Για όσα γνωρίσματα πρέπει να έχουν αυτοί που πρόκειται να ευτυχήσουν, δηλαδή για την ευσέβεια, τη σωφροσύνη, τη δικαιοσύνη και τις άλλες αρετές, μίλησα παραπάνω· πώς όμως θα εκπαιδευτούμε το γρηγορότερο για να γίνουμε χρήσιμοι, είναι αληθινό αυτό που θα πω· ίσως όμως, όταν το ακούσετε, σας φανεί φοβερό και πολύ διαφορετικό από αυτό που σκέφτονται οι άλλοι.

Εγώ νομίζω πως και την πόλη μας καλύτερα θα διοικήσουμε και εμείς οι ίδιοι θα γίνουμε καλύτεροι και σε όλες τις ενέργειές μας θα προκόψουμε, αν σταματήσουμε να επιθυμούμε την κυριαρχία στη θάλασσα. Γιατί η επιθυμία αυτή είναι που ακόμη και τώρα μας έχει δημιουργήσει ταραχές και κατέλυσε την προηγούμενη δημοκρατία, με την οποία οι πρόγονοί μας ζούσαν πιο ευτυχισμένα από τους άλλους Έλληνες· αυτή είναι η αιτία όλων σχεδόν των κακών, που και εμείς οι ίδιοι υποφέρουμε και στους άλλους προξενούμε.

Γνωρίζω βέβαια πως είναι δύσκολονα κατηγορώ μία εξουσία, απ' όλους αγαπημένη και περιζήτητη, και να φαίνομαι πως λέω πράγματα ανεκτά· όμως επειδή ακριβώς ανεχθήκατε τους άλλους λόγους μου, γιατί έλεγα την αλήθεια ―πράγμα βέβαια αντιπαθητικό―,σας παρακαλώ ν' ανεχθείτε και το λόγο μου αυτό και να μη μου καταλογίσετε τρέλα, ότι δηλαδή εγώ τάχα θα προτιμούσα να σας μιλήσω για πράγματα τόσο παράδοξα, αν δεν είχα να σας πω την αλήθεια. Τώρα όμως νομίζω πως θα καταστήσω σαφές σε όλους σας ότι επιθυμούμε εξουσία που ούτε δίκαιη είναι ούτε μπορεί να πραγματοποιηθεί ούτε μας συμφέρει.

Ότι δεν είναι δίκαιη αυτή η εξουσία από σας το έμαθα και μπορώ να σας το αποδείξω. Όταν δηλαδή οι Λακεδαιμόνιοι είχαν αυτήν τη δύναμη, πόσους λόγους δε βγάλαμε κατηγορώντας την εξουσία τους και υποστηρίζοντας πως είναι δίκαιο οι Έλληνες να είναι αυτόνομοι;

Ποιες πόλεις αξιόλογες δεν προσκαλέσαμε στη συμμαχία που συγκροτήσαμε για το σκοπό αυτό; Πόσες πρεσβείες δε στείλαμε στον Πέρση βασιλιά, για να τον διαφωτίσουν πως ούτε δίκαιο ούτε συμφέρον ήταν μία και μοναδική πόλη να εξουσιάζει τους Έλληνες; Δε σταματήσαμε να πολεμάμε και να διακινδυνεύουμε τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα , προτού θελήσουν οι Λακεδαιμόνιοι να συνάψουν συνθήκη για αυτονομία.

Ότι δεν είναι δίκαιο οι ισχυρότεροι να εξουσιάζουν τους ασθενέστερους το έχουμε κρίνει ορθό και εκείνον τον καιρό και τώρα εξαιτίας του πολιτεύματος που ισχύει σε μας.

Ότι όμως δε θα μπορέσουμε την εξουσία αυτή να την κατακτήσουμε γρήγορα νομίζω θα σας το αποδείξω. Αν δηλαδή δεν μπορέσαμε με δέκα χιλιάδες τάλαντα να τη διατηρήσουμε, τότε, πώς με τη σημερινή μας φτώχεια θα μπορέσουμε να την αποκτήσουμε, όταν μάλιστα έχουμε συνήθειες, χάρη στις οποίες δεν την κερδίσαμε αλλά τη χάσαμε;

Ότι εξάλλου δε συμφέρει την πόλη να τη δεχτεί, ακόμη και αν της δοθεί, νομίζω ότι αμέσως τώρα μπορείτε να το καταλάβετε από τα εξής γεγονότα. Και για αυτά θέλω να πω λίγα προεισαγωγικά· γιατί φοβάμαι μήπως, εξαιτίας των πολλών μου επικρίσεων, φανώ σε μερικούς πως προτιμώ να κατηγορώ την πόλη.

