Μτφρ. Β. Καλαμπαλίκης. 1975. Ξενοφώντος Κύρου Παιδεία. Αρχαίο κείμενο, μετάφραση, σημειώσεις. Εισαγωγή Ν. Μπουγάς. Αθήνα: Πάπυρος.

Ο Κύρος, αφού άκουσε τη σύσταση αυτή του Γωβρύα, του απάντησε: Σωστά μου φαίνεται πως μιλάς Γωβρύα, συμβουλεύοντας να παίρνουμε όσο το δυνατόν περισσότερα προφυλακτικά μέτρα κατά την πορεία μας. Εγώ τουλάχιστον εξετάζοντας το ζήτημα, δε μπορώ να βρω καμιά άλλη ασφαλέστερη πορεία σε μας από την πορεία μας εναντίον της Βαβυλώνας, αν εκεί βρίσκεται η μεγαλύτερη δύναμη των εχθρών. Πολλοί είναι πράγματι κατά τα λεγόμενά σου· αν μάλιστα πάρουν θάρρος, θα καταστούν και επικίνδυνοι για μας, όπως εγώ πιστεύω. Εφόσον λοιπόν δε μας βλέπουν και φαντάζονται ότι δεν εμφανιζόμαστε από φόβο απέναντί τους, βάλτο καλά στο νου σου πως θα απαλλαγούν από το φόβο που τους κατέλαβε και αντί γι' αυτόν θα γεννηθεί μέσα τους θάρρος τόσο μεγαλύτερο, όσο περισσότερο χρόνο δε μας βλέπουν· αν όμως τώρα βαδίσουμε εναντίον τους, θα βρούμε πολλούς απ' αυτούς να κλαίνε ακόμα για όσους εμείς σκοτώσαμε, πολλούς δε να έχουν ακόμα δεμένα τα τραύματα που τους προξένησαν οι δικοί μας και όλους να θυμούνται ακόμη την τόλμη αυτού εδώ του στρατού, καθώς και τη δική τους φυγή και συμφορά. Έχε υπόψη σου, Γωβρύα, για να καταλάβεις κι αυτό, πως οι πολλοί άνθρωποι, όταν έχουν θάρρος, έχουν το φρόνημα ακατάβλητο· στην περίπτωση όμως που φοβηθούν, όσο περισσότεροι είναι, τόσο μεγαλύτερο και τρομερότερο φόβο αποκτούν. Γιατί ο φόβος τους βρίσκει πολλαπλασιασμένος από πολλές και κακές περιστάσεις, καθώς και από πολλά πρόσωπα απογοητευμένα και αλλόφρονα. Ώστε, επειδή είναι μεγάλος ο φόβος, δεν είναι εύκολο να τον διαλύσει κανείς με λόγια, ούτε να ενθαρρύνει τους στρατιώτες οδηγώντας τους εναντίον των εχθρών, ούτε και το φρόνημα να τους εξυψώσει απομακρύνοντάς τους, αλλά όσο περισσότερο προσπαθεί να τους ενθαρρύνει, τόσο περισσότερο νομίζουν πως κινδυνεύουν. Ας εξετάσουμε όμως με προσοχή, είπε, πώς έχει το παρακάτω ζήτημα. Αν δηλαδή από δω και μπρος οι νίκες κατά τους πολέμους ανήκουν σε κείνους που θα μπορούν να παρατάξουν περισσότερο στρατό, τότε και συ δικαιολογημένα φοβάσαι για μας και μεις πράγματι βρισκόμαστε σε κίνδυνο· αν όμως και τώρα, όπως και στο παρελθόν οι μάχες κερδίζονται από κείνους που πολεμούν γενναία, δε θα κινδύνευες σε τίποτα να αποτύχεις, αν είχες πεποίθηση σε μας· γιατί, με τη βοήθεια των θεών, κοντά μας θα βρεις πολύ περισσότερους στρατιώτες αποφασισμένους να πολεμούν, παρά στο στρατό εκείνων. Για να αποκτήσεις όμως περισσότερο θάρρος, σκέψου καλά κι αυτό· οι εχθροί δηλαδή τώρα είναι πολύ λιγότεροι από τότε που τους νικήσαμε και ακόμα λιγότεροι από τότε που μας ξέφυγαν κρυφά. Αντίθετα εμείς, και περισσότεροι είμαστε, επειδή νικήσαμε, και ισχυρότεροι, επειδή ήρθατε και σεις με το μέρος μας· γιατί μην υποτιμάς ούτε και τους δικούς σου, τώρα που είναι μαζί μας. Γιατί εκείνους που νικούν, μάθε το καλά Γωβρύα, και οι επόμενοι με θάρρος ακολουθούν. Μη ξεχνάς ακόμα κι αυτό, είπε, ότι δηλαδή οι εχθροί έχουν τη δυνατότητα και τώρα να μας δουν· νά είσαι όμως βέβαιος πως σε καμιά περίπτωση δε θα φανούμε σ' αυτούς περισσότερο φοβεροί, παρά αν βαδίσουμε εναντίον τους. Οδήγησέ μας, λοιπόν, κατευθείαν στη Βαβυλώνα, μια και αυτή είναι η απόφασή μου.

