Όταν όλοι μας πήραμε θέση, ο Πρωταγόρας είπε: Θα είχες την καλοσύνη, Σωκράτη, τώρα που όλοι μας είμαστε συγκεντρωμένοι, να μας μιλήσεις για όσα πριν από λίγο είπες σε μένα για το νεαρό; Και εγώ είπα: Πρωταγόρα, θ' αρχίσω με τα ίδια λόγια που είπα εδώ και λίγη ώρα, δηλαδή για ποιο ζήτημα ήρθα: τον Ιπποκράτη από δω τον έπιασε λαχτάρα να συναναστραφεί μαζί σου· λέει λοιπόν ότι θα χαιρόταν αν μάθαινε ποιο κέρδος θα έχει με το να μαθητεύσει κοντά σου. Όλο κι όλο αυτά είχαμε να πούμε.

Πήρε τότε το λόγο ο Πρωταγόρας και είπε: Λοιπόν, νεαρέ μου, αν γίνεις μαθητής μου, να τι θα πάρεις: κάθε μέρα που θ' ακούς τη διδασκαλία μου θα γυρίζεις στο σπίτι σου καλύτερος ― και την επομένη πάλι το ίδιο, και κάθε μέρα, συνέχεια, θα προοδεύεις στο καλύτερο.

Κι εγώ ακούοντας αυτά του είπα: Δεν λες τίποτα το παράξενο, αλλά συνηθισμένα πράγματα, Πρωταγόρα· γιατί ακόμα κι εσύ ―που είσαι τόσο μεγάλος στα χρόνια και τόσο σοφός― θα μπορούσες να γίνης καλύτερος, αν βρισκόταν κάποιος να σε διδάξει κάτι που τυχαίνει να μην το ξέρεις. Μην απαντάς λοιπόν μ' αυτόν τον τρόπο, αλλά πες ότι αυτή τη στιγμή αλλάζει ξαφνικά την επιθυμία του τούτος ο Ιπποκράτης, και τον πιάνει πόθος να μαθητεύσει κοντά σ' αυτόν το νεαρό, που βρίσκεται στην πόλη μας εδώ και λίγες μέρες, τον Ζεύξιππο από την Ηράκλεια. Τον επισκέπτεται λοιπόν ―όπως εσένα καλή ώρα― και παίρνει κι απ' αυτόν απάντηση ίδια με τη δική σου: δηλαδή ότι με τη συναναστροφή του κάθε μέρα θα γίνεται καλύτερος και θα προοδεύει. Αν του έκανε δεύτερη ερώτηση: Σε τι λοιπόν θα γίνω καλύτερος και ποια θα είναι η προκοπή μου; ο Ζεύξιππος θα του έλεγε ότι, στη ζωγραφική. Πάλι, αν πήγαινε να βρει τον Ορθαγόρα τον Θηβαίο κι έπαιρνε απάντηση ίδια με τη δική σου, και του έκανε δεύτερη ερώτηση ―σε τι θα γίνεται καλύτερος κάθε μέρα με τη συναναστροφή του―, θα του απαντούσε ότι, στο παίξιμο του αυλού. Μια τέτοια απάντηση δώσε λοιπόν κι εσύ στο νεαρό και σε μένα, που ρωτώ για χάρη του: ο Ιπποκράτης μας, με το να συναναστρέφεται τον Πρωταγόρα, κάθε μέρα που θα τον συναναστρέφεται θα γυρίζει στο σπίτι του καλύτερος, και καθεμιά απ' τις επόμενες μέρες την ίδια πρόοδο θα έχει· σε ποια κατεύθυνση όμως, και πάνω σε τι, Πρωταγόρα;

Κι ο Πρωταγόρας ακούοντας τα λόγια μου είπε: Σωκράτη, κι εσύ με ωραίο τρόπο με ρωτάς, κι εγώ χαίρομαι ν' απαντώ σ' ανθρώπους που ρωτούν ωραία· λοιπόν ο Ιπποκράτης, αν έρθει κοντά μου, δε θα πάθει ό,τι θα πάθαινε, αν συναναστρεφόταν κανέναν άλλο σοφιστή· γιατί, έξω από μένα, οι άλλοι βλάπτουν τους νέους: την ώρα που οι νέοι πάνε να ξεφύγουν από τις πρακτικές γνώσεις, οι σοφιστές τούς φέρνουνε πάλι πίσω με το στανιό, και τους μπερδεύουν με πρακτικές γνώσεις, διδάσκοντάς τους πρακτική αριθμητική και αστρονομία και γεωμετρία και μουσικά όργανα ―και λέγοντας αυτά έριξε μια ματιά στον Ιππία―, όμως αν έρθη κοντά μου, δε θα σπουδάσει τίποτε άλλο, παρά μόνο αυτό για το οποίο ήρθε. Η διδασκαλία μου σε κάνει μυαλωμένο για τις υποθέσεις του σπιτιού σου (πώς να κυβερνάς με τον καλύτερο τρόπο το νοικοκυριό σου), και για τις υποθέσεις της πολιτείας (πώς να γίνεις ασυναγώνιστος πολιτικός και στα έργα και στους λόγους).