Εγώ λοιπόν, αν μπροστά σε άλλους ανθρώπους επιχειρούσα να μιλήσω κατ' αυτόν τον τρόπο για την παρούσα κατάσταση, εύλογα θα με κατηγορούσατε· τώρα όμως μιλώ σε σας, όχι γιατί επιθυμώ να σας διαβάλω στους άλλους, αλλά γιατί εσάς τους ίδιους θέλω να σταματήσω από τέτοιες ενέργειες, και επιπλέον επειδή θέλω η πόλη και οι άλλοι Έλληνες να ζουν σε μία σταθερή ειρήνη, για την οποία γίνεται όλος αυτός ο λόγος.

Αναγκαστικά λοιπόν όσοι συμβουλεύουν και όσοι κατηγορούν, χρησιμοποιούν παρόμοιες λέξεις, οι στόχοι τους όμως είναι ολότελα αντίθετοι. Επομένως για όσους λένε τα ίδια πράγματα δεν είναι πάντοτε ανάγκη να έχετε και την ίδια γνώμη· αυτούς που σας κατηγορούν, για να σας βλάψουν, να τους μισείτε, γιατί είναι εχθροί της πόλης, και αυτούς που σας συμβουλεύουν, για να σας ωφελήσουν, να τους επαινείτε και να τους θεωρείτε άριστους πολίτες.

Να επαινείτε προπαντός όποιον από αυτούς μπορεί ξεκάθαρα να δείξει τις ανήθικες πράξεις που γίνονται και τις συμφορές που προκύπτουν· αυτός πολύ γρήγορα θα σας έκανε να μισήσετε όσα πρέπει να μισείτε και να επιθυμήσετε καλύτερα πράγματα. Για την αυστηρότητα των λόγων μου, όσων ειπώθηκαν και όσων θα ειπωθούν, αυτά είχα να σας πω. Από εκεί λοιπόν που σταμάτησα θ' αρχίσω πάλι.

Θα έλεγα πως από τα εξής επιχειρήματα θα κατανοούσατε πολύ καλά ότι δε συμφέρει ν' αναλάβουμε την εξουσία στη θάλασσα: αν σκεφτείτε σε ποια κατάσταση βρισκόταν η πόλη, προτού αποκτήσει τη δύναμη αυτή και σε ποια, αφότου την απέκτησε· αν δηλαδή αντιπαραθέσετε στο μυαλό σας αυτά, θα καταλάβετε πόσες συμφορές προξένησε στην πόλη μας.

Όσες λοιπόν ιδιότητες πρέπει να έχουν όσοι θέλουν να ευτυχήσουν, δηλαδή ευσέβεια, σωφροσύνη, δικαιοσύνη και την αρετή σε όλες της τις φάσεις, πριν λίγο ανέφερα. Πώς όμως μπορούμε να εκπαιδευτούμε γρηγορότερα για να γίνουμε ενάρετοι χαρακτήρες, είναι αληθινό αυτό που θα ειπωθεί, ίσως όμως σε σας, ακούγοντας το, θα φανεί πως είναι φοβερό και πολύ διαφορετικό από ό,τι οι άλλοι το σκέφτονται. Εγώ δηλαδή φρονώ ότι και την πόλη καλύτερα θα κυβερνήσουμε και θα είμαστε σε πλεονεκτικότερη θέση και θα προκόψουμε σε όλες μας τις ενέργειες, αν σταματήσουμε να επιθυμούμε την κατά θάλασσα ηγεμονία. Γιατί αυτή είναι που και τώρα μας μπλέκει σε ταραχές και κατέλυσε τη δημοκρατία εκείνη, κάτω από την οποία ζώντας οι προγονοί μας ήταν οι πιο ευτυχισμένοι από τους Έλληνες, και είναι η αιτία όλων σχεδόν των κακών, τα οποία και οι ίδιοι υποφέρουμε και στους άλλους προκαλούμε.

Γνωρίζω βέβαια πως είναι δύσκολο, κατηγορώντας μία εξουσία που όλοι ποθούν και υπήρξε αξιοζήλευτη, να θεωρηθώ πως λέω κάτι ανεκτό. Εφόσον όμως υπομείνατε και τους άλλους μου λόγους, που ήταν γεμάτοι αλήθεια αλλά εριστικοί, σας παρακαλώ να ανεχθείτε και αυτόν και να μη με κατηγορήσετε για τρέλα, πως δηλαδή εγώ θα προτιμούσα να σας μιλήσω για πράγματα τόσο απροσδόκητα (=αντίθετα με τη γενική γνώμη), αν δεν είχα να πω κάτι αληθινό γι' αυτά. Τώρα όμως νομίζω ότι σε όλους θα αποδείξω πως η εξουσία που επιθυμούμε δεν είναι ούτε δίκαιη ούτε εύκολα αποχτιέται ούτε μας δίνει πλεονεκτήματα.

