Ανάμεσα στους στρυφνούς και γέρους αναπτύσσεται φιλία, τόσο πιο σπάνια, όσον είναι πιο στρυφνοί κι όσο τους ευχαριστεί λιγότερο η συναναστροφή με τους συνανθρώπους των. Επειδή οι φιλικές διαθέσεις κι η κοινωνικότητα είναι, όπως φαίνεται, ιδιαίτερα κατάλληλα για την διατήρηση και σύναψη φιλικών σχέσεων. (5) Γι' αυτό οι νέοι γίνονται γρήγορα φίλοι, όχι όμως κι οι γέροι. Γιατί κανένας δεν κάμνει σύνδεσμο μ' εκείνους κοντά στους οποίους δεν βρίσκει απόλαυση. Κάτι όμοιο συμβαίνει και με τους στριφνούς. (Αλλά τέτοιοι άνθρωποι είναι δυνατό να επιθυμούν το αγαθό και να έρχονται βοηθοί σε μιαν ανάγκη), πραγματικοί όμως φίλοι δεν μπορούν να είναι, ένεκα του ότι δεν έρχονται σ' επικοινωνία μεταξύ τους και δεν βρίσκουν ευχαρίστηση ο ένας κοντά στον άλλο, (10) πράγμα που είναι ένα από τα κυριότερα στοιχεία της φιλίας.

Φίλος με την έννοια της αληθινής φιλίας δε μπορεί να είναι κανείς με πολλούς ανθρώπους, όπως δεν μπορεί αν είναι ερωτευμένος με πολλά πρόσωπα συγχρόνως. Γιατί η πραγματική φιλία μοιάζει με την υπερβολή, και η υπερβολή όταν πρόκειται για αγάπη, στρέφεται, από τη φύση της σ' ένα ορισμένο πρόσωπο. Και φυσικά, δεν είναι δυνατό, ν' αρέσουν πολλοί στο μεγαλύτερο βαθμό στο ίδιο πρόσωπο. (15) Εκτός απ' αυτά πρέπει ν' αποκτήσει κανείς με μακροχρόνια επικοινωνία σχετική πείρα (για το χαρακτήρα τους), πράγμα πάρα πολύ δύσκολο. Είναι ενδεχόμενο, όταν πρόκειται για συμφέρον και ευχαρίστηση ν' αρέσει κάποιος σε πολλούς, γιατί υπάρχουν σε πολλούς τέτοιοι, γιατί είναι πολλοί οι τέτοιοι, κι η (αμοιβαία) παροχή υπηρεσιών χρειάζεται λίγο χρόνο.

Από τα δύο αυτά είδη των φιλικών σχέσεων, εκείνη που μοιάζει με την αληθινή φιλία είναι εκείνη που στηρίζεται στην απόλαυση, όταν οι δυο φίλοι συμπεριφέρονται μεταξύ τους με τον ίδιο τρόπο, ή όταν ο ένας βρίσκει ευχαρίστηση στον άλλον ή τα ίδια πράγματα. (20) Τέτοια είναι η φιλία των νέων, επειδή σ' αυτούς επικρατεί περισσότερο η ιδεαλιστική πλευρά, ενώ εκείνη η φιλία που βασίζεται στο συμφέρον θυμίζει καπηλεία. Επίσης οι ευνοούμενοι της τύχης δεν αναζητούν φίλους, που θα τους ήταν χρήσιμοι, αλλά ευχάριστοι. Αυτοί επιθυμούν να συζούν με άλλους, αλλά ό,τι είναι οδυνηρό, το υποφέρει κανείς λίγο μονάχα καιρό, αλλά όχι παντοτινά, ούτε ακόμη το ίδιο το αγαθό, στην περίπτωση που του προκαλεί λύπη. (25) Γι' αυτό οι ευνοούμενοι της τύχης (οι μακάριοι) ζητούν φίλους ευχάριστους. Ενδέχεται αυτοί να είναι ενάρετοι άνθρωποι και αυτοί καθ' εαυτοί και για τους τυχερούς φίλους των, οπότε βρίσκονται συνενωμένες όλες οι ιδιότητες, που έχουμε την απαίτηση να συγκεντρώνουν οι φίλοι μας.

