσίζ. 281¹²).

[αρχ. επίθ. δημόσιος. Βλ. και δημοσία. Η λ. και σήμ.]

• I. Ενεργ.
  • 1)
    • α) Διαβάζω:
      • Ο γενεράλες τες γραφές πιάνει και τες διαβάζει (Τζάνε, Κρ. πόλ. 514¹⁵)·
      • (μεταφ.):
        • Η Αρετούσα εδιάβασε στα μάτια του ό,τι χώνει (Ερωτόκρ. Β´ 2293)·
    • β) φρ. διαβάζω διδασκαλία = διδάσκομαι:
      • (Μαχ. 642¹)·
    • γ) μελετώ, σπουδάζω:
      • έπεσε εις την φιλοσοφίαν και εδιάβαζε (Χρον. σουλτ. 142³²).
  • 2)
    • α) Ψάλλω:
      • Διαβάζουσι (ενν. οι παπάδες) και λειτουργού (Διήγ. ωραιότ. 223)·
    • β) (προκ. για νεκρό) διαβάζω, ψάλλω τη νεκρώσιμη ακολουθία:
      • (Χρον. σουλτ. 28²).
  • 3)
    • α) (Προκ. για τόπο) περνώ:
      • Τα ορεινά τα δύσκολα διαβάζεις τα ως βρούλον (Λόγ. παρηγ. L 259)·
    • β) περνώ κάπ. από ένα μέρος σε άλλο:
      • (Χρον. Μορ. H 5046)·
      • διά να με πάρουν την αυγήν, να με διαβάσουν αποκεί (Ch. pop. 270)·
    • γ) περνώ από το λαιμό μου, καταπίνω:
      • το νερό που πα να πιω δεν ημπορώ διαβάσειν (Περί ξεν. 243).
  • 4)
    • α) Οδηγώ, μεταφέρω κάπ. ή κ.:
      • να μη διαβάσουν γέννημα ποσώς εις την Γλαρέντζαν (Χρον. Τόκκων 3617)·
    • β) (προκ. για πράγμα) φέρνω:
      • εκόψανε το κεφάλι του … και το διαβάσανε του σουλτάν Μουράτη (Χρον. σουλτ. 73²¹).
  • 5)
    • α) (Προκ. για χρόνο) περνώ:
      • (Κυπρ. ερωτ. 103¹⁵)·
      • με χόρτον και νερόν διαβάζω την ζωήν μου (Χούμνου, Κοσμογ. 815)·
    • β) (αμτβ.) περνώ τον καιρό μου:
      • Το καλοκαίρι εδιάβαζεν εις την πόλιν Γιαννίνων (Χρον. Τόκκων 3315).
  • 6) Νιώθω, αισθάνομαι, δοκιμάζω:
    • (Μαχ. 74⁷)·
    • η ρήγαινα εδιάβασεν μέγαν φόβον (Βουστρ. 310⁴).
  • 7) Υφίσταμαι, υποβάλλομαι (σε κ.):
    • αν θελήσει να διαβάσει καμμίαν κρίσιν (Ασσίζ. 206²³).
  • 8) Υποφέρω:
    • όσα διαβάζει δεν νιώθει ο θλιμμένος (Κυπρ. ερωτ. 20⁸).
  • 9) Δίνω, προσφέρω:
    • πολλά χαρίσματα του εδιαβάσανε (Χρον. σουλτ. 97³⁵).
  • 10)
    • α) Δίνω διέξοδο (σε κ.):
      • εκεί τον θυμόν σου να διαβάσεις (Ιατροσ. 18¹⁷)·
    • β) (προκ. για δίψα) σβήνω:
      • να πιει εκ το νερόν, την δίψαν να διαβάσει (Χούμνου, Κοσμογ. 1235).
  • 11) Αποβάλλω (ως περίττωμα):
    • ο σπανός … κακά πολλά εδιέβασεν πρασινοκόκκινα (Σπανός A 351).
  • 12) (Προκ. για κόπο) καταβάλλω:
    • εθέλαν διαβάσειν μέγαν κόπον να το σύρουν (Μαχ. 32²⁶).
  • 13) (Προκ. για αγγαρεία) κάνω, εκτελώ:
    • δεν υποτάσσουνταν ουδέ του καστελλάνου, … ουδέ αγγάριον εδιαβάζαν (Μαχ. 430²).
  • 14) Κάνω κάπ. να χάνει τον καιρό του με λόγια, απασχολώ:
    • Με λόγια μάς εδιάβαζεν, την ρόγαν μας απήρεν (Χρον. Μορ. H 5281).
  • 15) Δεν κάνω κ. μέσα στις νόμιμες προθεσμίες:
    • εδιάβασεν καιρόν νόμου (Ασσίζ. 259¹³).
  • 16) Φρ. τα διαβάζω = ελέγχω:
    • Ας δω είντα θέλει ο φαφλατάς, μήμπα μου τα διαβάσει (Στάθ. Α´ 170).
  • 17) Διαπερνώ:
    • εσκοτώσαν τους και τους ομπρός εδιαβάσαν τους εις το σπαθίν (Μαχ. 664¹²).
• II. Μέσ.
  • 1) (Προκ. για χρόνο) περνώ:
    • (Φαλλίδ. 70).
  • 2) Φεύγω, πηγαίνω:
    • δεν τους έσωσαν, γιατ’ ήσαν διαβασμένοι (Κορων., Μπούας 130).

• Η μτχ. ενεστ. διαβαζόμενες (ενν. μέρες) ως ουσ. = οι περασμένες μέρες:
  • Μια εκ τες διαβαζόμενες επήγεν να γυρέψει (Χούμνου, Κοσμογ. 251).
• Η μτχ. παρκ. τα διαβασμένα ως ουσ. = τα περασμένα:
  • Εγώ δεν λέγω, δεν λαλώ ’ς τούτα τα διαβασμένα (Ch. pop. 489).

[<διαβιβάζω. Η λ. το 10. αι. (LBG) και σήμ.]

• (Προκ. για έσοδα ή έξοδα) έκτακτος:
  • μίξον ομαδόν άπαντα τά λαμβάνω, την ρόγαν …, τα εσώτυπα, τα εξώτυπα (Προδρ. II 65 (πβ. και κριτ. υπ.)).

[<επίρρ. έξω + ουσ. τύπος. Η λ. και σε υπόδειγμα εγγρ. του 12. αι. (Σάθας, ΜΒ Sʹ 632²¹ και στο LBG]