^[1] Ω άνδρες Αθηναίοι, αν και πολύς λόγος γίνεται, σχεδόν σε κάθε συνέλευση για όσα διαπράττει, αφ' ότου κλείσαμε ειρήνη, ο Φίλιππος, όχι μόνο σε μας, αλλά και στους άλλους, και ενώ ξέρω πως όλοι θα θέλανε να υποστηρίξουν, όσο και αν στη πράξη δεν το κάνουν, πως πρέπει και να λέμε και να ενεργούμε έτσι ώστε εκείνος να πάψη να προκαλή και να τιμωρηθή, εν τούτοις βλέπω να έχουν φθάσει σε τέτοια κρισιμότητα τα πράγματα, σε τέτοιαν εγκατάλειψη, ώστε φοβάμαι μην πω έναν βλάσφημο λόγο, όμως λόγο αληθινό. Αν όλοι οι ρήτορες είχαν θελήσει να προτείνουν και σεις είχατε ψηφίσει τα μέτρα με τα οποία θα φθάναν τα πράγματα στην έσχατη κατάντια, δεν νομίζω πως θα μπορούσαν να είναι χειρότερα από ό,τι είναι σήμερα.

^[2] Πολλά ίσως να είναι τα αίτια αυτής της καταστάσεως· ούτε ένα, ούτε δύο φέραν αυτή την κατάντια· προ παντός δε, αν σκεφθήτε σωστά, ως αίτιο θα βρήτε αυτούς που προτιμούν να σας λένε μάλλον τα ευχάριστα παρά τα ορθά. Από αυτούς, μερικοί, ω άνδρες Αθηναίοι, συντηρώντας το κλίμα μέσα στο οποίο οι ίδιοι ευδοκιμούν και έχουν δύναμη, δεν λαμβάνουν καμμιά πρόνοια για το μέλλον και δεν νομίζουν πως πρέπει και εσείς να λάβετε. Άλλοι πάλι, κατηγορώντας και διαβάλλοντας όσους βρίσκονται στα πράγματα, τίποτε άλλο δεν κάνουν παρά κοιτάνε πώς η πόλη θα τα βάλη με τον εαυτό της, και με αυτό να απασχολήται, ώστε να βρίσκη ο Φίλιππος ευκαιρία και να λέη και να πράττη ό,τι θέλει. ^[3] Είναι συνηθισμένες σ' εμάς οι τέτοιου είδους πολιτικές ενέργειες και αυτές γίνονται αφορμές των δεινών μας.

Ω άνδρες Αθηναίοι, σας ζητώ, αν πω με παρρησία καμμιά αλήθεια, διόλου να μην οργισθήτε γι' αυτό μαζί μου. Διότι σκεφθήτε τούτο: Εσείς την ελευθερία του λόγου σε όλες τις άλλες περιπτώσεις θεωρείτε πως πρέπει να είναι τόσο κοινή σε όλους όσους ζουν σε τούτη την πόλη, ώστε να την έχετε παράσχει και στους ξένους και στους δούλους· και μπορεί να δης σ' εμάς υπηρέτες να έχουν περισσότερη εξουσία να λένε ό,τι θέλουν, παρά οι πολίτες σε μερικές άλλες πόλεις. Και μόνο από τις πολιτικές συζητήσεις την ελευθερία την έχετε εξοβελίσει.

^[4] Συνέπεια αυτού είναι στη μεν εκκλησία να ηδονίζεσθε και να κολακεύεσθε, τα πάντα ακούοντας για να ευχαριστιέστε, στην εξέλιξη όμως των γεγονότων να κινδυνεύετε τώρα τον έσχατο των κινδύνων. Αν λοιπόν έχετε και τώρα τις ίδιες διαθέσεις, δεν έχω τι να πω· αν όμως θέλετε να ακούσετε όσα είναι συμφέροντα χωρίς κολακείες, τότε είμαι πρόθυμος να μιλήσω. Διότι και αν ακόμα είναι πολύ κακή η πολιτική κατάσταση, και πολλά εγκαταλειφθήκανε, υπάρχει όμως η δυνατότητα ακόμη τα πάντα να επανορθωθούν, αν θελήσετε να κάνετε ό,τι επιβάλλεται.

