Η κατάσταση λοιπόν είναι η εξής: νομίζω πως όλοι ανεξαιρέτως επιδιώκουν το συμφέρον τους και το να βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση από τους άλλους· δε γνωρίζουν όμως τις ενέργειες που οδηγούν προς το σκοπό αυτό, αλλά ο καθένας έχει διαφορετική άποψη. Άλλοι έχουν απόψεις ορθές, που μπορεί να στοχεύουν προς το σωστό, άλλοι όμως έχουν απόψεις που απέχουν πολύ από το να οδηγούν στο συμφέρον.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στην πόλη μας. Εμείς δηλαδή έχουμε την εντύπωση πως, αν διασχίζουμε τις θάλασσες με πολλά πλοία και εξαναγκάζουμε τις πόλεις να μας καταβάλλουν φόρους και να στέλνουν αντιπροσώπους εδώ, θα επιτύχουμε το σκοπό μας. Είμαστε όμως πολύ μακριά από την αλήθεια. Από όσα ελπίζαμε τίποτα δεν πετύχαμε· αντίθετα, απ' αυτές τις ενέργειές μας έχουν προκύψει εχθρότητες, πόλεμοι και μεγάλες δαπάνες, πράγμα πολύ φυσικό.

Παλιότερα βέβαια από αυτή μας την πολυπραγμοσύνη διατρέξαμε τον έσχατο κίνδυνο, χάρη όμως στο γεγονός ότι ως κράτος συμπεριφερθήκαμε δίκαια, βοηθήσαμε όσους αδικούνταν και δεν επιθυμήσαμε τα ξένα πράγματα, κερδίσαμε την ηγεμονία με τη θέληση των Ελλήνων, τους οποίους τώρα ασυλλόγιστα και πολύ επιπόλαια περιφρονούμε εδώ και πολύ καιρό.

Σε τέτοιο σημείο απερισκεψίας έχουν φτάσει μερικοί, που από τη μια νομίζουν πως η αδικία είναι ντροπή, αλλά επικερδής και συμφέρουσα στην καθημερινή μας ζωή· από την άλλη μερικοί νομίζουν πως η δικαιοσύνη είναι αξιέπαινη, αλλά ασύμφορη, γιατί ωφελεί περισσότερο τους άλλους παρά αυτούς που την έχουν.

Και αγνοούν ότι ούτε στην απόκτηση χρημάτων ούτε στην υπόληψή τους ούτε στις ορθές πράξεις ούτε γενικά στην ευτυχία τους θα μπορούσε κάτι να ασκήσει τόση επίδραση, όση βέβαια ασκεί η αρετή και οι ιδιότητές της. Γιατί χάρη στα ψυχικά αγαθά αποκτούμε και τις ωφέλειες που χρειαζόμαστε. Έτσι, όσοι δε φροντίζουν για την καλλιέργεια της σκέψης, χωρίς να το καταλαβαίνουν, παραμελούν συνάμα και το να σκέφτονται πιο σωστά και το να ενεργούν πιο καλά από τους άλλους.

Απορώ πώς μπορεί κάποιος να νομίζει ότι, όσοι έχουν ευσέβεια και δικαιοσύνη, δείχνουν σταθερότητα και επιμονή σ' αυτές τις αξίες, με την ελπίδα πως θ' αποκτήσουν λιγότερα από τους πονηρούς και όχι με την προσδοκία πως θα ωφεληθούν και από τους θεούς και από τους ανθρώπους περισσότερο από τους άλλους. Εγώ μάλιστα είμαι πεπεισμένος πως μόνον αυτοί πλεονεκτούν σε όσα πρέπει, ενώ οι άλλοι σε όσα δεν πρέπει.

Γιατί βλέπω πως όσοι προτιμούν την αδικία και θεωρούν μεγάλη υπόθεση το να οικειοποιηθούν ξένα πράγματα, παθαίνουν τα ίδια με τα ζώα που πέφτουν στην παγίδα, δηλαδή στην αρχή απολαμβάνουν όσα αρπάξουν, αλλά μετά από λίγο βρίσκονται στις χειρότερες συμφορές· ενώ αυτοί που ζουν με ευσέβεια και δικαιοσύνη και τώρα περνούν τη ζωή τους με ασφάλεια και για το μέλλον τρέφουν πιο ευχάριστες ελπίδες.

