Τώρα όμως θα περιγράψω όσα πέτυχε, όταν ήταν βασιλιάς, γιατί θαρρώ πως μέσα από τις πράξεις του, θα φανεί ολοκάθαρα και ο χαρακτήρας του. Ο Αγησίλαος όντας ακόμη νέος ανέλαβε τη βασιλεία. Λίγο καιρό είχε αναλάβει την εξουσία και έφεραν την είδηση ότι ο βασιλιάς των Περσών συγκέντρωνε τεράστιο στράτευμα και ναυτικό και πεζικό, για να εκστρατεύσει εναντίον των Ελλήνων. Την ώρα που οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους μελετούσαν το πρόβλημα ο Αγησίλαος υποσχέθηκε πως αν του δώσουν τριάντα Σπαρτιάτες συμβούλους, δύο χιλιάδες νεοδαμώδεις και ένα σύνταγμα από το στρατό των συμμάχων, περίπου έξι χιλιάδες άντρες, θα περάσει στην Ασία και θα προσπαθήσει να επιβάλει την ειρήνη, ή αν οι βάρβαροι επιθυμούσαν τον πόλεμο, να τους δημιουργεί προβλήματα, ώστε να μην ξεκινήσουν εκστρατεία εναντίον των Ελλήνων. Οι πιο πολλοί λοιπόν θαύμασαν υπερβολικά αυτή του την επιθυμία, επειδή στο παρελθόν ο Πέρσης βασιλιάς είχε περάσει στην Ελλάδα, να περάσει δηλαδή και αυτός με τη σειρά του εναντίον του στην Ασία και να προτιμήσει να επιτεθεί από το να ανέχεται τον αμυντικό πόλεμο και να θέλει να ξοδιάσει περισσότερα εκείνος απ' ό,τι οι Έλληνες για να πολεμήσει. Πάνω απ' όλα όμως κρίθηκε ότι το πιο ωφέλιμο είναι πως ο αγώνας θα γινόταν στα εδάφη της Ασίας και όχι της Ελλάδας.