Μτφρ. Σ. Τζουμελέας. χ.χ. Ξενοφών. Κύρου Παιδεία. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Ι–IV. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

Ο Κύρος ακούγοντας τα λόγια αυτά του Γωβρύα του είπε τα εξής: Μου φαίνεται, Γωβρύα, ότι σωστά μιλείς συμβουλεύοντας να φροντίζωμε για την ασφάλειά μας κατά την πορεία. Εγώ λοιπόν εξετάζοντας το πράγμα δεν μπορώ να βρω καμμιά άλλη πορεία ασφαλέστερη για μας από το να βαδίσωμε εναντίον αυτής της Βαβυλώνος, αν εκεί υπάρχη ο δυνατώτερος στρατός των εχθρών. Γιατί είναι πολλοί, καθώς μας βεβαιώνεις. Αν αποκτήσουν και θάρρος, θα είναι, κατά τη γνώμη μου, επικίνδυνοι για μας. Εφ' όσον λοιπόν δεν μας βλέπουν, αλλά νομίζουν ότι δεν φαινόμαστε γιατί τους φοβούμαστε, μάθε ότι θα απαλλαγούν από το φόβο που τους κατέχει, θα αναθαρρήσουν δε τόσο περισσότερο, όσο περισσότερο χρόνο δεν μας βλέπουν. Αν όμως τώρα ορμήσωμε εναντίον τους, πολλούς απ' αυτούς θα βρούμε να κλαίνε ακόμη εκείνους που φονεύσαμε, και πολλούς να έχουν δεμένα ακόμη τα τραύματα που λάβανε από τους δικούς μας, και όλους να θυμούνται ακόμη την τόλμη του στρατού μας και τη δική τους φυγή και συμφορά. Μάθε καλά, είπε, Γωβρύα, [για να γνωρίζης και τούτο] ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν πάρουν θάρρος, έχουν ακατάβλητο το φρόνημα, όταν όμως δειλιάσουν, όσο περισσότεροι είναι τόσο μεγαλύτερο και τρομερώτερο φόβο έχουν. Γιατί τους έρχεται ο φόβος αυξημένος από πολλές και φοβερές διαδόσεις, από πολλές και ταπεινές εκφράσεις του προσώπου, και συσσωρεύεται από πολλούς λυπημένους που βρίσκονται σε κατάσταση αλλοφροσύνης. Ώστε, επειδή ο φόβος είναι μεγάλος, δεν είναι εύκολο ούτε με λόγια να τον εξαλείψη κανείς, ούτε να εγκαρδιώση τους φοβισμένους οδηγώντας τους εναντίον των εχθρών, ούτε απομακρύνοντάς τους από τους εχθρούς να τους ενθαρρύνη, αλλ' όσο περισσότερο τους προτρέπει κανείς να έχουν θάρρος, τόσο περισσότερο φαντάζονται πως βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Το εξής όμως, μα τον Δία, είπε, ας εξετάσωμε με ακρίβεια πως έχει. Αν δηλαδή οι νίκες στον πόλεμο θα ανήκουν στο εξής σε κείνους που έχουν την αριθμητικήν υπεροχή, ορθά τότε φοβάσαι για μας και μεις πραγματικά κινδυνεύομε. Αν όμως, όπως συνέβη πρωτύτερα, ακόμη και τώρα οι νίκες κερδίζονται με την ανδρεία των μαχητών, δεν κάνεις διόλου σφάλμα, αν έχης θάρρος για μας. Γιατί με τη βοήθεια των θεών πολύ περισσότερους στρατιώτες θα βρης στο στρατόπεδό μας που επιθυμούν να πολεμήσουν, παρά στο στρατόπεδο εκείνων. Σκέψου και το εξής, για να έχης ακόμη μεγαλύτερο θάρρος. Οι εχθροί μας είναι πολύ λιγώτεροι τώρα παρά πριν από τότε που τους νικήσαμε και πολύ λιγώτεροι παρά όταν έφυγαν νικημένοι από μας. Εμείς και θαρραλεώτεροι είμαστε τώρα, γιατί είμαστε νικητές, και δυνατώτεροι, γιατί το στράτευμά σας προστέθηκε στο δικό μας. Μη δα καταφρονής πλέον τους δικούς σου, αφού είναι μαζί μας. Γιατί λάβε, Γωβρύα, υπ' όψη σου ότι τους νικητές τους ακολουθούν με θάρρος και κείνοι που έρχονται κατόπιν. Να μη λησμονής δε ουδέ το εξής, ότι δηλαδή είναι δυνατόν και τώρα να μας ιδούν οι εχθροί. Έχε δε υπ' όψη σου ότι με κανέναν άλλο τρόπο δεν μπορούμε να φανούμε φοβερώτεροι σ' αυτούς, παρά αν ορμήσωμε εναντίον τους. Επειδή λοιπόν αυτή τη γνώμη έχω, οδήγησέ μας κατ' ευθείαν στη Βαβυλώνα.