Αν καταλαβαίνω καλά τα λόγια σου, του είπα, μου φαίνεται ότι κάνεις λόγο για την αρετή και υπόσχεσαι να κάνεις τους ανθρώπους υποδειγματικούς πολίτες.

Ακριβώς αυτή είναι η υποχρέωση που αναλαμβάνω, Σωκράτη.

Τότε κατέχεις στ' αλήθεια θαυμάσια τέχνη, αν την κατέχεις, του είπα· γιατί θα σου πω ακριβώς αυτό που σκέφτομαι. Εγώ δηλαδή δεν πιστεύω ότι η τέχνη αυτή μπορεί να διδαχτεί, Πρωταγόρα· όμως μια και το λες εσύ, δεν επιτρέπω στον εαυτό μου να αμφιβάλλει. Είμαι όμως υποχρεωμένος να σου εξηγήσω πώς σχημάτισα τη γνώμη ότι αυτή δεν μπορεί να διδαχτεί ούτε να μεταδοθεί από τον ένα στον άλλον.

Δηλαδή εγώ, όπως κι οι άλλοι Έλληνες, έχω τη γνώμη ότι οι Αθηναίοι είναι λαός σοφός. Παρατηρώ λοιπόν ότι, όταν μαζευόμαστε στην εκκλησία του δήμου, κάθε φορά που είναι να καταπιαστεί η πολιτεία με κάποιο οικοδομικό έργο, φωνάζουν τους αρχιτέκτονες να δώσουν τη συμβουλή τους για τα οικοδομήματα· όταν πάλι είναι να ναυπηγήσουν πλοία, τους ναυπηγούς, το ίδιο και για όλα τ' άλλα, όσα πιστεύουν ότι μπορεί κανείς να τα μάθει και να τα διδάξει. Όμως αν μπει στη μέση για να δώσει συμβουλή κάποιος άλλος, που εκείνοι δεν τον ξέρουν για άνθρωπο της δουλειάς (ας είναι όμορφος και πλούσιος και αριστοκράτης όσο θες), δεν δίνουν καμιά προσοχή στα λεγόμενά του, αλλά τον παίρνουν στο ψιλό και χαλούν τον κόσμο, ώσπου ή ο ίδιος που ανάλαβε να δώσει συμβουλές σαστίσει και παραμερίσει, ή οι τοξότες τον τραβήξουν από το βήμα ή τον πετάξουν έξω με διαταγή των πρυτάνεων. Λοιπόν, όσα θέματα απαιτούν ειδίκευση, έτσι τ' αντιμετωπίζουν· αντίθετα, κάθε φορά που το θέμα της συνεδρίασης έχει σχέση με τα γενικά συμφέροντα της πολιτείας, παίρνει το λόγο και δίνει τη συμβουλή του χωρίς καμιά διάκριση ο ξυλουργός, ο χαλκιάς κι ο τσαγκάρης, ο εισαγωγέας κι ο καραβοκύρης, ο πλούσιος και ο φτωχός, ο αριστοκράτης κι ο άνθρωπος του λαού· τώρα όμως κανείς δεν τους βάζει μπροστά γι' αυτό, όπως στην προηγούμενη περίπτωση ―επειδή δηλαδή μπαίνουν στη μέση και δίνουν συμβουλές, ενώ σε κανένα σχολείο δεν πήγαν ούτε είχαν κανένα δάσκαλο, ολοφάνερα επειδή πιστεύουν ότι αυτά τα πράγματα δεν μπορεί να διδαχτούν. Και μη μου πεις ότι αυτό γίνεται μόνο στις δημόσιες υποθέσεις, γιατί και στην ιδιωτική τους ζωή οι πιο σοφοί κι οι πιο άξιοι πολίτες την αρετή αυτή που έχουν δεν μπορούν να τη μεταδώσουν σ' άλλους· να, ο πατέρας των νεαρών από δω, ο Περικλής, τους έδωσε καλή και γερή μόρφωση πάνω σ' ό,τι μπορούσαν να πάρουν απ' τους δασκάλους· όμως πάνω σ' αυτό που ο ίδιος του είναι σοφός ούτε ο ίδιος τούς μορφώνει ούτε σε κανέναν άλλον τούς εμπιστεύεται, αλλά γυρνούν εδώ κι εκεί μόνοι τους και βόσκουν σαν τα απολυτά ζωά ― μήπως κάπου στην τύχη συναπαντήσουν την αρετή. Και δεύτερο παράδειγμα: ο ίδιος αυτός άντρας, ο Περικλής, ανάλαβε να μεγαλώσει τον Κλεινία, τον μικρότερο αδερφό του Αλκιβιάδη από δω. Λοιπόν, επειδή φοβόταν μήπως ο Αλκιβιάδης ―τον ξέρουμε δα― τον παρασύρει στη διαφθορά, τον ξέκοψε απ' αυτόν, τον έβαλε οικότροφο στο σπίτι του Αρίφρονα και προσπαθούσε να τον μορφώσει. Δεν πέρασαν έξι μήνες ― και ο Αρίφρονας του τον έφερε πίσω, γιατί δεν ήξερε τι να κάμει μ' αυτόν. Μπορώ να σου αναφέρω κι ένα σωρό άλλους, που οι ίδιοι τους ήταν άξιοι, όμως κανέναν ποτέ δεν έκαναν καλύτερον, ούτε συγγενή τους ούτε ξένο. Αυτά λοιπόν παρατηρώ, Πρωταγόρα, και βγάζω το συμπέρασμα ότι η αρετή δεν διδάσκεται· αλλά, όταν ακούω από σένα να λες το αντίθετο, κλονίζομαι, και πιστεύω ότι τα λόγια σου κρύβουν κάποιαν αλήθεια· γιατί σχημάτισα τη γνώμη ότι πολλά πράγματα έμαθες από την πείρα, πολλά από τους δασκάλους, κι άλλα μόνος σου τ' ανακάλυψες. Λοιπόν, αν σου είναι εύκολο να μας αποδείξεις πιο καθαρά ότι η αρετή μπορεί να διδαχτεί, μην αρνηθείς, αλλά απόδειξέ το.