^[5] Είναι παράδοξο ίσως αυτό που θα σας πω, είναι όμως αληθινό: ό,τι στάθηκε το χειρότερο στο παρελθόν, αυτό μπορεί να είναι το καλλίτερο για το μέλλον. Ποιο είναι αυτό; Ότι τα πράγματα πήγαν άσχημα, διότι εσείς ούτε μικρό ούτε μεγάλο από όσα έπρεπε εκάνατε· ενώ, αν είχαν καταντήσει σε αυτό το σημείο, αν και είχατε πράξει ό,τι έπρεπε, τότε δεν θα υπήρχε καμμιά ελπίδα να βελτιωθούν. Τώρα ο Φίλιππος νίκησε τη ραθυμία και την αμέλειά σας· την πόλη δεν την νίκησε. Ούτε επομένως σεις νικηθήκατε, αλλά και δεν κινηθήκατε.

^[6] Αν όλοι λοιπόν συμφωνούμε πως ο Φίλιππος και την πόλη πολεμά και παραβαίνει την ειρήνη, τίποτα άλλο δεν θα έπρεπε οι αγορητές να λένε και να συζητούν, παρά πώς κατά τον ασφαλέστερο και τον ευκολώτερο τρόπο θα τον πολεμήσωμε. Επειδή όμως μερικοί πήραν μια τόσο άτοπη θέση, ώστε, ενώ εκείνος καταλαμβάνει πόλεις, κατέχει δικά μας εδάφη και αδικοπραγεί απέναντι όλων, να ανέχωνται συχνά να υποστηρίζεται στις συνελεύσεις μας, πως κάποιοι δικοί μας είναι υπαίτιοι του πολέμου, είναι ανάγκη να προφυλαχθούμε από αυτούς τους ισχυρισμούς και να αποκαταστήσωμε την αλήθεια.

^[7] Διότι υπάρχει φόβος, αν κάποιος υποστηρίξη και προτείνει πως πρέπει να αμυνθούμε, να κατηγορηθή ότι αυτός προκαλεί τον πόλεμο. Εγώ λοιπόν πρώτα από όλα θα μιλήσω για το ακόλουθο ζήτημα και θα το προσδιορίσω: αν είναι στο χέρι μας να αποφασίσωμε, αν θα έχωμε ειρήνη ή πόλεμο.

^[8] Αν λοιπόν, για να αρχίσω από αυτό, μπορεί η πόλις να έχη ειρήνη, και τούτο εξαρτάται από αυτήν, τότε υποστηρίζω πως πρέπει να θέλωμε ειρήνη· και όποιος τα λέει αυτά, αξιώ να τα υποστηρίξη και με προτάσεις και με πράξεις και να μην κοροϊδεύη. Αν όμως ο άλλος, με τα όπλα στα χέρια και με γύρω του δύναμη πολλή, σας προβάλλει μεν το όνομα της ειρήνης, αλλά ο ίδιος επιδίδεται σε πολεμικές επιχειρήσεις, τι άλλο μας μένει παρά να αμυνθούμε; Αν πάλι θέλετε να λέτε απλώς ότι έχετε ειρήνη, όπως εκείνος, δεν έχω αντίρρηση.

^[9] Όποιος θεωρεί ως ειρήνη μια κατάσταση όπου εκείνος, αφού κατέκτησε όλα τα άλλα, πρόκειται να μας επιτεθή, αυτός πρώτα είναι τρελλός· και έπειτα μιλά για ειρήνη που υπάρχει από μέρους μας απέναντί του, όχι όμως από μέρους του απέναντί μας. Τούτο άλλωστε είναι που ο Φίλιππος εξαγοράζει με όλα τα χρήματα που ξοδεύει· αυτός μεν να μας πολεμά, από μας δε να μην πολεμιέται.

