Το επόμενο πράγμα που, καθώς φαίνεται, έχουμε να κάνουμε είναι να ερευνήσουμε και να επισημάνουμε τι τέλος πάντων απ' ότι πράττουν τώρα στις πόλεις είναι κακό και εξαιτίας του οι πόλεις δεν έχουν τη συγκρότηση που εκθέσαμε, και ποιο είναι το ελάχιστο, το οποίο, αν μεταβαλλόταν, θα συντελούσε στο να λάβει η πόλη ένα πολίτευμα αυτής της μορφής ― το καλύτερο θα ήταν μία αλλαγή ή έστω δύο, ειδάλλως όσο το δυνατόν λιγότερες και μικρότερες αλλαγές.

Πέρα για πέρα έτσι είναι, είπε.

Τότε λοιπόν, είπα, πιστεύω ότι μπορώ να δείξω πώς με την αλλαγή ενός πράγματος θα ήταν δυνατόν να αλλάξει το πολίτευμα, βέβαια δεν πρόκειται για μικρό πράγμα ούτε για εύκολο, είναι όμως κάτι που μπορεί να γίνει.

Ποιο είναι αυτό; ρώτησε.

Είμαι, είπα, ακριβώς επάνω σ' εκείνο το σημείο που το παρομοιάσαμε με το πελώριο κύμα. Θα το πω λοιπόν, κι ας με περιλούσει, κυριολεκτικά σαν αφρισμένο κύμα, με γέλια και με περιφρόνηση. Πρόσεξε τι πάω να πω.

Λέγε το, είπε.

Αν δεν συμβεί, είπα εγώ, ή να κυβερνήσουν στις πολιτείες οι φιλόσοφοι ή να ασχοληθούν με τη φιλοσοφία, ανυστερόβουλα και άξια, αυτοί τους οποίους τώρα τους αποκαλούν βασιλιάδες και άρχοντες, έτσι ώστε η πολιτική δύναμη και η φιλοσοφία να συναντηθούν στο αυτό πρόσωπο, κι αν τούτος ο εσμός όσων σήμερα πορεύονται χωριστά προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση δεν εμποδιστεί δια της βίας να το κάνει αυτό, δεν θα 'χουν τελειωμό, φίλε Γλαύκων, οι συφορές για τις πολιτείες, νομίζω ούτε και για το ανθρώπινο γένος, κι ούτε τούτο το πολίτευμα, που τώρα μόλις το περιγράψαμε θεωρητικά, πρόκειται ποτέ να λάβει, προτού να γίνουν αυτά, αληθινή υπόσταση και να βγει στο φως του ήλιου. Αυτό είναι που ώρα τώρα διστάζω να το πω, καθώς βλέπω πόσο παράδοξο θα ακουστεί· δύσκολο, βλέπεις, να το αντιληφθεί κανείς πως δεν είναι δυνατόν να υπάρξει άλλος τρόπος να ευτυχήσουν ούτε τα άτομα ούτε το σύνολο!

Κι εκείνος τότε είπε: Σωκράτη, πέταξες μια κουβέντα και μια σκέψη, κι αφού την είπες, ασφαλώς τώρα πρέπει να περιμένεις ότι πάρα πολλοί, κι όχι οι χειρότεροι, θα βγάλουν τα ρούχα τους κι αρπάζοντας, έτσι γυμνοί, ό,τι όπλο βρει καθένας τους μπροστά του θα ορμήσουν με όλη τους τη δύναμη καταπάνω σου να σου κάνουν ένας θεός ξέρει τι! Αν δεν αντισταθείς με επιχειρήματα και δεν τους ξεφύγεις, πραγματικά θα το πληρώσεις με ρεζίλεμα.

Και για όλ' αυτά, είπα, δεν ήσουνα εσύ η αιτία;

Βεβαίως, και καλά έκανα. Όμως δεν θα σε εγκαταλείψω αλλά θα σου συμπαρασταθώ όσο μπορώ· και αυτό μπορώ να το κάνω με τη συμπάθειά μου και με το κουράγιο που θα σου δίνω, και, ίσως, με το να σου απαντώ πιο προσεκτικά απ' ότι ενδεχομένως κάποιος άλλος. Υπολογίζοντας λοιπόν σ' έναν τέτοιο συμπαραστάτη προσπάθησε να δείξεις σε όσους δεν θέλουν να σε πιστέψουν ότι τα πράγματα είναι όπως τα λες.

Ας προσπαθήσω, είπα, μιας κι έχω τόσο μεγάλη συμπαράσταση από τη μεριά σου. Νομίζω λοιπόν ότι είναι απαραίτητο, αν πρόκειται να ξεφύγουμε από αυτούς που λες, να τους εξηγήσουμε με σαφήνεια πώς εννοούμε τους φιλοσόφους, όταν τολμάμε να υποστηρίζουμε ότι πρέπει να πάρουν στα χέρια τους την εξουσία. Γιατί μόνο αν γίνει αυτή η ξεκάθαρη διάκριση, θα μπορέσει κανείς να αμυνθεί δείχνοντας ότι σε ορισμένους ανθρώπους ταιριάζει από τη φύση τους να καταπιάνονται με τη φιλοσοφία και να έχουν ηγετική θέση στην πόλη, ενώ οι άλλοι δεν πρέπει καν να τα αγγίζουν αυτά αλλά μόνο να ακολουθούν τον ηγέτη.