Και οι άρχοντες, φαίνεται ότι έχουν ανάγκη από φίλους δυο ειδών. Άλλοι είναι χρήσιμοι σ' αυτούς, άλλοι ευχάριστοι. Αλλά και τα δύο αυτά προτερήματα δεν είναι συνενωμένα στο ένα και το αυτό πρόσωπο. (30) Δεν ζητούν δηλ. ούτε ευχάριστους ανθρώπους που να είναι συγχρόνως και χρήσιμοι, ούτε χρήσιμους (για ηθικά ωραίους σκοπούς). Αλλ' εκείνοι που αγαπούν την απόλαυση ζητάνε ανθρώπους πνευματώδεις και ευφυολόγους, κι άλλοι πάρα πολύ ικανά άτομα για να εκτελούν τις διαταγές τους. Αυτά όμως δεν βρίσκονται πάρα πολύ συνδυασμένα σ' ένα και το αυτό πρόσωπο. Προηγουμένως είπαμε ότι ο πραγματικά ενάρετος άνθρωπος είναι χρήσιμος και ευχάριστος συγχρόνως. Αλλά ο τέτοιος δεν συνάπτει φιλικούς δεσμούς μ' εκείνον που είναι κοινωνικά ανώτερός του αν υπερέχει και στην αρετή. (35) Άλλως το πρόσωπο υψηλής καταγωγής δε θα είναι όμοιό του, εφόσον θα βρίσκεται σε κατώτερο ηθικό επίπεδο. Πάντως τέτοιοι άνθρωποι είναι σπάνιοι.

[1158b] Οι φιλίες για τις οποίες μιλήσαμε στηρίζονται στην ισότητα.Γιατί σχετικά μ' αυτές τις φιλίες κατά τα δυο μέρη συγχρόνως παρέχουν και ποθούν ή ανταλλάσσουν το ένα αντί του άλλου π.χ. αντί ωφέλειας απόλαυση. Το ότι οι τέτοιας λογής φιλίες είναι λιγότερο γνήσιες και μικρότερης διάρκειας, το έχουμε ήδη πει. (5) Σχετικά με την ομοιότητα και την ανομοιότητα, φαίνονται ότι είναι κατά την ίδια σχέση φιλικές και συγχρόνως ότι δεν είναι τέτοιες. Όμοιες με την βασιζόμενη πάνω στην αρετή φιλία, φαίνονται φιλικές (αφού η μια παρέχει απόλαυση, η άλλη ωφέλεια ό,τι δηλ. προσφέρει και εκείνη), εφόσον όμως η τελευταία συμβαίνει να είναι αδιάβλητη και μόνιμη, ενώ εκείνες μεταβάλλονται γρήγορα (10) και διαφέρουν σε πολλά σημεία, δεν φαίνονται πραγματικές φιλίες επειδή είναι ανόμοιες με την φιλία, που βασίζεται στην αρετή.

Όμως υπάρχει κι άλλο είδος φιλίας, σχετικά με την οποία υπάρχει σχέση υπεροχής, καθώς είναι η φιλία του πατέρα προς το γυιο, του ηλικιωμένου προς τους νεώτερους, του συζύγου για την σύζυγο, του άρχοντος προς τους αρχομένους. Οι τέτοιες φιλίες διαφέρουν η μια από την άλλη. (15) Η φιλία των γονιών για τα παιδιά είναι διαφορετική από τη φιλία των αρχόντων προς τους αρχομένους, μα κι η φιλία του πατέρα προς το γυιο δεν είναι όμοια με τη φιλία του γυιου προς τον πατέρα, ούτε η φιλία του συζύγου στη σύζυγο είναι όμοια με την της συζύγου στο σύζυγο.

Το καθένα απ' αυτά τα πρόσωπα έχει δική του αρετή, και ιδιότυπο δράση. Τα κίνητρα των κλίσεών των είναι διαφορετικά, και γι' αυτό η αγάπη (φίλησις) και η φιλία διαφέρουν κάθε φορά μεταξύ των, (20) ώστε δεν ανταποδίδονται από τα δυο μέρη τα ίσα, κι ούτε πρέπει να το απαιτεί κανείς αυτό. Όταν τα παιδιά αποδίδουν ό,τι πρέπει στους γονιούς κι οι γονιοί ό,τι πρέπει στα παιδιά τους, τότε η φιλία ανάμεσά τους θα είναι μόνιμη και σεμνή.