^[1] Εις εκάστην σχεδόν συνέλευσιν, ω άνδρες Αθηναίοι, γίνεται ευρύς λόγος διά τα όσα εναντίον ημών, αλλά και των άλλων Ελλήνων, διαπράττει ο Φίλιππος μετά την σύναψιν της ειρήνης. Και πάντες βεβαίως ομοφώνως διακηρύσσουν ―χωρίς όμως αι πράξεις των να συμφωνούν με τους λόγους― ότι αντικειμενικός σκοπός των λόγων και των έργων μας πρέπει να είναι, πώς εκείνος θα εμποδισθή από τας αυθαιρεσίας και θα δώση λόγον δι' αυτάς. Εν τούτοις, διαπιστώνω ότι αι υποθέσεις μας ευρίσκονται εις τοιαύτην εγκατάλειψιν και εις τοιούτο κατάντημα ώστε φοβούμαι ότι θα ήτο μεν κακόηχον αλλά και αληθές να είπω τούτο: εάν πάντες οι ομιλούντες από του βήματος εκ προθέσεως επρότεινον και σεις εψηφίζατε τα βλαβερώτερα των μέτρων, δεν νομίζω ότι θα ήτο δυνατόν να ευρεθώμεν εις χειροτέραν κατάστασιν. ^[2] Πολλά είναι, ασφαλώς, τα αίτια των κακών τούτων και δεν έφθασαν τα πράγματα εις τοιαύτην κατάστασιν από ένα ή δύο μόνον λόγους. Αλλά την κυρίαν αιτίαν της καταστάσεως, εάν κατά βάθος εξετάζετε τα πράγματα, θα την εύρετε εν τω προσώπω εκείνων οι οποίοι προτιμούν να σας είναι ευχάριστοι παρά να σας δώσουν τας καλλιτέρας συμβουλάς. Εκ τούτων μερικοί, ω άνδρες Αθηναίοι, προσπαθούντες να διατηρηθή η παρούσα κατάστασις, η οποία εξασφαλίζει εις αυτούς δημοτικότητα και εξουσίαν, ουδεμίαν περί των μελλόντων πρόνοιαν λαμβάνουν, αδιαφορούν δε εάν και σεις λαμβάνετε πρόνοιαν. Άλλοι, κατηγορούντες και διαβάλλοντες τους διευθύνοντας τα δημόσια πράγματα ουδέν άλλο επιτυγχάνουν ειμή τούτο: τίνι τρόπω η πόλις θα κατηγορή αυτή εαυτήν και ασχολουμένη αποκλειστικώς περί τούτου θα επιτρέψη εις τον Φίλιππον να λέγη και να πράττη ό,τι θέλει. ^[3] Τοιαύτη πολιτική συμπεριφορά είναι συνήθης παρ' υμίν, αιτία δε των δεινών μας.

Έχω την γνώμην, ω άνδρες Αθηναίοι, ότι ουδόλως θα οργισθήτε εναντίον μου, εάν με ειλικρίνειαν σας είπω αληθείας τινάς. Σκεφθήτε προς στιγμήν: Η ελευθερία του λόγου, επί παντός άλλου αντικειμένου, φρονείτε ότι πρέπει να είναι τόσον κοινή διά πάντας τους εν τη πόλει, ώστε παρεχωρήσατε αυτήν και εις τους ξένους και εις τους δούλους· και δύναταί τις να ίδη παρ' υμίν πολλούς δούλους λέγοντας ό,τι θέλουν μετά μεγαλυτέρας ελευθερίας από τους πολίτας εις άλλας τινάς πόλεις· αλλά την ελευθερίαν από του βήματος εντελώς την απεδιώξατε. ^[4] Συνέπεια τούτου είναι ότι, εις μεν τας συνελεύσεις ευφραίνεσθε και κολακεύεσθε ακούοντες ευχαρίστους λόγους, όταν δε τα γεγονότα πραγματοποιούνται, τους εσχάτους διατρέχετε κινδύνους. Εάν μεν λοιπόν και τώρα τας αυτάς έχετε διαθέσεις ουδέν έχω να σας είπω. Εάν, αντιθέτως, θέλετε να ακούσετε ποίον είναι το συμφέρον σας, χωρίς κολακείας, είμαι έτοιμος να ομιλήσω. Διότι μολονότι τα πράγματα ευρίσκονται εις αθλίαν κατάστασιν και πολλά έχουν εγκαταλειφθή, εν τούτοις, εάν σεις αποφασίσετε να πράξετε ό,τι πρέπει, είναι ακόμη δυνατόν πάντα ταύτα να επανορθώσετε. ^[5] Και παράδοξον μεν ίσως είναι αυτό που πρόκειται να είπω, αλλ' όμως αληθές· εκείνο που μας έβλαψε περισσότερον εις το παρελθόν αυτό θα μας ωφελήση περισσότερον εις το μέλλον. Ποίον είναι τούτο; Ότι τα πράγματα έχουν κακώς διότι σεις ουδέν των δεόντων επράξατε, ουδέν, ούτε μικρόν ούτε μέγα· διότι εάν η κατάστασις ήτο οία είναι, μολονότι σεις είχατε πράξει το καθήκον σας, εν τοιαύτη περιπτώσει ουδεμία ελπίς βελτιώσεως θα υπήρχεν. Ήδη όμως, την ραθυμίαν και την αμέλειαν την ιδικήν σας ενίκησεν ο Φίλιππος, δεν ενίκησε την πόλιν. Δεν ηττήθητε σεις αλλ' απλώς δεν εκινήθητε καν.

