Ησυχάστε, Αθηναίοι, και κάντε μου τη χάρη να τηρήσετε αυτό που σας παρακάλεσα, να ακούτε ήσυχα αυτά που λέω. Γιατί, όπως εγώ νομίζω, θα ωφεληθείτε, αν ακούσετε. Σκοπεύω να σας πω και άλλα πράγματα για τα οποία ίσως θα διαμαρτυρηθείτε·με κανένα τρόπο μην το κάνετε. Να ξέρετε καλά ότι αν με εκτελέσετε, εμένα που είμαι τέτοιος που λέω, θα βλάψετε περισσότερο τους εαυτούς σας παρά εμένα. Γιατί καθόλου δε θα μπορούσαν να με βλάψουν ούτε ο Μέλητος ούτε ο Άνυτος· δε θα είχαν τη δυνατότητα. Γιατί πιστεύω ότι είναι αδύνατον, σύμφωνα με το θεϊκό νόμο, να βλάψει ο χειρότερος άνθρωπος τον καλύτερο. Θα μπορούσε ίσως να τον οδηγήσει στην εκτέλεση ή να τον εξορίσει ή να του στερήσει την ιδιότητα του πολίτη. Αυτά ίσως ο κατήγορός μου και άλλοι άνθρωποι τα θεωρούν μεγάλα δεινά. Εγώ όμως όχι: αντίθετα, πιστεύω ότι είναι πολύ μεγαλύτερο κακό να κάνει κανείς αυτό που προσπαθεί τώρα ο Άνυτος, να επιχειρεί δηλαδή να οδηγήσει άδικα στο θάνατο έναν άνθρωπο. Επομένως, Αθηναίοι, εγώ δεν απολογούμαι για να υπερασπιστώ τον εαυτό μου, όπως θα νόμιζε κανείς, αλλά για να υπερασπιστώ εσάς, μη τυχόν και καταδικάζοντάς με διαπράξετε ολέθριο σφάλμα απέναντι στο δώρο του θεού σε σας. Γιατί, αν με σκοτώσετε, δε θα βρείτε εύκολα άλλον τέτοιο σαν και μένα, που, κυριολεκτικά, αν και ακούγεται λίγο αστείο, τοποθετήθηκε από το θεό στην πόλη όπως μία αλογόμυγα πάνω σε άλογο μεγαλόσωμο και καθαρόαιμο, νωθρό όμως εξαιτίας του όγκου του, που του χρειάζεται μία αλογόμυγα να το ξυπνάει. Σαν κάτι τέτοιο μου φαίνεται πως ο θεός με έβαλε στην πόλη για να μη σταματάω όλη μέρα να ξυπνάω και να διαφωτίζω και να επιπλήττω τον καθένα σας, πηγαίνοντας να καθίσω δίπλα του, όπου και αν πάει. Και δε θα βρείτε εύκολα άλλον τέτοιο, Αθηναίοι· αν με πιστέψετε, δε θα με εκτελέσετε. Ίσως όμως από δυσαρέσκεια, όπως όσοι μόλις έχουν σηκωθεί και νυστάζουν ακόμη, θα μπορούσατε να μου καταφέρετε ένα χτύπημα και, ακολουθώντας τη γνώμη του Άνυτου, να με εκτέλεσε. Κατόπιν θα περνούσατε την υπόλοιπη ζωή σας κοιμισμένοι, εκτός και αν ο θεός ενδιαφερόταν για σας και σας έστελνε κάποιον άλλο. Όσο για το ότι εγώ είμαι το είδος του ανθρώπου που χάρισε ο θεός στην πόλη, θα το καταλάβετε από τα παρακάτω: δε μοιάζει δηλαδή ανθρώπινο ότι έχω παραμελήσει όλα τα προσωπικά μου ζητήματα και ανέχομαι να μένει παραμελημένο τόσα χρόνια το σπίτι μου, ενώ διαρκώς ασχολούμαι με τις δικές σας υποθέσεις, πλησιάζοντας τον καθένα σας ξεχωριστά και πείθοντάς τον σαν πατέρας ή μεγαλύτερος αδερφός να φροντίζει για την αρετή. Αν από αυτό αποκόμιζα βέβαια κάποιο κέρδος ή αν πληρωνόμουν για να σας προτρέπω στην αρετή, θα είχα κάποιο λόγο να το κάνω. Τώρα όμως βλέπετε και μόνοι σας ότι και οι κατήγοροί μου, που διατυπώνουν τόσο αναίσχυντα κατηγορίες για όλα τα υπόλοιπα, δεν μπόρεσαν να φτάσουν σε τέτοιο βαθμό ξεδιαντροπιάς, ώστε να φέρουν μάρτυρα ότι εγώ ή πήρα ή ζήτησα ποτέ χρήματα. Εγώ όμως παρουσιάζω αδιάψευστο ―όπως νομίζω― μάρτυρα του ότι λέω την αλήθεια τη φτώχεια μου.