Σ' όλες αυτές τις φιλίες που βασίζονται στην υπεροχή, (25) ο καλύτερος αγαπιέται μάλλον παρά αγαπά. Γιατί, όταν και τα δυο μέρη αγαπιούνται σύμφωνα με την αξία τους, γεννιέται κάποια ισότητα, που θεωρείται χαρακτηριστικό γνώρισμα κάθε φιλίας.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι η ισότητα δεν παρουσιάζει στη φιλία τα ίδια γνωρίσματα όπως στη δικαιοσύνη. (30) Σχετικά με το δίκαιο, το κύριο σημείο είναι η στηριζόμενη στην αξία αναλογία και κατά δεύτερο λόγο η αναλογία που βασίζεται στην ποσότητα. Αντίθετα στη φιλία παίζει πιο βασικό ρόλο η αναλογία, που στηρίζεται στην ποσότητα και κατά δεύτερο λόγο αυτή που βασίζεται στην αξία. Αυτό το βλέπει κανείς καθαρά όταν ανάμεσα στα διάφορα πρόσωπα, υπάρχει σχετικά με την αρετή, την κακία, την ευμάρεια, ή κάτι άλλο, μεγάλη απόσταση. Τότε ο ένας δεν είναι φίλος του άλλου, ούτε και το επιδιώκει. (35) Πολύ πιο καθαρά βλέπει κανείς κάτι τέτοιο, όσον αφορά τους θεούς που υπερέχουν τόσο πολύ σχετικά με όλα τα αγαθά.

[1159a] Αυτό είναι φανερό και όσον αφορά τους βασιλιάδες, γιατί ούτε αυτών έχουν την αξίωση να είναι οι πολύ κατώτεροί τους, ούτε εκείνοι που δεν έχουν καμιάν αξία να γίνουν φίλοι των άριστων και πάρα πολύ σοφών.

Ακριβής ορισμός ως ποιο σημείο μπορεί να απλωθεί η φιλία ανάμεσα σε άτομα άνισης κοινωνικής κατάστασης δεν υπάρχει, γιατί κι αν ακόμη λείψουν πολλές σχετικές συνθήκες, η φιλία υπάρχει ακόμη πάντοτε. (5) Όταν όμως είναι μεγάλη η απόσταση, όπως ανάμεσα στο Θεό, είναι αδύνατη η φιλία. Έτσι γεννιέται η απορία, αν οι φίλοι επιθυμούν για τους φίλους των τα υπέρτατα αγαθά, π.χ. να γίνουν θεοί. Μα τότε δεν θα υπάρχουν πια φίλοι, ούτε τα αγαθά της φιλίας, αφού το αγαθό είναι οι φίλοι. Κι αν σωστά λένε ότι ο φίλος αγαπά το αγαθό για χάρη του ίδιου του φίλου του, (10) ο φίλος πρέπει να παραμένει όπως είναι. Τότε μονάχα ο φίλος θα επιθυμεί για τον φίλο του τα υπέρτατα αγαθά, όταν τον θεωρεί άνθρωπο. Αλλά κι αυτό όχι για όλους, γιατί ο καθένας επιθυμεί για τον εαυτό του τα αγαθά.

Φαίνεται ότι πολλοί θέλουν περισσότερο ν' αγαπιούνται παρά ν' αγαπούν (γι' αυτό οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν τους κόλακες, γιατί ο κόλακας είναι φίλος κατώτερος (15) ή προσποιείται ότι είναι τέτοιος και ότι προτιμά ν' αγαπά παρά ν' αγαπιέται). Το ν' αγαπιέται κανείς φαίνεται κοντά στο να τιμιέται, πράγμα που πολλοί το ποθούν. Φαίνεται όμως ότι δεν αγαπούν τις τιμές αυτές καθ' εαυτές, αλλά στην τύχη. Πραγματικά οι πολλοί χαίρονται για την τιμή που τους προσφέρουν οι άρχοντες έχοντας κάποια ελπίδα (20) (ότι θ' αποκτήσουν απ' αυτούς εκείνο που τους χρειάζεται: Να απολαμβάνουν δηλ. την τιμή σαν εγγύηση μελλοντικής ευεργεσίας). Όσοι ζητούν τιμές από ηθικούς και σοφούς ανθρώπους επιθυμούν να δυναμώσουν τη γνώμη που έχουν για τον εαυτό τους, και χαίρονται γιατί είναι ενάρετοι, επειδή πιστεύουν στη γνώμη εκείνων που το παραδέχονται. (25) Ακόμη χαίρονται επειδή αγαπιούνται γι' αυτό μονάχα. Για τούτο φαίνεται προτιμώτερο να τιμιέται κανείς και ότι η φιλία είναι ποθητή για τον εαυτό της. Άλλωστε φαίνεται πως η φύση της είναι περισσότερο φτιαγμένη για ν' αγαπά παρά για ν' αγαπιέται. Αυτό δείχνουν οι μητέρες, που βρίσκουν τη χαρά τους στο ν' αγαπούν. Μερικές απ' αυτές αφήνουν τα παιδιά τους να ανατρέφονται από άλλους και τα περιβάλλουν με συνειδητή αγάπη, (30) χωρίς ν' απαιτούν αμοιβαιότητα, γιατί δεν είναι δυνατά και τα δύο αυτά πράγματα. Θεωρούν τον εαυτό τους ικανοποιημένο, όταν βλέπουν τα παιδιά των ευτυχισμένα, και τ' αγαπούν κι όταν ακόμη αυτά από άγνοια δεν ανταποδίδουν ό,τι ανήκει στη μάνα.