Ας προσπαθήσωμε λοιπόν τώρα να βρούμε και ν' αποδείξωμε τι τάχα ελάττωμα να υπάρχη σήμερα στις πόλεις που εξ αιτίας του δεν κυβερνούνται καλά, και ποια μικρότατη μεταβολή θα μπορούσε να γίνη για να 'φτανε μια πόλη σ' αυτή την τελειότητα που έχει το δικό μας πολίτευμα, μόνο που να είναι μια μονάχα αυτή η μεταβολή, ειδεμή δυο, ειδεμή όσο μπορεί λιγώτερης και μικρότερης σημασίας.

Εξάπαντος έτσι.

Μια λοιπόν μονάχα μεταβολή αν γίνη, μου φαίνεται πως μπορούμε ν' αποδείξωμε ότι θ' αλλάξη ολότελα η σημερινή κατάσταση, αν κι αυτή η μεταβολή δε θα είναι ούτε μικρή, ούτε εύκολη, δυνατή όμως οπωσδήποτε.

Και ποια λοιπόν είναι αυτή;

Τώρα ίσα ίσα θα 'ρθω σ' αυτό που το παρομοιάζαμε πριν με το μεγαλύτερο κύμα· όμως θα το πω, κι αν ακόμα πρόκειται, σαν κύμα που ξεσπά σε γέλοια, να με πάρη από κάτω του και να με παρουσιάση έτσι καταγέλαστο και πομπιασμένο· άκου λοιπόν τι θα πω.

Λέγε το.

Αν οι φιλόσοφοι δεν γίνουν βασιλείς στις πόλεις, ή αυτοί που ονομάζονται σήμερα βασιλείς και δυνάστες, δεν φιλοσοφήσουν γνήσια κι όσο χρειάζεται, σε τρόπο που να συμπέση στο ίδιο πρόσωπο και δύναμη και φιλοσοφία, και δεν αποκλειστούν αναγκαστικά οι πολλές και διάφορες φύσεις ανθρώπων, που τραβούν σήμερα χωριστά τον ένα ή τον άλλο απ' αυτούς τους δυο δρόμους, είναι αδύνατο, φίλε μου Γλαύκων, να σταματήση το κακό στις πόλεις και σ' όλο, νομίζω, το ανθρώπινο γένος, ουδέ να ξεφυτρώση όσο είναι κατορθωτό και να δη το φως του ήλιου και αυτή η πολιτεία που εμείς τώρα χαράξαμε το σχέδιό της. Αλλ' αυτό είναι που τόσην ώρα τώρα δίσταζα να το βγάλω από το στόμα μου, επειδή το 'βλεπα πόσο πολύ παράδοξο θα φανή στην κοινή γνώμη· γιατί είναι πραγματικώς δύσκολο να το νοιώση κανείς, πως με κανέναν άλλο τρόπο δεν μπορεί να υπάρξη ευδαιμονία ούτε για τα άτομα ούτε για τις πολιτείες.

Πρέπει πραγματικώς να περιμένης, Σωκράτη, μ' αυτή τη γνώμη και το λόγο πού 'πες, να δης να ξεσηκώνουνται πάρα πολλοί κι όχι οι χειρότεροι καταπάνω σου, να πετούν έτσι τα φορέματα τους και γυμνοί ν' αρπάζουν για όπλο ό,τι πρωτοβρεθή μπρος τους και μ' όλη τη φόρα τους να σου ριχτούν για να σε διορθώσουν μια χαρά· που αν δεν τους αποκρούσης με τούς λόγους σου και ξεφύγης, έχεις ν' ακούσης των παθών σου τον τάραχο για τιμωρία σου.

Μα δεν είσαι εσύ η αιτία για όλ' αυτά;

Κ' έκαμα πολύ καλά· δε θα σε παρατήσω μ' όλα ταύτα στη τύχη σου, μα θα σε βοηθήσω μ' όποια μέσα διαθέτω: με το ενδιαφέρο μου και με το θάρρος που θα σου δίνω και ίσως με το να είμαι σε θέση ν' απαντώ πιο αρμονισμένα από κάθε άλλον στις ερωτήσεις σου. Μ' ένα λοιπόν τέτοιο βοηθό που έχεις, προσπάθησε ν' αποδείξης στους άπιστους, πως έτσι είν' αυτά όπως τα λες εσύ.

Ας προσπαθήσω λοιπόν, αφού μου εξασφαλίζεις και συ την τόσο πολύτιμη συμμαχία σου· μου φαίνεται όμως πως είναι ανάγκη, αν θέλωμε να γλυτώσωμε οπωσδήποτε απ' αυτούς που λες, να εξηγηθούμε μαζί τους, ποιοι είναι αυτοί οι φιλόσοφοι, που τολμούμε να λέμε πως σ' αυτούς πρέπει ν' ανατεθή η εξουσία, για να μπορέση κανείς, αφού ξεκαθαριστή αυτό το ζήτημα, να υπερασπίση την ιδέα του αποδείχνοντας ότι οι τέτοιοι μόνο έχουν από τη φύση το δικαίωμα και να φιλοσοφούν και να κυβερνούν την πολιτεία, και όλοι οι άλλοι μήτε ν' ανακατώνουνται με τη φιλοσοφία και ν' ακολουθούν τους αρχηγούς εκείνους.