Καλά, Σωκράτη, δε θα αρνηθώ, είπε. Μόνο τι προτιμάτε, να σας το αποδείξω λέγοντας ένα μύθο, σαν μεγαλύτερος σε νέους, ή να το αναπτύξω με λόγο;

Που λες, πολλοί από τους ακροατές τού έδωσαν το ελεύθερο να πραγματευθεί το θέμα του όπως θέλει.

Ε τότε, είπε εκείνος, νομίζω πως είναι πιο ευχάριστο να σας διηγηθώ ένα μύθο.

Όταν πια όλοι καθίσαμε ολόγυρα, πήρε το λόγο ο Πρωταγόρας:

― «Τώρα» είπε «που είναι και οι άλλοι εδώ, θα μπορούσες, Σωκράτη, να μιλήσεις για όσα μου ανέφερες πριν από λίγο για το νεαρό».

― Κι εγώ είπα: «Θ' αρχίσω, Πρωταγόρα, να λέω πάλι όπως και πριν, ποιος είναι ο σκοπός που ήρθα. Δηλαδή να, ο Ιπποκράτης από 'δω συμβαίνει να έχει την έφεση να μπει στον κύκλο της συντροφιάς σου. Θα τον ευχαριστούσε λοιπόν να πληροφορηθεί, λέει, τι όφελος θα έχει, αν μείνει κοντά σου. Από την πλευρά μας αυτά είχαμε να πούμε».

― Τότε ο Πρωταγόρας πήρε πάλι το λόγο κι είπε: «Λοιπόν νεαρέ, αν έρθεις μαζί μου, το αποτέλεσμα θα είναι, την ίδια μέρα που θα μπεις στον όμιλό μου, να γυρίσεις σπίτι σου βελτιωμένος. Και την επόμενη πάλι το ίδιο. Και κάθε μέρα θα προοδεύεις όλο προς το καλύτερο».