Επειδή η φιλία συνίσταται περισσότερο στο ν' αγαπά κάποιος κι επαινούνται όσοι αγαπούν τους φίλους των, φαίνεται ότι αρετή των φίλων είναι η αγάπη. (35) Γι' αυτό εκείνοι που αγαπούν για την αξία είναι φίλοι σίγουροι κι η φιλία τους ακλόνητη. [1159b] Έτσι μπορεί να συμβεί, ώστε να συνδέονται με τους δεσμούς της φιλίας πρόσωπα άνισης κοινωνικής κατάστασης, επειδή μπορεί να δημιουργηθεί ανάμεσά τους ισότητα. Αλλά ισότητα και ομοιότητα είναι φιλία και προπαντός ομοιότητα, όταν πρόκειται για θέματα σχετικά με την αρετή. Και αφού οι ενάρετοι είναι αυτοί καθ' εαυτούς σταθεροί, είναι και μεταξύ τους τέτοιοι, (5) και δεν έχουν ανάγκη του κακού, ούτε το εξυπηρετούν και, για να πούμε έτσι, εμποδίζουν τους άλλους να το διαπράττουν. Πραγματικά η αρετή έγκειται στο να αποφεύγει κάποιος το κακό και να μην επιτρέπει ούτε στους φίλους του να το εκτελούν. Αντίθετα οι κακοί δεν είναι σταθεροί, γιατί δεν είναι ούτε με τον εαυτό τους όμοιοι και γίνονται φίλοι για λίγο καιρό, (10) επειδή ο ένας βρίσκει ηδονή στην κακία του άλλου. Πολύν χρόνο διαρκεί η φιλία εκείνων που είναι χρήσιμοι ο ένας στον άλλο και ευχάριστοι, εφόσον δηλ. προσφέρει ο ένας στον άλλον ωφέλεια και απόλαυση.

Φαίνεται πως η φιλία που βασίζεται στο συμφέρον γεννιέται από τις αντιθέσεις, όπως και η φιλία ανάμεσα στους πλούσιους και φτωχούς, αγράμματους και μορφωμένους. Γιατί ο καθένας επιθυμεί εκείνο που του λείπει, και προσφέρει κάτι διαφορετικό από εκείνο που έχει. (15) Στην κατηγορία αυτή μπορούμε να κατατάξουμε τον εραστή και τον ερωμένο, τον ωραίο και τον άσχημο. Γι' αυτό φαίνονται και οι εραστές γελοίοι κάποτε, εφόσον έχουν την απαίτηση ν' αγαπιούνται, όπως αγαπούν οι ίδιοι. Ίσως αυτό μπορεί να το απαιτήσει κανείς, αν είναι άξιος να τον ερωτευθεί κάποιος, αν όμως στερείται τέτοια χαρίσματα, γίνεται γελοίος. Ίσως να μην έλκονται τα αντίθετα (20) παρά μονάχα από την τύχη, και η επιθυμία να τα παρατείνει να φθάνουν στη μεσότητα. Το αγαθό, π.χ. δεν συνίσταται στο ξερό να γίνει υγρό, αλλά στο να πετύχει μια μέση κατάσταση, το ίδιο ισχύει και σχετικά με το ζεστό και για όλα τα άλλα. Όμως ας αφήσουμε αυτές τις σκέψεις (γιατί είναι μάλλον ξένες με το θέμα που εξετάζουμε τώρα).

