Μτφρ. Β. Καλαμπαλίκης. 1975. Ξενοφώντος Κύρου Παιδεία. Αρχαίο κείμενο, μετάφραση, σημειώσεις. Εισαγωγή Ν. Μπουγάς. Αθήνα: Πάπυρος.

Ο Κύρος, μόλις πήρε είδηση ότι τους στρατιώτες είχε καταλάβει φόβος, συγκαλεί τους αρχηγούς του στρατού και όλους εκείνους που πίστευε ότι με την απροθυμία τους προκαλούν βλάβη, ενώ με την προθυμία τους ωφέλεια· έδωσε επίσης διαταγή στους υπηρέτες να μην εμποδίζουν και οποιονδήποτε άλλον απλό στρατιώτη, που θα ήθελε ίσως να παρακολουθήσει το λόγο του. Αφού λοιπόν συγκεντρώθηκαν, τους είπε τα ακόλουθα:

Άντρες σύμμαχοι, σας έχω καλέσει τώρα, επειδή παρατήρησα ότι μερικοί από σας, μετά από τις ειδήσεις που πήραμε για τους εχθρούς, μοιάζετε με πάρα πολύ φοβισμένους ανθρώπους. Κι όμως μου φαίνεται παράξενο να φοβάται κανείς από σας για τη συγκέντρωση των εχθρών, χωρίς ωστόσο να παίρνει θάρρος, όταν βλέπει πως εμείς αυτή τη στιγμή είμαστε πολύ περισσότεροι παρά τότε που τους νικήσαμε και ότι με τη βοήθεια των θεών είμαστε τώρα καλύτερα προετοιμασμένοι από πρώτα. Για όνομα των θεών, συνέχισε, τι θα κάνατε σεις που τώρα φοβάστε, αν σας έλεγαν μερικοί ότι αυτά που εμείς διαθέτουμε σήμερα ήταν εχθρικά και έρχονταν εναντίον μας, και ακούγατε ότι εκείνοι που μας νίκησαν πρωτύτερα, βαδίζουν και πάλι εναντίον μας, έχοντας στην ψυχή τους τη νίκη που τότε πέτυχαν; Κι ακόμα, τι θα κάνατε αν μαθαίνατε πως εκείνοι που ματαίωσαν τους ακροβολισμούς των τοξοτών και των ακοντιστών ξανάρχονται τώρα και μαζί μ' αυτούς και πολλοί άλλοι όμοιοί τους; Ή πάλι ότι, όπως εκείνοι μας νίκησαν τότε, αφού εξόπλισαν τους πεζούς, έτσι και τώρα εξοπλισμένοι οι ιππείς τους έρχονται εναντίον των ιππέων μας, χωρίς τα τόξα και τα ακόντια, αλλά αφού καθένας τους πήρε μία δυνατή λόγχη, σκέφτεται να επιτεθεί εναντίον μας και να πολεμήσει σώμα προς σώμα. Ακόμη, αν σας έλεγαν ότι έρχονται άρματα που δε θα μείνουν ακίνητα όπως πρώτα και γυρισμένα προς τά πίσω σα να επρόκειτο να τραπούν σε φυγή, αλλά και τα άλογα των αρμάτων είναι καλά θωρακισμένα και οι ηνίοχοι στέκονται πάνω σε ξύλινους πύργους έχοντας σκεπασμένα πέρα για πέρα με θώρακες και κράνη τά μέρη του σώματος που εξέχουν από τους πύργους, ενώ σιδερένια δρεπάνια έχουν τοποθετηθεί στους άξονες των τροχών, για να εισχωρήσουν και αυτοί αμέσως στις τάξεις των εχθρών; Και πως ακόμη έχουν καμήλες, πάνω στις οποίες θα μας επιτεθούν, και την κάθε μια απ' αυτές δε θα μπορούσαν ούτε εκατό αλόγα να αναχαιτίσουν. Ακόμη ότι θα μας πλησιάσουν έχοντας πύργους, από το ύψος των οποίων θα βοηθήσουν τους δικούς τους, ενώ εμάς θα μας εμποδίσουν με τα χτυπήματά τους να πολεμούμε αυτούς που βρίσκονται στο ίδιο με μας ύψος; Αν λοιπόν σας έλεγε κάποιος πως ολ' αυτά τα έχουν οι εχθροί, τι θα κάνατε όσοι από σας φοβούνται τώρα που έμαθαν ότι στρατηγός των εχθρών έχει εκλεγεί ο Κροίσος, που αποδείχτηκε πολύ δειλότερος από τους Σύρους; Γιατί οι Σύροι τράπηκαν σε φυγή, όταν νικήθηκαν στη μάχη, ενώ ο Κροίσος, όταν τους είδε νικημένους, αντί να βοηθήσει τους συμμάχους του το έβαλε κι αυτός στα πόδια. Εξάλλου έχουμε πληροφορίες πως οι ίδιοι οι εχθροί θεωρούν τους εαυτούς τους ανίκανους να πολεμήσουν εναντίον μας και πληρώνουν άλλους μισθοφόρους, με την ελπίδα ότι θα πολεμήσουν εκείνοι για χάρη τους καλύτερα απ' αυτούς. Αν λοιπόν σε μερικούς όλα αυτά, μολονότι βρίσκονται σε τέτοια κατάσταση, φαίνονται φοβερά, ενώ οι δικές μας δυνάμεις αναξιόλογες, αυτούς εγώ νομίζω ότι πρέπει να τους επιτρέψουμε να περάσουν στους εχθρούς· γιατί εκεί θα μας ωφελούσαν πολύ περισσότερο, παρά όταν μείνουν έδώ.