Μη θορυβείτε, άνδρες Αθηναίοι, αλλά μείνετε σταθεροί στις παρακλήσεις μου. Μη θορυβείτε για όσα λέγω, αλλά ακούτε, γιατί πιστεύω ότι, αν ακούτε, θα ωφεληθείτε. Πρόκειται δηλαδή να σας πω και μερικά άλλα, για τα όποια ίσως αρχίσετε να φωνάζετε. Αποφύγετέ το πέρα για πέρα. Να ξέρετε δε καλά ότι, αν με θανατώσετε και είμαι πραγματικά αυτός που περιγράφω, δεν θα βλάψετε εμένα περισσότερο από τον εαυτό σας. Έμενα δεν θα με βλάψουν σε τίποτε ούτε ο Μέλητος ούτε ο Άνυτος· άλλωστε δεν θα μπορούσαν∙ γιατί δεν πιστεύω ότι είναι ορθό και δίκαιο ο χειρότερος να βλάπτει τον καλύτερο. Ίσως, βεβαίως, θα μπορούσε να με θανατώσει ή να με εξορίσει ή να μου στερήσει τα πολιτικά δικαιώματα. Και αυτά τα πράγματα ίσως αυτός και κάποιος άλλος ακόμη τα κρίνει μεγάλα κακά, αλλά εγώ δεν τα κρίνω. Κρίνω πολύ χειρότερο κακό να κάνει κανείς όσα κάνει τώρα αυτός εδώ, να επιχειρεί δηλαδή να θανατώσει άδικα έναν άνθρωπο.

Τώρα λοιπόν, άνδρες Αθηναίοι, απέχω πολύ από το να απολογούμαι για τον εαυτό μου, όπως θα ήταν δυνατό να νομίζει κανείς· [με την απολογία μου] υπερασπίζομαι εσάς [από φόβο] μήπως διαπράξετε κάποιο σφάλμα, όσον αφορά τη δωρεά του θεού σ' εσάς, καταδικάζοντάς με. Γιατί αν με θανατώσετε, δεν θα βρείτε εύκολα άλλον όμοιό μου, κολλημένο στ' αλήθεια, αν και αυτό είναι λίγο γελοίο για να το πω, πάνω στην πόλη από τον θεό, όπως ακριβώς πάνω σε άλογο εύσωμο και ράτσας, το οποίο λόγω του μεγέθους είναι νωθρό και έτσι έχει ανάγκη μια αλογόμυγα για να το ξυπνά. Κάπως έτσι νομίζω ότι με έχει βάλει πάνω στην πόλη ο θεός, για να προσπαθώ να σας ξυπνώ και να σας νουθετώ και να σας επιπλήττω τον καθένα, χωρίς να σταματώ όλη τη μέρα να κολλώ πάνω σας παντού. Τέτοιος άλλος λοιπόν, άνδρες, δεν θα εμφανιστεί εύκολα σ' εσάς και αν πείθεστε σε μένα, θα είστε διστακτικοί. Εσείς όμως, δυσαρεστημένοι ίσως γρήγορα από τις οχλήσεις μου, όπως αυτοί που νυστάζουν όταν διακόπτεται ο ύπνος τους, θα μπορούσατε να με θανατώσετε με ένα σας χτύπημα, αν σας πείσει ο Άνυτος. Στη συνέχεια θα περάσετε την υπόλοιπη ζωή σας σε βαθύ ύπνο, αν ο θεός δεν σας στείλει κάποιον άλλο φροντίζοντας για σας. Ότι πράγματι εγώ τυχαίνει να είμαι τέτοιος, ώστε να έχω δωρηθεί από τον θεό στην πόλη, μπορείτε να το κατανοήσετε από τούτο. Δεν μοιάζει ασφαλώς ανθρώπινο έργο το να έχω εγώ αμελήσει όλες τις υποθέσεις μου και να ανέχομαι να παραμελούνται για πάρα πολλά ήδη χρόνια τα οικογενειακά μου θέματα, να επιδιώκω δε χωρίς διακοπή το συμφέρον σας, γιατί πλησιάζω τον καθένα σαν πατέρας ή μεγαλύτερος αδελφός, προσπαθώντας να τον πείσω να φροντίζει την αρετή. Και αν, βεβαίως, είχα κάποια απολαβή από αυτούς και τους έδινα αυτές τις συμβουλές με αντιμισθία, θα είχα κάποιον λόγο (γι' αυτή τη διαγωγή μου). Τώρα όμως βλέπετε και οι ίδιοι ότι οι κατήγοροί μου, ενώ για όλα τα άλλα με κατηγορούν τόσο αναίσχυντα, τούτο, βεβαίως, δεν τόλμησαν να πουν ως αποκορύφωμα της αναισχυντίας τους και να παρουσιάσουν μάρτυρα, ότι δηλαδή εγώ κάποτε από κάποιον έλαβα ή ζήτησα χρήματα. Σας παρουσιάζω, νομίζω, έναν ικανό μάρτυρα ότι λέγω την αλήθεια: τη φτώχεια [μου].