Από την ώρα λοιπόν που πήρε μαζί του το στρατό και έφυγε με τα πλοία, πώς θα μπορούσε ν' αποδείξει κανείς πιο καθαρά, πώς διοίκησε ως στρατηγός, από το να διηγηθεί όσα έκανε; Να λοιπόν ποια ήταν η πρώτη του ενέργεια στην Ασία. Ο Τισσαφέρνης έδωσε υπόσχεση με όρκο στον Αγησίλαο ότι θα προσπαθήσει ν' αφήσει αυτόνομες τις ελληνικές πόλεις στην Ασία, αν κάνει ανακωχή, ώσπου να επιστρέψουν οι μαντατοφόροι, που είχε στείλει στο βασιλιά. Ο Αγησίλαος διαβεβαίωσε ενόρκως με τη σειρά του ότι θα τηρήσει τίμια την ανακωχή, καθορίζοντας τη διάρκεια της συμφωνίας για τρεις μήνες. Ο Τισσαφέρνης όμως παραβίασε αμέσως όσα υποσχέθηκε με τον όρκο του, γιατί αντί να προσπαθήσει να επιτύχει την ειρήνη, έστειλε και ζήτησε από το βασιλιά πολύ περισσότερο στράτευμα, απ' όσο είχε προηγουμένως. Ο Αγησίλαος ωστόσο, αν και το κατάλαβε, συνέχιζε να τηρεί την ανακωχή. Έχω τη γνώμη λοιπόν ότι αυτή ήταν η πρώτη σωστή ενέργεια που έκανε: Από τη μια δηλαδή εμφάνισε σε όλους τον Τισσαφέρνη επίορκο και αναξιόπιστο, ενώ από την άλλη απέδειξε ότι ο ίδιος πρώτα απ' όλα μένει σταθερός στον όρκο του και δεν παραβιάζει τη συνθήκη και πέτυχε όλοι οι Έλληνες και οι βάρβαροι να συμπαραταχθούν με θάρρος στο πλευρό του, αν ήθελε να επιχειρήσει κάτι. Όταν λοιπόν ο Τισσαφέρνης πήρε μεγάλο θάρρος από την άφιξη του νέου στρατεύματος, προειδοποίησε τον Αγησίλαο ότι θα πολεμήσει, αν δεν αποχωρήσει από την Ασία. Οι άλλοι σύμμαχοι και όσοι Λακεδαιμόνιοι ήταν παρόντες έδειξαν φανερά τη μεγάλη τους λύπη, γιατί υποψιάζονταν ότι οι στρατιωτικές δυνάμεις που είχε μαζί του ο Αγησίλαος ήταν λιγότερες από το στράτευμα, που είχε ετοιμάσει ο βασιλιάς των Περσών. Ο Αγησίλαος όμως με γελαστό το πρόσωπό του διέταξε τους πρέσβεις να μεταφέρουν στον Τισσαφέρνη ότι του χρωστάει μεγάλη χάρη, γιατί παραβίασε τον όρκο του και έκανε τους θεούς εχθρούς του και ταυτόχρονα συμμάχους των Ελλήνων. Μετά από αυτό έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να ετοιμάσουν γρήγορα τις αποσκευές τους για την εκστρατεία. Ειδοποίησε από πριν τις πόλεις, στις οποίες αναγκαστικά θα έκανε στάση κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του προς την Καρία να ετοιμάσουν τις αγορές τους. Έγραψε επίσης επιστολή στους Ίωνες, τους Αιολείς και τους Ελλησποντίους να στείλουν στον ίδιο στην Έφεσο, όσους θα λάβαιναν μέρος στην εκστρατεία μαζί του. Ο Τισσαφέρνης λοιπόν πίστεψε ότι ο Αγησίλαος πράγματι θα επιτεθεί στην περιοχή του, στην Καρία, από τη μια γιατί ο Αγησίλαος δεν διέθετε ιππικό και από την άλλη γιατί η Καρία δεν ήταν κατάλληλη περιοχή για ιππασία και κυρίως γιατί είχε την εντύπωση ότι ο Αγησίλαος είχε θυμώσει μαζί του για την καταπάτηση της συμφωνίας. Πέρασε λοιπόν εκεί απέναντι ολόκληρο το πεζικό και τριγύριζε το ιππικό του στην πεδιάδα του Μαιάνδρου, γιατί πίστευε ότι έχει τη δυνατότητα να συντρίψει τους Έλληνες με το ιππικό του, προτού φτάσουν στα δυσκολοπερπάτητα για τα άλογα σημεία. Ο Αγησίλαος όμως αντί να προχωρήσει στην Καρία, άλλαξε αμέσως κατεύθυνση και πήρε το δρόμο για τη Φρυγία. Και όσες δυνάμεις τύχαιναν στο διάβα του, τις έπαιρνε μαζί του και προχωρούσε, κατέστρεφε τις πόλεις με ξαφνικές εισβολές και μάζεψε πάρα πολλά λάφυρα. Και αυτό θεωρήθηκε στρατιωτική επιτυχία, γιατί μια και ο πόλεμος είχε κηρυχτεί και η απάτη ήταν πια γι' αυτόν δικαιολογημένη σύμφωνα με το θεϊκό και το ανθρώπινο δίκαιο, απέδειξε ακόμη και στην απάτη ανώριμο (αφελή) τον Τισσαφέρνη, ενώ έγινε φανερό ότι βοήθησε με σύνεση να πλουτίσουν οι φίλοι του. Επειδή λοιπόν είχαν αποκομίσει πολλά λάφυρα και όλα τα πουλούσαν πάμφθηνα, ορμήνεψε τους φίλους του ν' αγοράσουν φανερώνοντάς τους ότι θα κατέβαινε γρήγορα με το στρατό του προς τα παράλια. Διέταξε τους λαφυροπώλες να σημειώνουν πόσο πουλούσαν το κάθε πράγμα και να το παραδίδουν. Το αποτέλεσμα ήταν όλοι οι φίλοι του να πάρουν πάμπολλα πράγματα, χωρίς να προκαταβάλουν τίποτε και χωρίς να βλάψουν το δημόσιο ταμείο. Επίσης κάθε φορά που εμφανίζονταν λιποτάκτες και ήθελαν να φανερώσουν στο βασιλιά, όπως ήταν λογικό, πού βρίσκονταν τα λάφυρα, φρόντιζε και αυτά να τα παίρνουν οι φίλοι του, ώστε από τη μια να κερδίζουν χρήματα και από την άλλη να γίνονται πιο ξακουστοί. Γι' αυτούς λοιπόν τους λόγους απέκτησε αμέσως θερμούς οπαδούς της φιλίας του.