Ότι λοιπόν η εξουσία που επιθυμούμε δεν είναι δίκαιη, από σας το έμαθα και μπορώ να σας το αποδείξω. Όταν δηλαδή οι Λακεδαιμόνιοι είχαν αυτήν την εξουσία, ποιους λόγους δεν καταναλώσαμε από τη μια κατηγορώντας την εξουσία τους κι από την άλλη υποστηρίζοντας πως είναι δίκαιο να είναι αυτόνομοι οι Έλληνες; Ποιες από τις αξιόλογες πόλεις δεν προσκαλέσαμε στη συμμαχία που συγκροτήσαμε γι' αυτό το λόγο; Πόσες πρεσβείες δεν στείλαμε στον μέγα βασιλέα, για να τον διαφωτίσουμε ότι ούτε δίκαιο είναι ούτε συμφέρον μία πόλη να κυριαρχεί των Ελλήνων; Και δε σταματήσαμε να πολεμάμε και να διακινδυνεύουμε και στην ξηρά και στη θάλασσα, παρά μόνο όταν οι Λακεδαιμόνιοι θέλησαν να συνάψουν τις συνθήκες περί αυτονομίας.

Ότι λοιπόν δεν είναι δίκαιο οι ισχυροί να άρχουν των αδυνάτων, και σε κείνους τους χρόνους συμβαίνει να το έχουμε κρίνει ορθό και τώρα κατά την ίδρυση της δικής μας ηγεμονίας· ότι όμως δε θα μπορέσουμε να κατακτήσουμε αυτήν την εξουσία, νομίζω πως γρήγορα θα σας το αποδείξω. Γιατί αφού δεν μπορέσαμε να διατηρήσουμε εκείνη την εξουσία όταν είχαμε δέκα χιλιάδες τάλαντα, πώς θα μπορέσουμε να την αποχτήσουμε με τη σημερινή μας φτώχεια, και μάλιστα όταν σκεφτόμαστε κι ενεργούμε όχι όπως την αποχτήσαμε αλλά όπως τη χάσαμε; Ότι εξάλλου, και αν ακόμη προσφέρεται, δε συμφέρει στην πόλη να τη δεχτεί, νομίζω ότι αμέσως τώρα μπορείτε να καταλάβετε από τα εξής γεγονότα. Πρώτα όμως και γι' αυτά θέλω να πω λίγα προκαταβολικά, γιατί φοβάμαι μήπως θεωρηθώ σε μερικούς ότι προτιμώ να κατηγορώ την πόλη με το να επικρίνω πολλούς.

Εγώ λοιπόν, αν επιχειρούσα να μιλήσω σε μερικούς άλλους έτσι για τις υποθέσεις της πόλης, εύλογα θα μου αποδιδόταν μια τέτοια κατηγορία· τώρα όμως μιλάω σε σας, όχι γιατί επιθυμώ να σας διαβάλω σε άλλους, αλλά γιατί θέλω να σταματήσετε τα τέτοια έργα και να οδηγώ την πόλη μας και τους άλλους Έλληνες σε σταθερά ειρήνη, στην οποία όλος μου ο λόγος αποβλέπει.

Είναι όμως ανάγκη και όσοι συμβουλεύουν και όσοι κατηγορούν να χρησιμοποιούν λόγους περίπου όμοιους, αλλά οι σκέψεις τους να είναι όσο πιο πολύ αντίθετες. Επομένως για κείνους που λένε τα ίδια πράγματα δεν πρέπει να έχετε πάντοτε την ίδια γνώμη, αλλά εκείνους που σας κατηγορούν για να σας βλάψουν να τους μισείτε ως εχθρούς της πόλης, ενώ εκείνους που σας νουθετούν για το καλό σας να τους επαινείτε και να τους θεωρείτε τους πιο καλούς πολίτες και απ' αυτούς πάλι (να θεωρείτε πιο καλόν) εκείνον που μπορεί ξεκάθαρα να δείξει τις κακές σας ενέργειες και τις συμφορές που προέρχονται απ' αυτές· γιατί αυτός μπορεί πολύ γρήγορα να σας κάνει να μισήσετε όσα πρέπει και να επιθυμήσετε καλύτερα πράγματα.

Για την τραχύτητα λοιπόν των λόγων, και για όσα είπα και για όσα πρόκειται να πω, αυτή την εξήγηση έχω να σας δώσω· από κει δε που σταμάτησα θα αρχίσω πάλι. Έλεγα λοιπόν ότι από το εξής κάλλιστα θα μπορέσετε να καταλάβετε πως δε σας συμφέρει να πάρετε την κατά θάλασσα ηγεμονία, αν σκεφτείτε σε ποια κατάσταση βρισκόταν η πόλη προτού αποχτήσετε αυτή τη δύναμη και ποια ήταν η κατάσταση ύστερα από την απόχτησή της· γιατί αν αυτά τα εξετάσετε με το νου σας παράλληλα, θα αντιληφθείτε πόσων συμφορών αιτία έχει γίνει για την πόλη.