Μετά το λόγο του Κύρου, σηκώθηκε ο Χρυσάντας, ο Πέρσης, και είπε: Μη παραξενεύεσαι, Κύρε, αν μερικοί ταράχτηκαν, όταν πληροφορήθηκαν τα νέα· κατσούφιασαν όχι από φόβο, αλλά από λύπη. Πάρε για παράδειγμα ανθρώπους που θέλουν και φαντάζονται ότι θα γευματίσουν αμέσως· αν τότε τους αναγγελθεί πως πριν από το γεύμα είναι ανάγκη να τελειώσουν κάποιο έργο, κανείς τους νομίζω δε θα ευχαριστηθεί· έτσι συμβαίνει τώρα και σε μας· ενώ δηλαδή νομίζαμε ότι σε λίγο χρόνο θα πλουτίζαμε, όταν ακούσαμε ότι υπολείπεται κάποιο έργο που πρέπει να τελειώσουμε, σκυθρωπιάσαμε, όχι από φόβο, αλλά επειδή θέλαμε να είχε τελειώσει πια και αυτό. Όμως, αφού δεν πρόκειται πια να πολεμήσουμε μονάχα για τη Συρία, όπου υπάρχει και σιτάρι πολύ και πρόβατα και καρποφόροι φοίνικες, αλλά και γιά τη Λυδία, που είναι πλούσια σε κρασί, σε σύκα και σε λάδι και περιβρέχεται από τη θάλασσα, απ' όπου φτάνουν περισσότερα αγαθά απ' όσα είδε ποτέ κανείς, έχοντας λοιπόν ολ' αυτά στο νου μας, δε λυπούμαστε πια, αλλ' απεναντίας είμαστε γεμάτοι θάρρος, για ν' απολαύσουμε, όσο γίνεται γρηγορότερα και αυτά τα αγαθά, των Λυδών. Έτσι μίλησε ο Χρυσάντας και οι σύμμαχοι όλοι δέχτηκαν τα λόγια του με ικανοποίηση και επαίνους.

Μτφρ. Σ. Τζουμελέας. χ.χ. Ξενοφών. Κύρου Παιδεία. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Ι–IV. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

Όταν ο Κύρος κατάλαβε πως ο στρατός του άρχισε να φοβάται, προσκαλεί τους αρχηγούς και όλους εκείνους που νόμιζε ότι η λιγοψυχία τους βλάπτει και η προθυμία τους ωφελεί. Και διέταξε τους υπηρέτες να μη εμποδίζουν εκείνους από τους στρατιώτες που επιθυμούσαν να παρευρίσκωνται εκεί για ν' ακούσουν τη συζήτηση. Όταν μαζεύτηκαν, ο Κύρος είπε τα εξής:

Σας προσκάλεσα, φίλοι σύμμαχοι, επειδή είδα ότι μερικοί από σας μοιάζετε με ανθρώπους φοβισμένους, αφότου λάβαμε τις πληροφορίες για τους εχθρούς μας. Γιατί μου φαίνεται περίεργο ότι μερικοί από σας φοβούνται που συναθροίζονται οι εχθροί, τώρα όμως πού εμείς είμαστε πολύ περισσότεροι, παρά όταν τους νικήσαμε, και που με τη βοήθεια των θεών έχομε παρασκευαστή πολύ καλύτερα από όσο ήμαστε πρωτύτερα, δεν έχετε θάρρος, μολονότι βλέπετε τις παρασκευές μας και το πλήθος του στρατού μας. Τι για όνομα των θεών θα εκάνατε, σεις που τώρα φοβάστε, αν μας πληροφορούσαν ότι αυτά που έχομε μεις τώρα έρχονται εναντίον μας, και πρώτα πρώτα εάν μαθαίνατε ότι αυτοί που πρωτύτερα μας νίκησαν, έρχονται πάλιν εναντίον μας έχοντας στο νου τους ποίαν τότε νίκην ενίκησαν. Ότι ακόμη εκείνοι που έτρεψαν εις φυγήν τους τοξότες και ακοντιστές έρχονται τώρα εναντίον μας, και πολλοί άλλοι όμοιοι με αυτούς∙ ύστερα ότι, όπως αυτοί ωπλισμένοι τότε νίκησαν τους πεζούς μας, τώρα και οι ιππείς των κατά τον ίδιο τρόπο ετοιμασμένοι έρχονται να χτυπήσουν το δικό μας ιππικό, και ότι πέταξαν τα τόξα και τα ακόντια, και κρατώντας καθένας ένα δυνατό κοντάρι σκέπτεται να ορμά για να πολεμήση από πολύ κοντά. Ακόμη αν μαθαίνατε ότι έρχονται άρματα που δε θα στέκουν έτσι όπως έστεκαν πρωτύτερα γυρισμένα και έτοιμα να φύγουν, αλλ' ότι και τα άλογα που σύρουν τα άρματα είναι σκεπασμένα με θώρακες από το κεφάλι έως την ουρά, και οι ηνίοχοι στέκουν σε ξύλινους πύργους και έχουν το μέρος του σώματός τους, που εξέχει από τους πύργους, σκεπασμένο με θώρακες και κράνη, και ότι έχουν προσαρμοστή στους άξονες σιδερένια δρέπανα, για να ορμήσουν κατ' ευθείαν στις τάξεις των εχθρών. Και ακόμη αν μαθαίνατε ότι οι εχθροί μας έχουν καμήλες, κάθονται απάνω σ' αυτές και ορμούν, και ότι κάθε μιαν απ' αυτές εκατό άλογα, όταν την ιδούν, δεν μπορούν να μη την φοβηθούν. Και ακόμη ότι έρχονται με πύργους, από τους οποίους θα μάχωνται βοηθώντας τους δικούς τους, και χτυπώντας μας θα μας εμποδίσουν να πολεμούμε εναντίον εκείνων που θα βρίσκωνται στην πεδιάδα. Αν λοιπόν κανείς μας πληροφορούσε ότι όλα αυτά τα έχουν οι εχθροί μας, τι θα εκάνατε όσοι τώρα φοβάστε; Τώρα σας αναγγέλλεται ότι ο Κροίσος έχει εκλεγή αρχιστράτηγος των εχθρών μας, που τόσο δειλότερος φάνηκε απ' τους Σύρους, όσο οι μεν Σύροι νικήθηκαν και έφυγαν, αυτός δε βλέποντας αυτούς νικημένους, αντί να βοηθήση τους συμμάχους του, το έβαλε στα πόδια. Έπειτα μαθαίνομε ότι οι εχθροί μας δεν νομίζουν πως είναι ικανοί να πολεμήσουν εναντίον μας, αλλ' ότι παίρνουν μισθοφόρους, επειδή φαντάζονται ότι οι μισθοφόροι θα πολεμήσουν γι' αυτούς καλύτερα παρά οι ίδιοι για τον εαυτό τους. Αν όμως σε μερικούς, μολονότι τέτοια είναι η κατάσταση των εχθρών, φαίνεται φοβερά, και η δική μας δύναμη τους φαίνεται μικρή, προτείνω, φίλοι μου, τούτους να τους αφήσωμε να πάνε στους εχθρούς μας, γιατί, αν βρίσκωνται στις τάξεις των εχθρών μας, περισσότερο θα μας ωφελήσουν, παρά αν μένουν κοντά μας.

Όταν ο Κύρος είπε αυτά, σηκώθηκε ο Πέρσης Χρυσάντας και είπε τα εξής: Μη απορής, Κύρε, αν μερικοί μελαγχόλησαν ακούοντας αυτές τις ειδήσεις∙ γιατί δεν μελαγχόλησαν από φόβο αλλά από λύπη∙ καθώς όταν, ενώ κανείς πεινά και φαντάζεται πως θα γευματίσει, του αναγγελθή πως είναι ανάγκη να εκτέλεση και κάποιο έργο προ του γεύματος, δεν θα ευχαριστηθή, νομίζω, ακούοντας αυτό, έτσι και μεις τώρα φανταζόμενοι ότι θα πλουτίσωμε, όταν μάθαμε πως υπολείπεται κάποιο έργο που πρέπει να το τελειώσωμε, μελαγχολήσαμε όχι από φόβο, αλλά γιατί θέλομε και τούτο να τελειώσωμε. Αλλά τώρα, επειδή δεν θα αγωνιστούμε μόνο περί Συρίας, όπου υπάρχει και στάρι πολύ, και πρόβατα, και φοίνικες καρποφόροι, αλλά και περί Λυδίας, όπου υπάρχει άφθονο κρασί, άφθονα σύκα, άφθονο λάδι, και την περιβρέχει θάλασσα, από όπου έρχονται περισσότερα αγαθά από όσα είδε ποτέ ο άνθρωπος, αυτά, είπε ο Χρυσάντας, σκεπτόμαστε και δεν στενοχωρούμαστε πλέον, αλλά έχομε πολύ θάρρος, για να απολαύσωμε γρήγορα και αυτά τα αγαθά της Λυδίας. Ο Χρυσάντας αυτά είπε, όλοι δε οι σύμμαχοι ευχαριστήθηκαν για τους λόγους του και τον επαίνεσαν.