― Κι εγώ σαν τ' άκουσα είπα: «Ως εδώ, Πρωταγόρα, δε λες βέβαια τίποτε απροσδόκητο, αλλά κάτι που είναι αυτονόητο. Αφού κι εσύ ακόμα, έστω και σε τέτοια ηλικία και με την τόση σοφία σου, αν κανείς σε δίδασκε κάτι που συμβαίνει να μην το ξέρεις, θα γινόσουν καλύτερος. Όμως μην το παίρνεις έτσι. Αλλά παρ' το σαν να μεταβλήθηκε ξαφνικά η επιθυμία του Ιπποκράτη από δω και θέλει τώρα να μπει στην ομάδα του γνωστού εκείνου νεαρού που τώρα τελευταία έχει έρθει στην πόλη μας, του Ζεύξιππου από την Ηράκλεια. Τον πλησιάζει, ας πούμε, όπως πλησίασε και σένα τώρα, κι από το στόμα του ακούει τα ίδια επίσης όπως κι από σένα, "κάθε μέρα που θα είναι μαζί του θα γίνεται καλύτερος και θα προοδεύει". Αν τον ρωτούσε ακόμα: "Και σε τι λες τέλος πάντων πως θα γίνομαι καλύτερος και πάνω σε τι θα προοδεύω;" να τι θα του απαντούσε ο Ζεύξιππος: "στη ζωγραφική". Και πες πως είναι πάλι σα να βρέθηκε κοντά στον Ορθαγόρα το Θηβαίο κι ακούει από το στόμα κι εκείνου τα ίδια όπως κι από σένα. Αν επιπλέον τον ρωτούσε, κάθε μέρα που θα μένει μαζί του σε τι θα γίνεται καλύτερος, αυτός θα του 'λεγε: "στην τέχνη του αυλού". Το ίδιο τώρα και συ, απάντησε στο νεαρό και σε μένα που ρωτώ γι' αυτόν: " Ο Ιπποκράτης από 'δω, αν πάει με τον Πρωταγόρα, την ίδια μέρα που θα μείνει κοντά του θα γυρίσει κιόλας πίσω βελτιωμένος. Και κάθε μέρα επίσης από κει και πέρα όμοια θα προοδεύει. Αλλά η πρόοδός του, Πρωταγόρα, πού θα αναφέρεται και με τι θα έχει σχέση;"»

― Και ο Πρωταγόρας, σαν άκουσε τα λόγια μου, είπε: «Και ωραία ερωτήματα μου θέτεις, Σωκράτη, κι εγώ χαίρομαι να απαντώ σε όποιους ωραία ρωτούν. Δηλαδή, αν ο Ιπποκράτης έρθει σε μένα, δε θα δοκιμάσει τις εμπειρίες που θα δοκίμαζε αν πήγαινε κοντά σε οποιονδήποτε άλλο σοφιστή. Οι άλλοι βλέπεις τους καταπιέζουν τους νέους. Πράγματι, ενώ τα παιδιά έχουν φτάσει να απωθούν τις τεχνικές τους μεθόδους, αυτοί τα σέρνουν πάλι πίσω και τα στρώνουν, θέλουν δε θέλουν εκείνα, σε τεχνικές μεθόδους. Κι έτσι τους διδάσκουν λογιστικά, αστρονομία, γεωμετρία και μουσική». Κι εκεί που μιλούσε, ξαφνικά έριξε ένα βλέμμα στον Ιππία. «Ενώ αν έρθει κοντά μου, η μάθησή του δε θα κατευθύνεται σε τίποτε άλλο παρά σ' αυτό που έρχεται να μάθει. Και το αντικείμενο μάθησης είναι σε μας: η σωστή λήψη αποφάσεων και για τα ιδιαίτερα δικά του ενδιαφέροντα, ώστε να διαχειρίζεται όσο πιο επιτυχημένα γίνεται την οικονομική κατάσταση του σπιτιού του, και για τα θέματα της πολιτείας, ώστε να είναι όσο γίνεται πιο ικανός σε δράση και σε λόγο για τα συμφέροντα της πολιτείας».

― «Σε παρακολουθώ άραγε σωστά» είπα «σε όσα λες; Μένω δηλαδή με την ιδέα ότι εννοείς την πολιτική τέχνη και πως αναλαμβάνεις να κάνεις τους ανθρώπους άρτιους πολίτες».

― «Ε λοιπόν, ακριβώς αυτή, Σωκράτη μου, είναι η ειδίκευση που εγώ προσφέρω» είπε.