Μεταξύ ανθρώπων στρυφνών και γερόντων συνάπτεται φιλία τοσούτω σπανιώτερον, όσω είναι ούτοι στρυφνότεροι και όσω ολιγώτερον τους τέρπει η συναναστροφή με τους συνανθρώπους των. Διότι φιλικαί διαθέσεις και κοινωνικότης είναι, ως φαίνεται, ιδιαζόντως κατάλληλοι διά την διατήρησιν και την σύναψιν φιλικών σχέσεων. (5) Διά τούτο οι νέοι γίνονται γρήγορα φίλοι, όχι όμως και οι γέροντες. Διότι ουδείς συνδέεται με εκείνους, εις τους οποίους δεν ευρίσκει απόλαυσιν. Όμοιόν τι συμβαίνει και όσον αφορά τους στρυφνούς. (Αλλ' οι τοιούτοι άνθρωποι δυνατόν μεν να επιθυμούν το αγαθόν και να έρχωνται αρωγοί εις την ανάγκην), φίλοι όμως πραγματικοί δεν ημπορούν να είναι, λόγω του ότι δεν έρχονται εις επικοινωνίαν μεταξύ των και δεν ευρίσκουν ο ένας εις τον άλλον ευχαρίστησιν, (10) πράγμα το οποίον αποτελεί μίαν των ουσιωδεστέρων συνθηκών διά την φιλίαν.

Φίλος κατά την έννοιαν της πραγματικής φιλίας δεν ημπορεί κανείς να είναι με ανθρώπους πολλούς, όπως δεν είναι δυνατόν να ερωτεύεται πολλά πρόσωπα ταυτοχρόνως. Διότι η πραγματική φιλία ομοιάζει με την υπερβολήν, η δε υπερβολή, προκειμένου περί αγάπης, απευθύνεται, ως εκ της φύσεώς της, προς ένα ωρισμένον πρόσωπον. Προς τούτοις, δεν είναι δυνατόν ν' αρέσουν πολλοί εις μέγιστον βαθμόν εις το αυτό πρόσωπον. Επίσης δεν είναι εύκολον να υπάρχουν πολλοί ενάρετοι. (15) Εξ άλλου πρέπει ν' αποκτήση κανείς διά μακράς επικοινωνίας σχετικήν πείραν (περί του χαρακτήρος των), πράγμα δυσκολώτατον. Είναι ενδεχόμενον, προκειμένου περί συμφέροντος και τέρψεως ν' αρέση κανείς εις πολλούς, διότι είναι πολλοί οι τοιούτοι, η δε (αμοιβαία) παροχή υπηρεσιών απαιτεί ολίγον χρόνον.

Εκ των δυο τούτων ειδών των φιλικών σχέσεων, η προς την πραγματικήν φιλίαν ομοιάζουσα είναι η στηριζομένη επί της απολαύσεως, όταν οι δυο φίλοι μεταχειρίζωνται αλλήλους κατά τον αυτόν τρόπον, ή όταν ο είς ευρίσκη τέρψιν εις τον άλλον ή τα ίδια πράγματα. (20) Τοιαύτη είναι η φιλία των νέων, διότι εις αυτούς κυριαρχεί περισσότερον η ιδεολογική πλευρά, ενώ η επί του συμφέροντος εδραζομένη φιλία προδίδει καπηλικόν φρόνημα. Ωσαύτως, οι ευνοούμενοι της τύχης δεν ζητούν φίλους, οι οποίοι θα ήσαν εις αυτούς χρήσιμοι, αλλ' ευχάριστοι. Ούτοι επιθυμούν να συζούν μετ' άλλων, αλλ' ό,τι είναι οδυνηρόν, το ανέχεται κανείς μόνον ολίγον χρόνον, αλλά δεν το υπομένει παντοτινά, ούτε αυτό ακόμη (25) το αγαθόν εις περίπτωσιν, καθ' ην προξενεί λύπην. Διά τούτο οι ευνοούμενοι της τύχης ζητούν φίλους τερπνούς. Είναι ενδεχόμενον ούτοι να είναι άνθρωποι αγαθοί και αυτοί καθ' εαυτούς και διά τους τυχηρούς φίλους των, οπότε ευρίσκονται συνηνωμέναι όλαι αι ιδιότητες, τας οποίας απαιτούμεν από τους φίλους μας.