Έχοντας όμως επίγνωση ότι ο τόπος που καταστρέφεται και ερημώνεται δεν μπορεί να συντηρήσει για πολύ καιρό το στράτευμα, ενώ αντίθετα ο τόπος που κατοικείται και σπέρνεται μπορεί να παρέχει συνέχεια τρόφιμα, μεριμνούσε να μην υποδουλώνει μόνο με τη βία τους εχθρούς, αλλά να τους προσεγγίζει ήπια. Και σε πολλές περιπτώσεις έδινε εντολή στους στρατιώτες να μην τιμωρούν τους αιχμαλώτους, σαν να είχαν διαπράξει αδικήματα, αλλά να τους φυλάγουν πράγματι σαν ανθρώπινα πλάσματα, και αρκετές φορές, όταν άλλαζαν συνέχεια στρατόπεδο, αν έπεφτε στην αντίληψή του ότι οι έμποροι είχαν εγκαταλείψει μικρά παιδιά, τα οποία πολλοί δοκίμαζαν να τα πουλήσουν, γιατί πίστευαν ότι δε θα μπορούσαν να τα κουβαλούν και να τα ταΐζουν, μεριμνούσε και γι' αυτά να βρίσκουν κάποιο κατάλυμα.

Και για τους αιχμαλώτους, που τους άφηναν πίσω, εξαιτίας των γηρατειών τους, έδινε εντολή να τους προσέχουν, για να μην τους κατασπαράξουν τα σκυλιά και οι λύκοι. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να τον συμπαθούν όχι μόνο, όσοι μάθαιναν αυτά που έκανε, αλλά και οι ίδιοι οι αιχμάλωτοι. Και στις πόλεις που είχε πάρει με το μέρος του, καταργούσε τις υπηρεσίες που προσέφεραν οι δούλοι στους αφέντες και έδινε διαταγή να ισχύει ο σεβασμός ελεύθερων πολιτών στους άρχοντες. Και όσα τείχη ήταν ακατάκτητα στη μάχη, τα κατακτούσε με τη φιλανθρωπία του.

΄Οσα λοιπόν έκαμε κατά το διάστημα της βασιλείας του θα διηγηθώ τώρα· διότι από τας πράξεις του νομίζω ότι θα γίνη φανερός και ο χαρακτήρ του.

Ο Αγησίλαος ανέλαβε την βασιλείαν νέος ακόμη· ολίγον δε μετά την ανάρρησιν του εις την αρχήν ανηγγέλθη ότι ο βασιλεύς των Περσών εμάζευε ναυτικόν και πεζικόν στράτευμα πολυάριθμον δια να εκστρατεύση κατά των Ελλήνων. Κατά την σχετικήν σύσκεψιν των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων των, ο Αγησίλαος ανέλαβε, εάν του δώσουν τριάκοντα Σπαρτιάτας, δύο χιλιάδας απελευθέρους και σώμα από εξ χιλιάδας περίπου συμμάχους, να περάση εις την Ασίαν και να προσπαθήση να κάμη ειρήνην, ή, αν ο βάρβαρος θέλει να πολεμήση, να τον απασχολήση, ώστε να τον εμποδίση να εκστρατεύση κατά των Ελλήνων.

Αμέσως λοιπόν πολλοί μετά μεγάλου ενθουσιασμού απεδέχθησαν την πρότασιν αυτήν, αφού ο Πέρσης είχε επιδράμει προηγουμένως κατά της Ελλάδος, να μεταβούν οι Έλληνες εναντίον του, να τον πολεμήσουν επιτιθέμενοι κατ' αυτού μάλλον παρά αναμένοντες αυτόν και να φθείρουν πολεμούντες μάλλον την χώραν του παρά την Ελλάδα, καλύτερον δε από όλα εκρίθη να γίνη ο αγών όχι εις την Ελλάδα αλλ' εις την Ασίαν.