― «Αλήθεια, ωραίο επάγγελμα θα έχεις άρα στην κατοχή σου, αν βέβαια κατέχεις κανένα. Γιατί ξέρεις, εγώ άλλο δεν έχω να σου πω, παρά ό,τι σκέφτομαι. Πραγματικά, Πρωταγόρα, ποτέ μου δε φανταζόμουν πως αυτό είναι κάτι που διδάσκεται, αλλά τώρα που το λες εσύ, δεν μπορώ να αμφιβάλλω. Χρέος μου είναι πια να πω, από πού το υποθέτω πως δεν πρόκειται για κάτι που διδάσκεται ούτε για κάτι που μεταδίδεται στους ανθρώπους από άλλους ανθρώπους. Υποστηρίζω ασφαλώς κι εγώ, όπως και οι άλλοι Έλληνες, πως ο αθηναϊκός λαός είναι σοφός. Λοιπόν, όποτε συγκεντρωθούμε στην εκκλησία του δήμου, να τι βλέπω: Εφόσον χρειάζεται να διεκπεραιώσει το κράτος μας κάτι σχετικό με οικοδομική δραστηριότητα, προσκαλούμε για συμβούλους στα οικοδομικά έργα τους κατασκευαστές οικοδομών. Εφόσον όμως χρειάζεται κάτι σχετικό με ναυπηγική δραστηριότητα, προσκαλούμε τους ναυπηγούς. Το ίδιο κάνουμε και σε καθετί άλλο, από αυτά που θεωρούμε ότι είναι προσιτά στη μάθηση και προσφέρονται για διδασκαλία.

»Κι αν επιμένει να μας δίνει συμβουλές κανένας άλλος, που εμείς δεν τον έχουμε για αναγνωρισμένο τεχνίτη, κι ας είναι όσο θέλει ωραίος και πλούσιος κι από μεγάλη γενιά, με κανέναν τρόπο δεν τον παραδεχόμαστε. Μάλιστα γελάμε σε βάρος του και ξεσηκώνουμε θόρυβο, ως την ώρα που ή θα ενοχληθεί αυτός που επέμενε να μιλήσει και θα αποσυρθεί μόνος του, ή θα 'ρθουν οι τοξότες να τον απομακρύνουν ή θα τον πετάξουν έξω με διαταγή των πρυτάνεων. Έτσι ενεργούμε λοιπόν για ό,τι θεωρούμε ότι είναι θέμα κάποιας τέχνης. Κι όμως, όσες φορές χρειάζεται να αποφασίσουμε για κάτι που αναφέρεται στη διαχείριση των συμφερόντων του κράτους, βγαίνει και μας δίνει συμβουλές πάνω σ' αυτά με την ίδια ευκολία ένας τεχνικός, με όση ένας σιδεράς ή βυρσοδέψης, εμπορευόμενος ή ναυτικός, πλούσιος ή φτωχός, ευγενής ή άσημος. Και κανείς μας δεν την προσβάλλει αυτή την τακτική σε τούτους εδώ, έτσι όπως στους προηγούμενους: Πώς εσύ, ενώ από πουθενά δεν έμαθες και κανένας δεν υπήρξε δάσκαλός σου, όμως εννοείς τώρα να μας δίνεις συμβουλές! Είναι φανερό πραγματικά ότι δεν πιστεύουμε πως είναι κάτι που διδάσκεται.

»Φυσικά, όχι πως αυτό το ιδίωμα το έχει μόνο η πολιτικά συγκροτημένη κοινωνία μας, αλλά και στον ιδιωτικό μας χώρο οι μεγαλύτεροι σοφοί και πιο αξιόλογοι πολίτες απ' όλους δεν είναι σε θέση να μεταβιβάσουν σε άλλους την αξία αυτή ακριβώς που έχουν. Γιατί να ο Περικλής, ο πατέρας των νεαρών από 'δω, τους έδωσε μόρφωση ωραία και σωστή, σε όσα εξαρτώνται από δασκάλους. Ενώ σε όσα είναι αυτός σοφός, ούτε ο ίδιος τους μορφώνει ούτε τους παραδίνει σε άλλους να τους μορφώσουν. Αλλά γυρνούν μονάχοι τους και βόσκουν σαν τίποτε απολυτά ζώα, μήπως τους έρθει κάπου τυχαία και πέσουν απάνω στην αξιοσύνη. Κι αν θέλεις σου λέω και τούτο. Ο ίδιος ο Περικλής τον Κλεινία, το μικρότερο αδερφό του Αλκιβιάδη από 'δώ, τον είχε στην κηδεμονία του ο ίδιος προσωπικά. Φοβήθηκε ωστόσο για το παιδί, μην το χαλάσει ο Αλκιβιάδης ασφαλώς, και το πήρε από κοντά του. Το εμπιστεύθηκε στου Αρίφρονα τα χέρια κι έτσι συνέχιζε τη μόρφωσή του. Εκείνος πριν περάσουν έξι μήνες τού το επέστρεψε, γιατί δεν ήξερε πώς να τα βγάλει πέρα μαζί του. Έχω ακόμα να σου αναφέρω κι άλλους πάρα πολλούς, που ήταν οι ίδιοι άξιοι, όμως κανέναν δεν έκαναν καλύτερον από ό,τι ήταν πριν ούτε δικό τους ούτε άλλον απ' έξω.