Οι δε άρχοντες, φαίνεται ότι χρειάζονται φίλους δυο ειδών. Άλλοι μεν είναι εις αυτούς χρήσιμοι, άλλοι δε τερπνοί, (30) αλλ' αι δύο αυταί ιδιότητες δεν ευρίσκονται εις έν και το αυτό πρόσωπον συνηνωμέναι. Δηλαδή δεν ζητούν ούτε ευχαρίστους ανθρώπους, οι οποίοι να είναι συγχρόνως και χρήσιμοι, ούτε χρησίμους δι' (ηθικώς) ωραίους σκοπούς. Αλλ' οι μεν αγαπώντες την απόλαυσιν ζητούν ανθρώπους πνευματώδεις και ευφυολόγους, άλλοι δε ικανώτατα άτομα διά να εκτελούν τας διαταγάς των. Αλλ' αυτά δεν ευρίσκονται πάρα πολύ συνδυασμένα εις ένα και το αυτό πρόσωπον. Προηγουμένως είπομεν, ότι ο πραγματικώς ενάρετος άνθρωπος είναι συγχρόνως ευχάριστος και χρήσιμος. Αλλ' ο τοιούτος δεν συνάπτει φιλικούς δεσμούς μετ' εκείνου όστις είναι ανώτερός του, (35) εάν δεν υπερέχη και ως προς την αρετήν. Άλλως το πρόσωπον υψηλής περιωπής δεν θα είναι όμοιόν του, εφ' όσον θα ευρίσκεται εις κατώτερον ηθικόν επίπεδον. Πλην όμως άνθρωποι τοιούτου είδους είναι σπάνιοι.

[1158b] Αι φιλίαι, περί των οποίων ωμιλήσαμεν, στηρίζονται εις την ισότητα. Διότι, όσον αφορά εις τας φιλίας ταύτας, αμφότερα τα μέρη παρέχουν και ποθούν ή ανταλλάσσουν το έν αντί του άλλου, επί παραδείγματι, αντί ωφελείας απόλαυσιν. Το ότι αι τοιαύται φιλίαι είναι ολιγώτερον γνήσιαι και μικροτέρας διαρκείας, (5) έχει ήδη λεχθή. Καθ' ομοιότητα και ανομοιότητα, φαίνονται ότι είναι κατά την αυτήν σχέσιν φιλίαι και συγχρόνως ότι δεν είναι τοιαύται. Καθ' ομοιότητα προς την επί της αρετής στηριζομένην φιλίαν, φαίνονται φιλίαι (διότι η μία παρέχει απόλαυσιν, η άλλη ωφέλειαν, ό,τι δηλαδή προσφέρει και εκείνη), εφ' όσον όμως η τελευταία τυγχάνει αδιάβλητος και μόνιμος, ενώ εκείναι μεταβάλλονται ταχέως (10) και διαφέρουν εις σημεία πολλά, δεν φαίνονται πραγματικαί φιλίαι λόγω ανομοιότητος προς την φιλίαν, την εδραζομένην επί της αρετής.

Αλλ' υπάρχει και άλλο είδος φιλίας, ως προς την οποίαν υφίσταται σχέσις υπεροχής, καθώς είναι η φιλία του πατρός προς τον υιόν, του πρεσβυτέρου προς τους νεωτέρους, του συζύγου προς την σύζυγον, του άρχοντος προς του αρχομένους. Αι τοιαύται φιλίαι διαφέρουν η μια από την άλλην. (15) Η φιλία των γονέων προς τα τέκνα είναι διάφορος της φιλίας των αρχόντων προς τους αρχομένους, αλλά και η φιλία του πατρός προς τον υιόν δεν είναι ομοία προς την φιλίαν του υιού προς τον πατέρα, ούτε η του συζύγου προς την σύζυγον είναι ομοία προς την της συζύγου προς τον σύζυγον.

Έκαστον των προσώπων τούτων έχει ιδίαν αρετήν, ιδιάζουσαν δράσιν. Τα ελατήρια των κλίσεών των είναι διάφορα, διό και η αγάπη (φίλησις) και η φιλία διαφέρουν αλλήλων εκάστοτε. (20) Όθεν δεν ανταποδίδονται παρά των δύο μερών τα ίσα, ουδέ πρέπει κανείς να το απαιτή. Όταν τα τέκνα αποδίδουν ό,τι πρέπει εις τους γονείς και οι γονείς ό,τι πρέπει εις τα τέκνα των, τότε η μεταξύ των φιλία θα είναι μόνιμος και κοσμία.

Εις όλας αυτάς τας επί της υπεροχής εδραζομένας φιλίας, (25) ο καλύτερος μάλλον αγαπάται παρά αγαπά. Διότι, όταν αμφότερα τα μέρη αγαπώνται κατ' αξίαν, γεννάται κάποια ισότης, ήτις θεωρείται πάσης φιλίας χαρακτηριστικόν γνώρισμα.