Συγκεντρώσας όθεν το στράτευμά του ο Αγησίλαος απέπλευσε. Πώς να αποδείξω πόσην ικανότητα επέδειξε ως στρατηγός παρά αφηγούμενος όσα διέπραξε;

Ιδού ποία ήτο η πρώτη του πράξις εις την Ασίαν. Ο μεν Τισσαφέρνης δι' όρκου εδήλωσε εις τον Αγησίλαον ότι, εάν εδέχετο να γίνη ανακωχή μέχρις ότου επιστρέψουν οι απεσταλμένοι τους οποίους είχε στείλει προς τον βασιλέα (της Περσίας), θα του άφηνε ελευθέρας τας ελληνικάς πόλεις της Ασίας, ο δε Αγησίλαος ανθυπεσχέθη δι' όρκου ότι θα διατηρήση πιστώς την ανακωχήν, ορίσας προθεσμίαν τριών μηνών. Αλλ' ο Τισσαφέρνης αμέσως παρέβη τον όρκον του. Διότι, αντί να φροντίση δια την ειρήνην, εζήτησε από τον βασιλέα πολύν στρατόν πλην εκείνου τον οποίον προηγουμένως είχεν. Ο Αγησίλαος δε, μολονότι αντελήφθη ταύτα, εν τούτοις επέμεινεν εις την ανακωχήν. Εγώ λοιπόν νομίζω ότι ο Αγησίλαος έκαμε το πρώτον αυτό καλόν, ότι εμφανίσας τον Τισσαφέρνην ως επίορκον, τον κατέστησεν ύποπτον εις όλους και ότι, ανταποδείξας τον εαυτόν του ως τηρούντα τους όρκους και μη παρασπονδούντα, έκαμε όλους, Έλληνας και βαρβάρους, μετά θάρρους να συνάψουν μαζί τας συνθήκας, εάν ήθελε.

Επειδή δε ο Τισσαφέρνης, υπερηφανευόμενος δια τα αφιχθέντα νέα στρατεύματα, ηπείλει τον Αγησίλαον με πόλεμον εάν δεν έφευγε από την Ασίαν, οι μεν άλλοι σύμμαχοι και οι παρόντες από τους Λακεδαιμονίους εφαίνοντο λίαν στενοχωρημένοι, φοβούμενοι ότι η εκεί ευρισκομένη δύναμις του Αγησιλάου ήτο μικροτέρα από την πολεμικήν προετοιμασίαν του βασιλέως των Περσών. Ο Αγησίλαος όμως, με πρόσωπον γελαστόν, έδωσε εντολήν εις τους απεσταλμένους του Τισσαφέρνους να του ειπούν ότι πολύ τον ευχαριστεί διότι παρασπονδήσας έκαμε τους θεούς εχθρούς του και συμμάχους των Ελλήνων. Μετά ταύτα, αμέσως τους μεν στρατιώτας διέταξε να ετοιμασθούν δι' εκστρατείαν, εις δε τας πόλεις από τας οποίας έμελλε κατ' ανάγκην να περάση διά να μεταβή εναντίον της Καρίας επέβαλε να ετοιμάσουν ζωοτροφίας. Παρήγγειλε δε και εις τους Ίωνας και Αιολείς και Ελλησποντίους να του στείλουν εις την Έφεσον τους στρατιώτας των, οι οποίοι θα προσετίθεντο εις το στράτευμά του.

Ο Τισσαφέρνης, γνωρίζων ότι ο Αγησίλαος εστερείτο ιππικού, η δε Καρία ήτο ακατάλληλος προς ιππασίαν, και ότι αυτός ήτο ωργισμένος διά την απάτην , ων βέβαιος ότι θα επετίθετο κατά της χώρας του Καρίας, το μεν πεζικόν του έστειλεν όλον εκεί, το δε ιππικόν έβαλε γύρω εις το πεδίον του Μαιάνδρου, νομίζων ότι θα συνέτριβε κάτω από τους ίππους του τους Έλληνας προτού φθάσουν εις τα μέρη, όπου το ιππικόν δεν ήτο χρησιμοποιήσιμον.