Μη θορυβείτε, άντρες Αθηναίοι, και κάντε μου τη χάρη που σας ζήτησα, να μη κάνετε θόρυβο με αυτά που θα σας πω, αλλά να με ακούτε· γιατί πιστεύω πως θα έχετε κάποια ωφέλεια με αυτά που θα ακούσετε. Πρόκειται να σας πω και μερικά άλλα που ίσως να βάλετε τις φωνές· σε καμιά περίπτωση όμως μην αντιδράσετε έτσι. Καταλάβετέ το καλά: αν με καταδικάσετε σε θάνατο, επειδή είμαι τέτοιος που παρουσιάστηκα μπροστά σας, θα βλάψετε περισσότερο τον εαυτό σας παρά εμένα. Γιατί εμένα δεν θα μπορούσε να με βλάψει ούτε ο Μέλητος ούτε ο Άνυτος, επειδή δεν έχουν τη δύναμη να το κάνουν· γιατί δεν πιστεύω πως είναι θεμιτό τον καλύτερο άνθρωπο να τον βλάπτει ο χειρότερος. Μπορεί ίσως να τον εξοντώσει ή να τον στείλει εξορία ή να του στερήσει τα πολιτικά του δικαιώματα· αλλά αυτά ίσως ο ίδιος ή κάποιος άλλος να τα θεωρεί βέβαια μεγάλα κακά, εγώ όμως όχι ― πιο πολύ κακό είναι να κάνει κανείς αυτά που κάνει τούτος εδώ, να επιδιώκει δηλαδή να θανατώσει άδικα έναν άνθρωπο. Αυτή τη στιγμή, άντρες Αθηναίοι, δεν απολογούμαι για τον εαυτό μου, όπως θα μπορούσε να φανταστεί κανείς, αλλά για σας, μη τύχει και προσβάλλετε το δώρο του θεού καταδικάζοντάς με σε θάνατο. Γιατί αν με σκοτώσετε, δεν θα βρείτε εύκολα άλλον σαν εμένα, κυριολεκτικά σταλμένο στην πόλη από το θεό ―αν και είναι γελοία η παρομοίωση― σαν την αλογόμυγα σε μεγαλόσωμο άλογο και δυνατό, που όμως είναι αργό και χρειάζεται κάποιον να το κεντρίζει και να το ζωηρεύει. Σαν τέτοια με προσκόλλησε ο θεός στην πόλη για να σας ξυπνώ και να σας συμβουλεύω και να κατακρίνω τον καθένα σας, χωρίς να παύω όλη την ημέρα να πηγαίνω παντού. Δεν θα βρεθεί εύκολα για σας, κύριοι, άλλος τέτοιος άνθρωπος· πιστέψτε λοιπόν στα λόγια μου και λυπηθείτε με. Εσείς, οργισμένοι ίσως, σαν εκείνους τους αγουροξυπνημένους, αν με χτυπήσετε πιστεύοντας τον Άνυτο και άσκοπα με σκοτώσετε, κι ύστερα σε όλη σας τη ζωή θα είστε κοιμισμένοι, εκτός αν σας λυπηθεί ο θεός και σας στείλει κάποιον άλλο. Και ότι εγώ είμαι τέτοιος, που ο θεός με έστειλε στην πόλη ως δώρο, θα το κατανοήσετε από τα παρακάτω: δεν φαίνεται να είναι ανθρώπινο πράγμα από τη μια να έχω παραμελήσει όλες τις δικές μου υποθέσεις και να ανέχομαι να μένουν χωρίς φροντίδα για τόσα χρόνια οι δικοί μου άνθρωποι κι από την άλλη να εργάζομαι πάντα για το δικό σας συμφέρον και να πλησιάζω χωριστά τον καθένα από σας, σαν πατέρας ή μεγαλύτερος αδερφός, και να προσπαθώ να σας πείθω να φροντίζετε για την αρετή. Και αν απολάμβανα κάτι από αυτά και έπαιρνα μισθό για τις συμβουλές μου, θα είχα κάποιο λόγο να τα κάνω αυτά· αυτή τη στιγμή όμως, το βλέπετε και μόνοι σας, οι κατήγοροί μου, ενώ για όλα τα άλλα με κατηγόρησαν αδιάντροπα, δεν τόλμησαν να πράξουν αυτή τη μεγάλη αναισχυντία, να παρουσιάσουν μάρτυρες πως εγώ ή πήρα χρήματα κάποτε από κάποιον ή ζήτησα. Γιατί εγώ, πιστεύω, σας παρουσιάζω αξιόπιστο μάρτυρα πως λέγω την αλήθεια, τη φτώχια μου.