Αυτά, αν δε γίνονται όπως συνήθως σε όλες τις περιπτώσεις, τις περισσότερες φορές όμως γίνονται κατ' αυτόν τον τρόπο. Πρέπει, ως μυαλωμένοι άνθρωποι, επειδή δε βλέπουμε καθαρά από πριν τι είναι συμφέρον για μας σε κάθε περίσταση, ό,τι τις περισσότερες φορές ωφελεί, αυτό να δείχνουμε πως προτιμούμε. Οι πλέον παράλογοι άνθρωποι είναι όσοι από τη μια νομίζουν πως η δικαιοσύνη είναι καλύτερη και πιο θεοφιλής από την αδικία, από την άλλη έχουν τη γνώμη πως όσοι την εφαρμόζουν θα ζουν χειρότερα από αυτούς που προτιμούν την κακία.

Θα ήθελα βέβαια, όπως είναι φυσικό να εκθειάζει κάποιος την αρετή, έτσι εύκολο να ήταν να πείσω τους ακροατές μου να την εφαρμόζουν. Τώρα όμως φοβάμαι μήπως μάταια τα λέω αυτά. Γιατί εδώ και πολύ καιρό έχουμε εκφυλιστεί από ανθρώπους που τίποτε άλλο δεν μπορούν να κάνουν παρά να μας κοροϊδεύουν, και που τόσο πολύ έχουν περιφρονήσει το λαό, ώστε, όταν θελήσουν να κάνουν πόλεμο εναντίον κάποιου, οι ίδιοι χρηματίζονται και έχουν το θράσος να λένε πως τάχα πρέπει να μιμούμαστε τους προγόνους μας, να μην ανεχόμαστε να μας εμπαίζουν και να μην επιτρέπουμε η θάλασσά μας να χρησιμοποιείται από αυτούς που δε θέλουν να μας πληρώνουν φόρους.

Ευχαρίστως θα ήθελα να ζητήσω από αυτούς να με πληροφορήσουν με ποιους προγόνους μας προτρέπουν να γίνουμε όμοιοι, με αυτούς που έζησαν την εποχή των Περσικών πολέμων ή με αυτούς που διοίκησαν την πόλη πριν από τον Δεκελεικό πόλεμο; Αν εννοούν με τους τελευταίους, τότε δε μας συμβουλεύουν παρά να κινδυνεύουμε πάλι να πουληθούμε σκλάβοι.

Αν όμως εννοούν με αυτούς που νίκησαν στο Μαραθώνα τους βαρβάρους και με όσους έζησαν πριν από αυτούς, είναι απ' όλους πιο ξεδιάντροποι, αφού επαινούν τους πολίτες εκείνης της εποχής και προσπαθούν να μας πείσουν να κάνουμε τ' αντίθετα από κείνους· παράλληλα διαπράττουν τέτοια σφάλματα, που δεν ξέρω τι να κάνω: να πω την αλήθεια, όπως έκανα και στα άλλα θέματα, ή να κλείσω το στόμα μου από φόβο μη με σιχαθείτε; Γιατί μου φαίνεται πως είναι καλύτερο να μιλήσω γι' αυτά, βλέπω ωστόσο πως εσείς οργίζεστε περισσότερο μ' αυτούς που σας κατακρίνουν παρά μ' αυτούς που έγιναν αίτιοι συμφορών.

Θα ντρεπόμουν βέβαια, αν φαινόμουν πως φροντίζω περισσότερο για τη δική μου υπόληψη παρά για τη σωτηρία του λαού. Χρέος δικό μου και αυτών που ενδιαφέρονται για την πόλη είναι να προτιμούμε λόγους όχι ευχάριστους αλλά ωφέλιμους. Και εσείς πρέπει να γνωρίζετε πρώτα το εξής, ότι για τις αρρώστιες που έχουν σχέση με το σώμα οι γιατροί έχουν βρει πολλές και κάθε είδους θεραπείες, για την ψυχή όμως, που δε γνωρίζει τι είναι ορθό και που είναι γεμάτη από πονηρές επιθυμίες, άλλο φάρμακο δεν υπάρχει παρά ο λόγος που τολμά να επικρίνει τα σφάλματα.

Ύστερα ότι είναι γελοίο να υπομένει κανείς τις καυτηριάσεις και τις εγχειρήσεις των γιατρών, με τη σκέψη πως θα γλυτώσει από περισσοτέρους πόνους, ν' απορρίπτει όμως τους λόγους, προτού μάθει καλά αν έχουν τέτοια δύναμη, που θα μπορούσαν να ωφελήσουν τους ακροατές.