^[6] Εάν μεν λοιπόν πάντες είμεθα σύμφωνοι ότι ο Φίλιππος πολεμεί κατά της πόλεώς μας και παραβιάζει τας συνθήκας της ειρήνης, η μόνη προσπάθεια του ρήτορος από του βήματος τούτου θα ήτο να εκθέτη και να συμβουλεύη τίνι τρόπω θα αμυνθώμεν κατ' αυτού όσον το δυνατόν ασφαλέστερον και ευκολώτερον. Επειδή όμως υπάρχουν ενταύθα άνθρωποι τόσον παράδοξοι ώστε, ενώ εκείνος καταλαμβάνει πόλεις, και κατέχει πολλά ιδικά μας μέρη, και παραβιάζει πάντων των ανθρώπων τα δίκαια, αυτοί ανέχονται να λέγεται και να επαναλαμβάνεται εις τας συνελεύσεις ότι δημιουργοί του πολέμου είναι τινές εξ ημών, ανάγκη παρίσταται να αμυνθώμεν και να επανορθώσωμεν τα πράγματα εις το σημείον τούτο. ^[7] Διότι υπάρχει φόβος, εκείνος που θα προτείνη και θα συμβουλεύση τον τρόπον της αμύνης να βρη μίαν ημέραν τον μπελά του (να κατηγορηθή) ότι έχει αυτός προκαλέσει τον πόλεμον. Εγώ λοιπόν, προ παντός κάμνω την εξής ρητήν διάκρισιν: Εάν από ημάς εξαρτάται η εκλογή μεταξύ πολέμου και ειρήνης… ^[8] Εάν είναι επιτετραμμένον εις την πόλιν να παραμείνη εν ειρήνη και εάν αυτό είναι στο χέρι μας, διακηρύττω ευθύς εξ αρχής ότι πρέπει να διατηρήσωμεν την ειρήνην και ότι εκείνος που έχει την γνώμην αυτήν οφείλει να εισηγηθή και να ενεργήση αναλόγως, και να μη χρησιμοποιή απάτας. Εάν όμως ο αντίπαλος, έχων τα όπλα ανά χείρας και δύναμιν πολλήν περί εαυτόν, προβάλλη μεν ενώπιον υμών το όνομα της ειρήνης, επιδίδεται δε εις έργα πολέμου, τι άλλο μας μένει παρά να αμυνθώμεν; Εάν δε θέλετε να λέγετε μόνον, όπως εκείνος, ότι ευρίσκεσθε εν ειρήνη, αυτό ουδόλως με ενδιαφέρει. Εάν, όμως θεωρή τις ως ειρήνην την κατάστασιν εκείνην, η οποία θα επιτρέψη εις τον Φίλιππον, αφού καταλάβη πάντα τα άλλα, να μας επιτεθή εις τον τόπον μας, πρώτον μεν είναι παράφρων, έπειτα δε αποκαλεί ειρήνην ό,τι είναι πράγματι ειρήνη διά τον Φίλιππον εφ' όσον εξαρτάται από ημάς, και όχι δι' ημάς εφ' όσον εξαρτάται από εκείνον. Αυτό δε είναι που επιτυγχάνει ο Φίλιππος διά των δαπανωμένων χρημάτων: αυτός μεν να σας πολεμή, σεις δε να μη τον πολεμήτε.