Αλλ' ο Αγησίλαος αντί να κατευθυνθή εις την Καρίαν, αλλάξας δρόμον επορεύθη εναντίον της Φρυγίας και τα μεν στρατεύματα τα οποία συνήντα κατά την πορείαν του έπαιρνε μαζί του, τας δε πόλεις κατέστρεφε και απροόπτως εισβάλλων συνέλεγε άπειρα λάφυρα. Ήτο δε στρατηγικόν του εύρημα και το ότι, αφού ο πόλεμος εκηρύχθη και η απάτη ήτο πράγμα όσιον και δίκαιον, απέδειξε τον Τισσαφέρνην παιδί ως προς την απάτην. Φρονίμως δε απεφάσισε να πλουτίση τους φίλους του. Διότι, επειδή λόγω της αφθονίας των λαφύρων, όλα επωλούντο ευθηνότατα, τους μεν φίλους του προειδοποίησε να αγοράσουν, ειπών ότι θα καταβή προς την θάλασσαν γρήγορα με τον στρατόν του, τους δε πωλητάς των λαφύρων υπεχρέωσε να καταγράφουν πόσον ηγόρασαν τα λάφυρα· ώστε, χωρίς να προκαταβάλουν τίποτε οι φίλοι του και χωρίς να ζημιώσουν το δημόσιον, όλοι επήραν άπειρα λάφυρα. Προσέτι οσάκις επληροφορείτο ότι λιποτάκται από τον στρατόν του μετέβαινον εις τον βασιλέα (της Περσίας) δια να πάρουν τίποτε λάφυρα, εφρόντιζε να τα συλλάβη διά των φίλων του, ώστε αφ' ενός να κερδίζουν και αφ' ετέρου να γίνωνται ενδοξότεροι.

Δι' όλων αυτών κατώρθωσε ν' αποκτήση αμέσως πολλούς φίλους.

Γνωρίζων δε ότι η μεν καταστρεφομένη και ερημουμένη χώρα δεν δύναται να συντηρήση επί πολύ έν στράτευμα, η δε κατοικουμένη και σπειρομένη ημπορεί να παρέχη διαρκώς τροφήν, εφρόντιζε όχι μόνον να υποτάσση διά των όπλων τους εχθρούς, αλλά και να τους φέρη προς το μέρος του με πραότητα. Και πολλάκις μεν συνίστα εις τους στρατιώτας του να μη μεταχειρίζωνται τους αιχμαλώτους ως εγκληματίας, αλλά να τους φέρωνται ως προς ομοίους των, πολλάκις δε όταν μετέφερον το στρατόπεδον από έν μέρος εις άλλο, αν αντελαμβάνετο ότι έμποροι είχον αφήσει μικρά παιδία, πολλά των οποίων δεν επώλουν διότι ενόμιζον ότι δεν ημπορούσαν να τα φέρουν μαζί των και να τα θρέψουν, εφρόντιζε να τα μεταφέρουν εις κάποιον ασφαλές μέρος. Τους δε γέροντας αιχμαλώτους, οι οποίοι λόγω της ηλικίας των δεν ημπορούσαν να ακολουθήσουν, διέτασσε να τους προφυλάξουν, ώστε να μη τους κατασπαράξουν σκύλοι ή λύκοι. Ώστε όχι μόνον εκείνοι που εμάνθανον αυτήν την διαγωγήν του, αλλά και αυτοί οι αιχμάλωτοι αφωσιώνοντο εις αυτόν. Όσας δε πόλεις κατέκτα, απαλλάσσων αυτάς από τα καθήκοντα των δούλων προς τους κυριάρχους των, επέβαλλε όσα αρμόζουν να κάμουν οι ελεύθεροι προς τους άρχοντάς των. Κατ' αυτόν τον τρόπον και τα τείχη τα οποία ήτο τελείως αδύνατον να κυριευθούν τα υπέτασσε με την καλωσύνην.