Αφού όμως και περί της τεκνοποιίας έχω εξηγηθή, θέλω και την ανατροφήν των δύο φύλων ακριβώς να περιγράψω. Όσοι μεν λοιπόν από τους άλλους Έλληνας διισχυρίζονται ότι την καλυτέραν εις τα τέκνα των δίδουν ανατροφήν, ευθύς όταν αρχίζουν να εννοούν τα λεγόμενα δούλους εις αυτά τοποθετούν παιδαγωγούς και τα στέλλουν εις τα σχολεία να μάθουν γράμματα και μουσικήν και γυμναστικήν· ακόμη δε και τους πόδας των παιδίων τους λεπτύνουν με υποδήματα και τα σώματά των απαλύνουν με των φορεμάτων την αλλαγήν· μέτρον δε της τροφής έχουν του στομάχου την όρεξιν. Ο Λυκούργος όμως, αντί ο καθείς χωριστά να τοποθετή παιδαγωγούς δούλους, ώρισεν άνδρα ελεύθερον, από τους διοριζομένους εις τα ανώτατα αξιώματα, να διευθύνη τα παιδία, ο οποίος, ως γνωστόν, και παιδονόμος ονομάζεται. Έδωκε δε εις αυτόν εξουσίαν και να συναθροίζη τα παιδία και αυστηρά να τιμωρή, αν κατά την επίβλεψιν κανείς άτακτος είναι· και εφήβους δε μαστιγοφόρους έδωκεν εις αυτόν να τιμωρούν, όταν παραστή ανάγκη, ώστε εκεί πολλή εντροπή να υπάρχη και πειθαρχία. Αντί δε με υποδήματα ν' απαλύνουν τους πόδας, με ανυποδησίαν ώρισε να σκληρύνουν αυτούς, με την σκέψιν ότι, αν εις τούτο συνηθίσουν, πολύ ευκολώτερα εις ανηφορικά μέρη θα περιπατούν και με περισσοτέραν ασφάλειαν θα καταβαίνουν τους κατηφόρους· και να πηδήση και να τιναχθή και να τρέξη ταχύτερα δύναται ανυπόδητος, αν έχη γυμνάσει τους πόδας, παρά με υποδήματα. Και αντί με πολλά φορέματα να γίνωνται απαλώτεροι, ενομοθέτησε να συνηθίζουν εις ένα φόρεμα όλον το έτος, διότι κατά την γνώμην του και εις το ψύχος και εις την ζέστην καλύτερον ετοιμασμένοι θα είναι. Αλλά και τροφήν ώρισε τόσην να συνεισφέρη ο νέος εις το συσσίτιον, ώστε και από πολυφαγίαν ποτέ να μη βαρύνη τον στόμαχον και τας στερήσεις να δοκιμάζη της ζωής. Διότι ενόμιζεν ότι με τοιαύτην ανατροφήν, εάν παραστή ανάγκη, ευκολώτερον θα είναι δυνατόν, χωρίς να φάγουν, να κοπιάσουν ακόμη και, αν διαταχθούν, με την ιδίαν τροφήν περισσότερον καιρόν να υπομείνουν, ολιγωτέραν δε ανάγκην θα έχουν και από καρυκεύματα, ευκολώτερον δε θα τρώγουν όλα της τροφής τα είδη και περισσοτέραν υγείαν θα έχουν. Ενόμιζε δε ότι περισσότερον βοηθεί να γίνωνται τα σώματα υψηλότερα η τροφή η οποία τα κάμνει ευλύγιστα, παρά εκείνη η οποία θα τα παχύνη με τον άρτον.

Εγώ, λοιπόν, αφού έγραψα σχετικά με την τεκνογονία, θέλω να αναφερθώ και στην παιδεία που παρέχεται σε κάθε μια από τις δύο πόλεις–κράτη. Όσοι λοιπόν από τους άλλους Έλληνες υποστηρίζουν ότι μορφώνουν τα παιδιά τους με τον καλύτερο τρόπο, μόλις τα παιδιά αρχίσουν να καταλαβαίνουν όσα τους λένε, αμέσως προσλαμβάνουν γι' αυτούς παιδαγωγούς υπηρέτες κι αμέσως τα στέλνουν σε δασκάλους για να μάθουν γραφή, μουσική και να ασκηθούν στη γυμναστική. Επιπλέον αγοράζουν σανδάλια για τα παιδιά τους και με τη συνεχή αλλαγή ρούχων τα κάνουν να αισθάνονται όμορφα· όσο για το φαγητό θεωρούν μέτρο το στομάχι τους.

Ο Λυκούργος όμως αντί να έχει ο κάθε νέος από ένα δούλο παιδαγωγό χωριστά στο σπίτι του, καθόρισε για όλους μαζί να επιβλέπει την αγωγή τους ένας άνδρας, από κείνους που ασκείται η ουσιαστικότερη εξουσία, που ονομάζεται παιδονόμος, και αυτόν τον κατέστησε υπεύθυνο και να συγκεντρώνει τα παιδιά και να φροντίζει, αν κάποιο απ' αυτά είναι πονηρό ή ατίθασο, να τα τιμωρεί αυστηρά. Του έδωσε επίσης και μαστιγοφόρους για τους έφηβους, για να τους χτυπούν όποτε χρειαζόταν, με αποτέλεσμα να υπάρχει στην αγωγή μεγάλος σεβασμός και αυστηρή πειθαρχία.

Αντί πάλι να ανακουφίζει τα πόδια τους με σανδάλια, καθόρισε να σκληραγωγούνται με ανυποδησία, με τη σκέψη ότι, αν εξασκούνταν έτσι, πολύ πιο εύκολα θα ανέβαιναν στις ανηφόρες και πολύ ασφαλέστερα θα κατέβαιναν στις κατηφόρες και ότι ένας ξυπόλυτος πολύ πιο άνετα θα πηδούσε και θα σηκωνόταν και θα έτρεχε, αν είχε συνηθίσει στη σκληραγωγία τα πόδια του, παρά αν φορούσε σανδάλια. Κι αντί να καμαρώνουν με συχνές αλλαγές ρούχων, έκρινε ότι πρέπει να συνηθίζουν με ένα είδος ρούχων όλο το έτος, πιστεύοντας ότι έτσι θα αντιμετώπιζαν ευκολότερα και το κρύο και τη ζέστη. Όσο για το φαγητό, καθόρισε έτσι να σιτίζεται ο κάθε έφηβος, ώστε ποτέ να μην αισθάνονται βαρυστομαχιά από την πολυφαγία, και να είναι έτοιμοι να αντέξουν στην πείνα, πιστεύοντας ότι όσοι εκπαιδεύονται έτσι θα μπορούσαν πολύ πιο εύκολα, αν χρειαζόταν, να αντιμετωπίσουν την έλλειψη τροφής, και πολύ περισσότερο, αν δινόταν διαταγή, με την ίδια ποσότητα (μερίδα) φαγητού θα περνούσαν περισσότερες μέρες, και λιγότερο θα αισθάνονταν την έλλειψη μαγειρεμένου φαγητού και θα έτρωγαν οτιδήποτε και θα ζούσαν και πιο υγιεινά· έκρινε εξάλλου ότι προσθέτει ύψος η διατροφή που κάνει τα σώματα λυγερά περισσότερο παρά αυτή που παχαίνει με το πολύ φαγητό.