Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

2. Σύσταση και επεξεργασία της μακροδομής

Δ
ύο ήταν τα σημαντικότερα προβλήματα που συναντήσαμε κατά τη σύνταξη του λεξικού αυτού:

• α) η συγκέντρωση και επιλογή του λημματολογίου και
• β) η ορθογράφηση των λημμάτων.

Θεωρούμε απαραίτητο να αναφερθούμε αναλυτικά στις πηγές από τις οποίες αντλήσαμε υλικό για τη μακροδομή του λεξικού αυτού, πιστεύοντας ότι με τον τρόπο αυτό συμβάλλουμε στην άνοδο του επιστημονικού επιπέδου της νεοελληνικής λεξικογραφίας.

Η πρώτη φάση της σύνταξης του ΑΛΝΕ πραγματοποιήθηκε σε τέσσερα στάδια, όχι απαραιτήτως αλληλοδιάδοχα, αφού πρώτα καθορίστηκαν λεπτομερώς από την ομάδα σύνταξης οι λεξικογραφικές αρχές του ΑΛΝΕ. Στο πρώτο στάδιο συλλέξαμε με τη μέθοδο της σάρωσης τα λήμματα από το Αντίστροφον Λεξικόν του Γ. Κουρμούλη (1967). Στη συνέχεια, αφού τα λήμματα αλφαβητίστηκαν από την αρχή προς το τέλος, προχωρήσαμε στη μονοτόνηση και την ορθογραφική συμμόρφωση των λημμάτων προς τις αρχές της Νεοελληνικής Γραμματικής (της Δημοτικής) του Μανόλη Τριανταφυλλίδη (1941), στις οποίες άλλωστε στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό το ισχύον ορθογραφικό σύστημα. Έτσι το λήμμα τραίνο του Αντίστροφου Λεξικού του Γ. Κουρμούλη ορθογραφήθηκε ως τρένο. Παράλληλα, προχωρήσαμε στη συμμόρφωση των καταλήξεων της καθαρεύουσας προς το τυπικό της νεοελληνικής.

Στο δεύτερο στάδιο εμπλουτίσαμε το λημματολόγιο από διάφορες πηγές και κυρίως από το Νέο Ελληνικό Λεξικό του Εμμ. Κριαρά (με περίπου 3.000 λήμματα από τα οποία περίπου 1.000 είναι τοπωνυμικά επίθετα), από το "Αρχείο Νεολογισμών" της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. (με περίπου 3.000 λήμ-ματα από τα οποία 1.000 περίπου αποτελούν δάνειες λέξεις γραμμένες με το ελληνικό αλφάβητο, π.χ. ντρέσιγκ). Συμπληρωματικά αποδελτιώθηκαν οι σχετικές με την παραγωγική μορφολογία εργασίες της Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη (1986β, 1987,1995,1997), οι πίνακες των γλωσσολογικών όρων και το corpus των μελετών της Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Η Νεολογία στην Κοινή Νεοελληνική (1986α) και Νεολογικός Δανεισμός της Νεοελληνικής (1994). Το corpus της μελέτης του Λ. Παπαγεωργίου Τα νεοελληνικά πληθυντικά ονόματα αποτέλεσε μία ακόμα πηγή εμπλουτισμού, όπως επίσης και το Αντίστροφο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας (1996) του Ε. Μπαλαφούτη, από το οποίο συλλέξαμε κυρίως επιρρήματα και ρήματα στη μεσοπαθητική μορφή.

Μία ακόμη πηγή εμπλουτισμού του λημματολογίου αποτέλεσε το "Αρχείο λογοτεχνικών λέξεων", που ο αείμνηστος Αίνος Πολίτης κληροδότησε στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών και που ευγενώς μας παραχωρήθηκε από το Δ.Σ. του Ινστιτούτου, ύστερα από πρόταση του καθηγητή Μ. Σετάτου. Τα λήμματα που αποδελτιώθηκαν από το αρχείο αυτό περιλαμβάνουν κυρίως λαϊκότροπους και ιδιωματικούς τύπους, π.χ. κάθουμαι, κάμερη, κελάιδι, κεχλιμπάρι, και στο ΑΛΝΕ σημειώνονται με αστερίσκο.