»Αυτά λοιπόν έχω υπόψη μου εγώ, Πρωταγόρα, και δε θεωρώ πως η αξιοσύνη είναι κάτι που διδάσκεται. Όταν όμως ακούω να το υποστηρίζεις αυτό εσύ, κλονίζομαι και φαντάζομαι πως κάποιο λόγο θα 'χεις, επειδή σε εκτιμώ έτσι που σε πολλά έχεις πείρα προσωπική, αλλά και πολλά έχεις διδαχτεί κι άλλα επίσης επινόησες μόνος σου. Λοιπόν, αν μπορείς να μας το αναλύσεις ακόμα καθαρότερα, πως η αξιοσύνη διδάσκεται, μη μας το αρνηθείς. Ανάλυσέ μας το».

― «Αλλά πώς να σας αρνηθώ, Σωκράτη; Όχι δε γίνεται» είπε. «Μόνο με τι τρόπο να σας κάνω την ανάλυση αυτή: μύθο να σας παρουσιάσω ―σαν γεροντότερος σε νεότερους― ή ν' αναπτύξω το θέμα με μια ομιλία;»

― Τότε πολλοί από τα πίσω καθίσματα πετάχτηκαν και του είπαν να το διαπραγματευθεί με όποιον τρόπο θέλει.

― «Εμένα λοιπόν μου φαίνεται» είπε «ότι θα 'χει πιο πολλή χάρη να σας πω ένα μύθο».

Κι άμα καθήσαμε όλοι μαζί, τότε ο Πρωταγόρας ― Μπορείς, Σωκράτη, είπε, τώρα που είναι όλοι κοντά μας, να πης αυτά που μου έλεγες πριν λίγο για τον νεανίσκο. ― Κι εγώ είπα: Αρχίζω Πρωταγόρα, όπως και πριν γι' αυτά που μας έφεραν. Ο Ιπποκράτης εδώ κατέχεται από την επιθυμία να μαθητεύση κοντά σου· τι είναι εκείνο που θα αποκομίση από τη συναναστροφή του μαζί σου, αυτό θα ήθελε, λέγει, με πολλή ευχαρίστηση να ακούση από σένα. Αυτό μόνο έχομε μεις να πούμε. ― Πήρε λοιπόν το λόγο ο Πρωταγόρας και είπε· Ε νέε, αν μαθητεύσης κοντά μου θα μπορής, από την πρώτη μέρα που θα με συναναστραφής, να γυρίζης στο σπίτι σου καλύτερος από ό,τι ήσουν, και την άλλη τα ίδια πάλι· και γενικά κάθε μέρα θα μπορής να σημειώνης νέα επίδοση στο καλύτερο.