Η κατάσταση λοιπόν έχει ως εξής: μου φαίνεται πως όλοι επιθυμούν το συμφέρον τους και θέλουν να έχουν περισσότερα από τους άλλους, αγνοούν όμως τις πράξεις που οδηγούν σ' αυτά, αλλά διαφωνούν μεταξύ τους ως προς τις ιδέες· γιατί άλλοι έχουν ιδέες σωστές και που μπορούν να σκοπεύουν εκείνο που πρέπει και άλλοι έχουν ιδέες που αποτυγχάνουν εντελώς ως προς το συμφέρον. Αυτό ακριβώς έχει συμβεί και στην πόλη μας. Νομίζουμε δηλαδή πως αν διασχίσουμε τη θάλασσα με πολλές τριήρεις και εξαναγκάζουμε με τη βία τις πόλεις να μας δίνουν φόρους και να στέλνουν εδώ αντιπροσώπους στο κοινό συνέδριο θα επιτύχουμε το σκοπό μας. Αλλά στην προκειμένη περίπτωση έχουμε εντελώς απατηθεί. Γιατί από όσα ελπίζαμε τίποτε δεν πήγε καλά, αντίθετα εξαιτίας της διαγωγής μας αυτής δημιουργήθηκαν εχθρότητες και πόλεμοι και πολλές δαπάνες, πράγμα πολύ φυσικό. Γιατί και στο παρελθόν εξαιτίας αυτής μας της πολυπραγμοσύνης φτάσαμε στον έσχατο κίνδυνο, ενώ αντίθετα εξαιτίας του ότι εμφανίζαμε την πόλη μας δίκαια να φέρεται και να βοηθεί τους αδικούμενους και να μην επιθυμεί τις κτήσεις των άλλων πόλεων πήραμε την ηγεμονία από τους Έλληνες εκούσια· αυτά όμως τώρα τα καταφρονούμε, από πολλά χρόνια, απερίσκεπτα και πολύ άσκοπα. Γιατί μερικοί έχουν φτάσει σε τέτοιο σημείο ανοησίας, ώστε νομίζουν ότι η αδικία είναι πράγμα επονείδιστο αλλά επικερδές και συμφέρον στην καθημερινή ζωή, ότι η δικαιοσύνη είναι πράγμα έντιμο αλλά ασύμφορο και ικανό να ωφελεί πιο πολύ τους άλλους παρά αυτούς που την εφαρμόζουν αγνοώντας πως ούτε για την απόκτηση χρημάτων ούτε για την υπόληψη ούτε για όσα πρέπει κανείς να κάνει ούτε γενικά για την ευτυχία τίποτε δεν μπορεί να προσδώσει τόση δύναμη όση η αρετή και τα μέρη της. Γιατί με τα αγαθά που έχουμε στην ψυχή μας αποχτάμε και τις άλλες ωφέλειες που τις έχουμε ανάγκη· επομένως όσοι παραμελούν την καλλιέργεια της διάνοιάς τους, χωρίς να το καταλαβαίνουν, παραμελούν και το να σκέφτονται σωστά και να ενεργούν καλύτερα από τους άλλους.

Απορώ όμως που κάποιος νομίζει πως όσοι ασκούν την ευσέβεια και τη δικαιοσύνη μένουν σταθεροί και επίμονοι σ' αυτές τις αρετές με την ελπίδα πως θα βρεθούν σε κατώτερη θέση από τους κακούς και όχι με την προσδοκία ότι θα απολαύσουν και από τους θεούς και από τους ανθρώπους περισσότερα από τους άλλους. Εγώ, από τη μεριά μου, είμαι πεπεισμένος πως μόνο αυτοί πλεονεκτούν σε όσα πρέπει, ενώ οι άλλοι σε όσα δεν πρέπει. Γιατί παρατηρώ πως εκείνοι που προτιμούν την αδικία και θεωρούν μέγιστο αγαθό να πάρουν κάτι ξένο παθαίνουν κάτι ανάλογο με εκείνο που παθαίνουν τα ζώα που πέφτουν στην παγίδα· στην αρχή δηλαδή απολαμβάνουν όσα τυχόν συλλάβουν, ύστερα από λίγο όμως περιπίπτουν σε πολύ μεγάλες δυστυχίες· ενώ όσοι ζουν με ευσέβεια και δικαιοσύνη και στην παρούσα ζωή ζουν με ασφάλεια και στην αιώνια ζωή έχουν γλυκύτερες ελπίδες.