Ακόμη το λημματολόγιο εμπλουτίστηκε με περίπου 6.000 λήμματα από το Λεξικό της Νέας Ελληνικής του Γ. Μπαμπινιώτη (1998), που έχει πλούσια μακροδομή, και με περίπου 4.500 λήμματα από το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών (1998). Χρήσιμο βοήθημα αποτέλεσε επίσης το Λεξικόν της Νέας Ελληνικής Γλώσσης του Ι. Σταματάκου (1952-1955). Επίσης το λημματολόγιο εμπλουτίστηκε από το ανέκδοτο τότε Λεξικό λόγιων εκφράσεων της νεοελληνικής γλώσσας της Α. Ιορδανίδου. Τέλος, το λημματολόγιο συμπεριέλαβε και αθησαύριστες λεξικές μονάδες, οι οποίες αποδελτιώνονταν από τη λεξικογραφική ομάδα καθ' όλη τη διάρκεια της σύνταξης του ΑΛΝΕ από τυχαία δείγματα γραπτού και προφορικού λόγου, καθώς και παράγωγες λέξεις που προέρχονται από τη γλωσσική ικανότητα της ομάδας, π.χ. αθησαύριστα επίθετα παράγωγα από θησαυρισμένα ουσιαστικά, επιρρήματα από επίθετα, υποκοριστικά, μεγεθυντικά κτλ.

Στο τρίτο στάδιο κωδικοποιήσαμε τα λήμματα με τη γραμματική τους κατηγορία ακολουθώντας τη μεθοδολογία που υιοθετήθηκε από το "Εργαστήριο Αυτοματισμού Τεκμηρίωσης και Γλωσσών" (LADL)^[1] του Πανεπιστημίου Paris VII κατά την κατασκευή του ηλεκτρονικού λεξικού της γαλλικής (DELAS) από τη Β. Courtois και τον M. Silberztein. Η κωδικοποίηση γινόταν παράλληλα με την είσοδο κάθε λεξικής μονάδας στο λημματολόγιο. Όσον αφορά τη μορφή των λεξικών μονάδων, ο λημματικός τύπος έχει τη μορφή λέξης, υπερλεξικής ή υπολεξικής μονάδας και ακολουθεί την ελληνική λεξικογραφική παράδοση, π.χ. τα ουσιαστικά, με εξαίρεση τα pluralia tantum, εμφανίζονται στην ονομαστική ενικού. Ομόγραφες γραμματικές λέξεις που μπορεί να υπάγονται σε δύο ή περισσότερες γραμματικές κατηγορίες υπακούουν στην αρχή της θεωρητικής λέξης. Έτσι ο λημματικός τύπος ωραίο κωδικοποιείται μόνο ως ουσιαστικό στο ουδέτερο γένος στον ενικό αριθμό (Ο:οε) και όχι και ως επίθετο στο ίδιο γένος, αφού αυτό προβλέπεται από την κλίση. Ο λημματικός τύπος ωραία κωδικοποιείται ως ουσιαστικό θηλυκού γένους στην ονομαστική ενικού και ως επίρρημα (Ερ) αλλά όχι και ως επίθετο θηλυκού γένους στην ονομαστική ενικού ή ουδέτερου γένους στον πληθυντικό αριθμό, αφού οι τύποι αυτοί προβλέπονται από την κλίση, δηλ. σε τελευταία ανάλυση από το μορφολογικό λεξικό.

Τέλος στο τέταρτο στάδιο, με στόχο την ορθογραφική ενοποίηση όλου του λημματολογίου με βάση το ισχύον ορθογραφικό σύστημα, εξετάσαμε, η επικεφαλής της ομάδας σε συνεργασία με τον καθηγητή Χ. Συμεωνίδη, ένα προς ένα τα πολυάριθμα ορθογραφικά ζητήματα που είχαν ανακύψει τόσο από τη συλλογή υλικού από κείμενα ετερόκλητα από ορθογραφική άποψη όσο και από την καταγραφή αθησαύριστων έως τώρα λεξικών μονάδων, πολλές από τις οποίες ετυμολογήθηκαν για πρώτη φορά.

Στη δεύτερη φάση προχωρήσαμε στην αντίστροφη αλφαβήτιση σε σύστημα Unix με τη βοήθεια του μηχανικού συστημάτων Pierre-Yves Foucou. Το λεξικό περιέχει περίπου 180.000 λημματικούς τύπους και καλύπτει ηλεκτρονικό χώρο 3 ΜB.