― Άμα τα άκουσα εγώ, είπα· αυτό που λες, Πρωταγόρα, δεν είναι καθόλου παράδοξο, είναι φυσικό, γιατί και σένα, τον τόσο μεγάλο στην ηλικία και τη σοφία, αν σε δίδασκε κανείς κάτι που να μην το ξέρης, κέρδος θα είχες. Μην το παίρνης λοιπόν έτσι, αλλά αλλιώς· να έτσι, αν αλλάζοντας τούτη δα κιόλας τη στιγμή επιθυμία ο Ιπποκράτης ήθελε να συναναστραφή τούτον τον νεαρό που τώρα τελευταία βρίσκεται στον τόπο μας, τον Ζεύξιππο τον Ηρακλειώτη, και πηγαίνοντας σ' αυτόν, όπως σε σένα τώρα, άκουεν απ' αυτόν ό,τι ακριβώς και από σένα, ότι κάθε μέρα με τη συναναστροφή του θα γίνεται καλύτερος και θα σημειώνη πρόοδο· αν του έκανε ακόμη μια ερώτηση. Σε τι λες ότι θα γίνω καλύτερος και θα προοδεύσω; θα του απαντούσεν ο Ζεύξιππος: Στη ζωγραφική. Κι αν πηγαίνοντας να συναντήση τον Ορθαγόρα τον Θηβαίο και ακούοντας κι απ' αυτόν ό,τι και από σένα, του έκανε τη δεύτερη ερώτηση, σε τι θα γίνη καλύτερος κάθε μέρα από τη δική του συναναστροφή, θα του απαντούσε: Στην αυλητική τέχνη. Έτσι λοιπόν και συ πες στο νεανίσκο και σε μένα που σε ρωτώ για δικό του λογαριασμό: Ο Ιπποκράτης εδώ αν συναναστραφή τον Πρωταγόρα, από την πρώτη κιόλας ημέρα φεύγει από κοντά του καλύτερος και κάθε μια από τις άλλες ημέρες θα σημειώνη πρόοδο, σε τι όμως, Πρωταγόρα, και τι θα αφορά η επίδοσή του;

― Και ο Πρωταγόρας, όταν άκουσεν αυτά: Και συ είπε, Σωκράτη, κάνεις την ερώτηση που πρέπει και εγώ με χαρά απαντώ σε κείνους που σωστά ερωτούν. Ο Ιπποκράτης λοιπόν δε θα πάθη ερχόμενος κοντά μου ό,τι θα πάθαινε αν πήγαινε σε κανέναν άλλον σοφιστή· οι άλλοι, αλήθεια, βλάπτουν τους νέους· γιατί ενώ οι νέοι κοιτάζουν πώς να ξεφύγουν τις ειδικές τεχνικές γνώσεις, τούτοι πίσω πάλι τους φέρνουν και τους ρίχνουν σ' αυτές, διδάσκοντάς τους τούς λογαριασμούς και την αστρονομία και τη γεωμετρία και τη μουσική ―την ώρα που έλεγεν αυτά γύρισε το βλέμμα του στον Ιππία― ενώ κοντά μου θα μάθη μόνο αυτό για το οποίο ήλθε. Κι αυτό που διδάσκω είναι η σωφροσύνη για τα δικά του, πώς θα κυβερνά άριστα το σπίτι του, και για τις υποθέσεις της πόλεως, πώς θα γίνη ικανώτατος να την κατευθύνη και με τις πράξεις και με τους λόγους του. ― Άραγε, είπα εγώ, καταλαβαίνω τι λες; Δίνεις, αλήθεια, την εντύπωση ότι εννοείς την πολιτική τέχνη και ότι υπόσχεσαι πως μορφώνεις καλούς πολίτες. ― Αυτή ακριβώς είναι, είπεν, η υπόσχεση που δίνω.