Κι αυτά, αν συμβαίνει να μη γίνονται έτσι σε όλες τις περιπτώσεις, όμως τις περισσότερες φορές έτσι γίνονται. Οφείλουν λοιπόν οι συνετοί άνθρωποι, αφού δεν βλέπουμε καθαρά το εκάστοτε μελλοντικό συμφέρον μας, προφανώς να προτιμούν εκείνο που τις περισσότερες φορές ωφελεί. Και κάνουν την πιο μεγάλη ανοησία όσοι από τη μια νομίζουν πως η δικαιοσύνη κι όχι η αδικία είναι το πιο ωραίο έργο και το πιο αγαπητό στους θεούς, από την άλλη πιστεύουν πως θα ζήσουν χειρότερα όσοι ακολουθούν τη δικαιοσύνη από κείνους που προτιμούν την κακία.

Θα ήθελα βέβαια, καθώς είναι εύκολο να επαινέσει κανείς την αρετή, έτσι να είναι εύκολο να πείσει κανείς τους ακροατές του να την ασκούν· αλλά στην προκειμένη περίπτωση φοβάμαι μήπως λέω αυτά τα λόγια μάταια. Γιατί για μακρό χρονικό διάστημα έχουμε διαφθαρεί από ανθρώπους που δεν έχουν άλλην ικανότητα παρά να μας εξαπατούν, ανθρώπους που έχουν περιφρονήσει τόσο πολύ το λαό, ώστε όταν θελήσουν να κάνουν πόλεμο εναντίον κάποιων, ενώ αυτοί χρηματίζονται, έχουν το θράσος να λένε πως τάχα έχουμε υποχρέωση να μιμούμαστε τους προγόνους μας και να μην ανεχόμαστε να γινόμαστε καταγέλαστοι ούτε να διαπλέουν τη θάλασσα εκείνοι που αρνιούνται να πληρώσουν τις συνεισφορές. Ευχαρίστως όμως θα ζητούσα απ' αυτούς να μάθω με ποιους από τους προγόνους μας προτρέπουν να γίνουμε όμοιοι, με κείνους που έζησαν κατά τους Περσικούς πολέμους ή με κείνους που διοίκησαν την πόλη πριν από τον Δεκελεικό πόλεμο; Γιατί αν μας προτρέπουν να γίνουμε όμοιοι με αυτούς τους τελευταίους, δεν μας συμβουλεύουν τίποτε άλλο παρά να κινδυνεύουμε πάλι να εξανδραποδιστούμε· αν όμως μας συμβουλεύουν να γίνουμε όμοιοι με κείνους που νίκησαν τους βαρβάρους στο Μαραθώνα και με κείνους που έζησαν πιο πριν, πώς δεν είναι οι πιο αναίσχυντοι άνθρωποι που ενώ επαινούν αυτούς που κυβερνούσαν τότε την Αθήνα θέλουν να μας πείσουν να κάνουμε τα αντίθετα από εκείνους και να κάνουμε τέτοια σφάλματα, για τα οποία απορώ τι να κάνω: να πω την αλήθεια όπως και για τα άλλα ή να κλείσω τελείως το στόμα μου από φόβο μήπως επισύρω την αντιπάθειά σας για μένα; Γιατί νομίζω πως είναι καλύτερο να μιλήσω γι' αυτά, βλέπω όμως πως οργίζεστε πιο πολύ εναντίον εκείνων που κατακρίνουν τα κακά παρά εναντίον εκείνων που υπήρξαν αίτιοί τους. Παρόλα αυτά θα ντρεπόμουν, αν φαινόμουν πως φροντίζω πιο πολύ για την υπόληψή μου παρά για την κοινή σωτηρία. Καθήκον βέβαια δικό μου και των άλλων που φροντίζουν για το συμφέρον της πόλης είναι να προτιμούμε τους λόγους, όχι τους πιο ευχάριστους αλλά τους πιο ωφέλιμους· και σεις πρέπει πρώτα–πρώτα αυτό να γνωρίζετε, ότι δηλ. για τις αρρώστιες του σώματος οι γιατροί έχουν βρει πολλά και κάθε είδους φάρμακα, για τις ψυχές όμως που σφάλλουν και είναι γεμάτες από κακές επιθυμίες δεν υπάρχει άλλο φάρμακο από το λόγο που τολμά να επικρίνει όσους κάνουν σφάλματα, και από την άλλη, ότι είναι γελοίο πράγμα να υπομένουμε τις καυτηριάσεις και τις τομές των γιατρών, για να απαλλαγούμε από περισσότερους πόνους, να αποκρούομε όμως τους λόγους, προτού εξακριβώσουμε πλήρως αν έχουν τέτοια δύναμη που να ωφελήσουν τους ακροατές.