Σημειωτέον, ότι η ισότης δεν παρουσιάζει εις την φιλίαν τα αυτά γνωρίσματα, (30) όπως εις την δικαιοσύνην. Ως προς το δίκαιον, το προέχον σημείον είναι η εις την αξίαν στηριζομένη αναλογία και κατά δεύτερον λόγον η αναλογία η εδραζομένη εις την ποσότητα. Τουναντίον∙ εις την φιλίαν προεξάρχει η αναλογία, η ερειδομένη επί της ποσότητος και κατά δεύτερον λόγον η στηριζομένη επί της αξίας. Τούτο βλέπει κανείς καθαρά, όταν μεταξύ των διαφόρων προσώπων υπάρχη ως προς την αρετήν, την κακίαν, την ευμάρειαν, ή προς άλλο τι, μεγάλη απόστασις. Τότε ο είς δεν είναι φίλος του άλλου, (35) ούτε το επιζητεί. Εμφανέστατα βλέπει κανείς το τοιούτον, όσον αφορά τους θεούς, οίτινες, ως προς πάντα τα αγαθά, τόσον πολύ υπερέχουν.

Τούτο είναι φανερόν [1159a] και όσον αφορά εις τους βασιλείς, διότι ούτε αυτών αξιούν να είναι φίλοι οι πολύ υποδεέστεροι, ούτε οι μηδεμίαν αξίαν έχοντες, των αρίστων και σοφωτάτων.

Ακριβής ορισμός μέχρι ποίου σημείου δύναται να εκταθή η φιλία μεταξύ ανίσου κοινωνικής καταστάσεως ατόμων δεν υφίσταται, διότι και αν ακόμη εκλείψουν πολλαί σχετικαί συνθήκαι, η φιλία υπάρχει ακόμη πάντοτε. Όταν όμως είναι μεγάλη η απόστασις, (5) όπως παρά τω Θεώ, είναι αδύνατος η φιλία. Όθεν γεννάται η απορία, εάν οι φίλοι επιθυμούν διά τους φίλους των τα υπέρτατα αγαθά, επί παραδείγματι, να γίνουν θεοί. Αλλά τότε δεν θα υπάρχουν πλέον φίλοι, ουδέ τα εκ της φιλίας αγαθά, διότι το αγαθόν είναι οι φίλοι. Εάν δε καλώς λέγεται, ότι ο φίλος αγαπά το αγαθόν δι' αυτόν τούτον τον φίλον του, (10) ο φίλος πρέπει να παραμένη όπως είναι. Τότε μόνον ο φίλος θα επιθυμή διά τον φίλον του τα υπέρτατα αγαθά, όταν τον θεωρή ως άνθρωπον. Αλλά και τούτο ίσως όχι δι' όλους, διότι ο καθείς επιθυμεί διά τον εαυτόν του τα αγαθά.

Φαίνεται, ότι οι πολλοί θέλουν περισσότερον ν' αγαπώνται παρά ν' αγαπούν (διά τούτο και πλείστοι τω ανθρώπων ποιούνται περί πολλού τους κόλακας, δεδομένου ότι (15) ο κόλαξ είναι φίλος κατώτερος ή προσποιείται ότι είναι τοιούτος και ότι προκρίνει ν' αγαπά παρά ν' αγαπάται). Το δε ν' αγαπάται κανείς φαίνεται εγγύς προς το να τιμάται, πράγμα το οποίον ποθούν πολλοί. Πλην όμως φαίνεται, ότι δεν αγαπούν αυτάς καθ' εαυτάς τας τιμάς, αλλά κατά τύχην. Πράγματι οι πολλοί χαίρουν διά την τιμήν, την οποίαν τους κάμνουν οι άρχοντες (20) βάσει μιας ελπίδος (δηλαδή ότι θ' αποκτήσουν παρ' αυτών εκείνο, το οποίον τους χρειάζεται. Ούτως ώστε απολαμβάνουν την τιμήν ως εγγύησιν μελλούσης ευεργεσίας). Οι δε επιζητούντες τιμάς παρ' ανθρώπων χρηστών και σοφών επιθυμούν να ενισχύσουν την γνώμην, που έχουν περί του εαυτού των, και χαίρουν διά το ότι είναι ενάρετοι, λόγω του ότι πιστεύουν εις την κρίσιν εκείνων, οι οποίοι το ομολογούν. (25) Επίσης χαίρουν διά το ότι αγαπώνται δι' αυτό και μόνον. Διά τούτο φαίνεται προτιμότερον το να τιμάται κανείς και ότι η φιλία τυγχάνει αυτή καθ' εαυτήν περιπόθητος. Άλλως τε αύτη φαίνεται συνισταμένη περισσότερον εις το ν' αγαπά τις παρά εις το ν' αγαπάται. Τούτο καταδεικνύουν αι μητέρες, αι οποίαι ευρίσκουν την χαράν των εις το ν' αγαπούν. Μερικαί εξ αυτών αφίνουν τα τέκνα των να τρέφωνται παρ' άλλων και περιβάλλουν αυτά μ' ενσυνείδητον αγάπην, (30) αλλά δεν απαιτούν αμοιβαιότητα, διότι δεν είναι δυνατά και τα δύο αυτά πράγματα, αλλά θεωρούν τον εαυτόν των ικανοποιούμενον, βλέπουσαι ότι τα τέκνα των είναι ευτυχισμένα, και τα αγαπούν και όταν ακόμη ταύτα εξ αγνοίας δεν ανταποδίδουν ό,τι ανήκει εις την μητέρα.