― Αλήθεια, είπα εγώ, όμορφη επινόηση έκαμες αν βέβαια την έχης κάμει κτήμα σου. Μιλώ έτσι γιατί θα πω σε σένα εκείνα ακριβώς που σκέπτομαι. Αυτό το πράγμα, Πρωταγόρα, εγώ δεν πίστευα ότι είναι διδακτό, την ώρα όμως που εσύ βεβαιώνεις το αντίθετο, δεν μπορώ να δυσπιστώ. Είναι όμως σωστό να πω τι με κάνει να νομίζω ότι αυτό το πράγμα δεν είναι διδακτό κι ούτε μπορούν άνθρωποι να το διαμορφώσουν σε άλλους ανθρώπους. Να, δέχομαι ότι οι Αθηναίοι, όπως και οι άλλοι Έλληνες είναι μυαλωμένοι άνθρωποι. Βλέπω λοιπόν, όταν έχωμε συνέλευση στην εκκλησία του δήμου, ότι όσες φορές η πόλη πρόκειται να αποφασίση κάτι για οικοδομικά, στέλνουν και φέρνουν τους οικοδόμους να τους συμβουλέψουν για τα οικοδομήματα κι όταν πρόκειται για ναυπηγικά, τους ναυπηγούς· το ίδιο γίνεται και για όλα τα άλλα, όσα πιστεύουν ότι μαθαίνονται και διδάσκονται· κι αν κάποιος άλλος, που δεν τον νομίζουν εκείνοι τεχνικό, πάη να δώση γνώμη, κι ας είναι πολύ όμορφος και πλούσιος και από γενιά, δεν τον ακούν καθόλου περισσότερο, αλλά τον κοροϊδεύουν και δημιουργούν θόρυβο, ωσότου ή μόνος του αυτός που επιχειρεί να μιλήση αποχωρήση ζαλισμένος από το θόρυβο, ή οι τοξότες τον τραβήξουν από το βήμα ή τον βγάλουν έξω με διαταγή των πρυτάνεων. Έτσι λοιπόν φέρνονται, όταν πρόκειται για ζητήματα που απαιτούν τεχνικές γνώσεις· όταν όμως πρόκειται να σκεφτούν για όσα αναφέρονται στη διακυβέρνηση γενικά της πόλεως, όμοια τότε σηκώνεται και τους δίνει τη γνώμη του και οικοδόμος και χαλκιάς και σκυτοτόμος, έμπορος και ναυτικός, πλούσιος και φτωχός, ευγενής και άνθρωπος του λαού, και κανείς δεν τους μαλλώνει γι' αυτό, όπως τους πριν, ότι χωρίς πουθενά να σπουδάση, και ενώ δεν είχε δάσκαλο να τον διδάξη, σηκώνεται και θέλει να δίνη γνώμη· γιατί είναι φανερό, πως αυτό δεν το νομίζουν διδακτό. Και μη νομίζης ότι μόνο στις δημόσιες υποθέσεις είναι έτσι και στην ιδιωτική τους ζωή οι περισσότερο ικανοί και άριστοι πολίτες μας δεν μπορούν να μεταδώσουν σε άλλους την αρετή ακριβώς που έχουν οι ίδιοι· να κι ο Περικλής, ο πατέρας τούτων εδώ των νεανίσκων, σε όσα ήταν δουλειά δασκάλων σπούδασε τα παιδιά του όμορφα και καλά, όσο για κείνα όμως που ο ίδιος ξέρει και έχει, σ' αυτά ούτε ο ίδιος τούς εκπαιδεύει ούτε τους παραδίνει σε άλλον να τους μορφώση, αλλά μόνοι τους τριγυρίζουν εδώ κι εκεί και βόσκουν σαν τα ζώα που τ' αφήνουν ελεύθερα, ίσως και συναντήσουν μόνοι τους κάπου τυχαία την αρετή. Ακόμη να, και τον Κλεινία, τον μικρότερο αδελφό τούτου εδώ του Αλκιβιάδη, που ο ίδιος ο Περικλής τον επιτροπεύει, επειδή φοβήθηκε γι' αυτόν μήπως δα τον χαλάση ο Αλκιβιάδης, τον χώρισε από τούτον και παραδίδοντάς τον στον Αρίφρονα τον μόρφωνε· πριν όμως περάσουν έξ μήνες τού τον έστειλε πίσω ο Αρίφρων, γιατί δεν μπορούσε να τον ωφελήση. Και άλλους πολλούς μπορώ να σου αναφέρω, που ενώ οι ίδιοι ήταν άνθρωποι με αξία, ποτέ τους κανένα δεν έκαμαν καλύτερο άνθρωπο ούτε δικό τους ούτε ξένο. Εγώ λοιπόν, Πρωταγόρα, έχοντας αυτά υπόψη μου δε νομίζω ότι η αρετή είναι διδακτή· μα επειδή σε ακούω να λες αυτά τα πράγματα, λυγίζω και φαντάζομαι πως κάτι σωστό λέγεις, γιατί πιστεύω πως εσένα σε δίδαξε πολλά η πείρα, ότι πολλά έχεις μάθει από σπουδές και πολλά άλλα μόνος σου έχεις ανακαλύψει. Αν μπορής λοιπόν να μας δείξης καθαρώτερα ότι η αρετή είναι διδακτό, μη μας το αρνηθής, απόδειξέ μας το. ― Αλλά, Σωκράτη, είπε, δε θα αρνηθώ· μόνο, θέλετε σαν μεγαλύτερος μιλώντας σε νεώτερους να δώσω την απόδειξη με μύθο, ή να την αναπτύξω με επιχειρήματα; ― Πολλοί λοιπόν από τους ακροατές τού είπαν, όπως θα ήθελε έτσι να την αναπτύξη. ― Μου φαίνεται λοιπόν, είπε, ότι πιο ευχάριστο είναι να σας πω ένα μύθο.