Επειδή η φιλία έγκειται περισσότερον εις το ν' αγαπά τις, επαινούνται δε οι αγαπώντες τους φίλους των, (35) φαίνεται ότι αρετή των φίλων είναι η αγάπη. Διά τούτο οι κατ' αξίαν αγαπώντες [1159b] είναι φίλοι ασφαλείς και ακλόνητος η φιλία των. Τοιουτοτρόπως δύναται να συμβή, ώστε να συνδέωνται διά των δεσμών της φιλίας ανίσου κοινωνικής καταστάσεως πρόσωπα, διότι μεταξύ αυτών ημπορεί να δημιουργηθή ισότης. Αλλά ισότης και ομοιότης είναι φιλία, προ πάντων δε η ομοιότης προκειμένου περί των αφορώντων την αρετήν. Δεδομένου ότι οι ενάρετοι είναι αυτοί καθ' εαυτούς σταθεροί, είναι και μεταξύ των τοιούτοι, (5) και ούτε έχουν ανάγκην του κακού, ούτε το εξυπηρετούν και, ούτως ειπείν, εμποδίζουν και τους άλλους να το διαπράττουν. Πράγματι η αρετή έγκειται εις το ν' αποφεύγη κανείς το κακόν και να μη επιτρέπη να το εκτελούν ούτε οι φίλοι των. Τουναντίον οι κακοί δεν είναι σταθεροί, διότι δεν είναι ούτε με τον εαυτόν των όμοιοι, γίνονται δε φίλοι επ' ολίγον, (10) διότι ο είς ευρίσκει εις την κακίαν του άλλου ηδονήν. Μακρότερον χρόνον διαρκεί η φιλία εκείνων, οίτινες είναι προς αλλήλους χρήσιμοι και ευχάριστοι, δηλαδή εφ' όσον παρέχει ο είς εις τον άλλον ωφέλειαν και απόλαυσιν.

Φαίνεται, ότι η επί του συμφέροντος εδραζομένη φιλία γεννάται εκ των αντιθέσεων, ως είναι η φιλία μεταξύ πλουσίων και πτωχών, αμαθών και πεπαιδευμένων. Διότι ο καθείς επιθυμεί εκείνο, το οποίον του λείπει, (15) και παρέχει άλλο τι αντ' αυτού. Εις την κατηγορίαν ταύτην δύναται να κατατάξη κανείς τον εραστήν και τον ερωμένον, τον ωραίον και τον δυσειδή. Διά τούτο φαίνονται και οι ερασταί γελοίοι ενίοτε, εφ' όσον αξιούν ν' αγαπώνται, όπως αυτοί αγαπούν. Ίσως τούτο ημπορεί να το απαιτήση κανείς, εάν είναι αξιέραστος, εάν όμως στερήται τοιούτων χαρισμάτων, καθίσταται γελοίος. Ίσως να μη έλκωνται τα αντίθετα παρά μόνον κατά τύχην, (20) η δε επιθυμία να κατατείνη προς την μεσότητα. Επί παραδείγματι, το αγαθόν δεν έγκειται διά το ξηρόν εις το να γίνη υγρόν, αλλ' εις το να επιτύχη μίαν μέσην κατάστασιν, τούτο δε ισχύει και ως προς το θερμόν ως και ως προς όλα τα άλλα. Αλλ' ας αφήσωμεν τας σκέψεις αυτάς (διότι είναι μάλλον ξέναι προς το προκείμενον θέμα).