^[1] Πολλές φορές απόρησα με αυτούς που καθιέρωσαν τις θρησκευτικές γιορτές και οργάνωσαν τους αθλητικούς αγώνες: Έκριναν άξιες για τόσο μεγάλα έπαθλα τις ικανότητες του σώματος, ενώ αυτούς που κοπίασαν προσωπικά για το κοινό καλό και καλλιέργησαν έτσι τον ψυχικό τους κόσμο ώστε να είναι σε θέση να ωφελήσει και τους άλλους, σ' αυτούς δεν έδωσαν καμιά τιμητική διάκριση. ^[2] Και όμως το σωστό θα ήταν γι' αυτούς κυρίως να νοιαστούν· γιατί δυο φορές τόση δύναμη και αν αποχτήσουν οι αθλητές, οι άλλοι δε θα είχαν να κερδίσουν τίποτα παραπάνω· αντίθετα, και ένας μονάχα άνθρωπος αν θα σκεφτεί σωστά, όλοι θα ήταν δυνατό να ωφεληθούν, όσοι θα ήθελαν να γευτούν τη γνώση εκείνου.

^[3] Όμως δεν απογοητεύτηκα από αυτό ώστε να αδρανήσω. Έκρινα ικανό έπαθλο τη φήμη που θα μου φέρει αυτός ο λόγος και ήρθα να δώσω γνώμη και για τον πόλεμο με τους βαρβάρους και για την ανάγκη να μονοιάσουμε μεταξύ μας, και ας ξέρω καλά ότι πολλοί από όσους κάνουν τους σοφιστές έχουν κιόλας ασχοληθεί με αυτό το θέμα. ^[4] Έχω, βλέπετε, την ελπίδα πως θα ξεχωρίσω τόσο από κείνους, ώστε να δημιουργηθεί η εντύπωση πως τίποτα σχετικό δεν είπανε ποτέ. Ύστερα θεωρώ άριστους τους λόγους που αναφέρονται στα πιο σοβαρά θέματα. Αυτοί προβάλλουν την αξία του ρήτορα και όσους τους ακούν τους ωφελούν πολύ. Τέτοιος είναι και ο λόγος που θα πω.

^[5] Άλλωστε ούτε και οι συνθήκες έχουν αλλάξει έτσι που να είναι ανώφελο πια να γίνει λόγος για τα ζητήματα αυτά. Οι λόγοι πρέπει να σταματούν μονάχα όταν τα πράγματα λάβουν κάποιο τέλος και δεν ωφελεί πια η συζήτηση γι' αυτά ή όταν διαπιστωθεί πως κάποιος λόγος έφτασε πια σε τέλεια μορφή, ώστε να μην αφήνει περιθώρια στους άλλους να προχωρήσουν παραπάνω. ^[6] Όσο όμως τα πράγματα στην Ελλάδα ακολουθούν τον ίδιο δρόμο όπως πριν και όσα ειπώθηκαν ως τώρα τυχαίνει να είναι άχρηστα, πώς να μη στρέψουμε τη σκέψη και το στοχασμό μας στο λόγο αυτόν, που, αν τυχόν πετύχει το σκοπό του, σίγουρα θα μας απαλλάξει και από τον εμφύλιο πόλεμο και από τη σημερινή αναταραχή και από τις πιο μεγάλες συμφορές; ^[7] Άλλωστε, αν σε καμιά περίπτωση δε θα ήταν δυνατό να δηλωθούν τα ίδια πράγματα διαφορετικά παρά με ένα τρόπο, θα μπορούσε ίσως κανείς να σκεφτεί πως είναι περιττό να ενοχλεί τον κόσμο χρησιμοποιώντας τα ίδια ακριβώς επιχειρήματα με άλλους. ^[8] Όμως η φύση των λόγων είναι τέτοια, ώστε τα ίδια πράγματα με πολλούς τρόπους να μπορεί να τα αναπτύξεις, και τα σπουδαία σαν ασήμαντα να τα παρουσιάσεις και τα μικρά να μεγαλοποιήσεις και ακόμα τα παλιά με σύγχρονο πνεύμα να προβάλεις και τα καινούρια γεγονότα με τον παλιό δοκιμασμένο τρόπο να εκθέσεις. Γι' αυτό ακριβώς δεν πρέπει να αποφεύγεις τα θέματα που οι προηγούμενοι από σένα αντιμετώπισαν, αλλά να προσπαθείς να τα αναπτύξεις με τρόπο πιο σωστό από κείνους. ^[9] Τα περασμένα γεγονότα βέβαια είναι κοινή κληρονομιά για όλους μας. Δουλειά τώρα των προικισμένων με μυαλό είναι να κάνουν σωστή εκμετάλλευση αυτών και, στην κατάλληλη στιγμή, να αναφέρουν μονάχα ό,τι χρειάζεται για το καθένα από αυτά και να τα διατυπώσουν με τρόπο άψογο. ^[10] Νομίζω μάλιστα πως τότε μονάχα θα μπορούσαν να προκόψουν και οι άλλες τέχνες και η ρητορική επιστήμη, όταν θαυμάζουμε και εκτιμούμε όχι τόσο αυτούς που είχαν την πρωτοβουλία να αρχίσουν ένα έργο, όσο εκείνους που το έφεραν σε πέρας με τον πιο τέλειο τρόπο· ούτε και αυτούς που θέλουν να μιλούν για θέματα που κανένας άλλος προηγούμενα δεν έπιασε, αλλά όσους γνωρίζουν να τα λεν με τρόπο που κανένας άλλος δε θα το μπορούσε.

^[1] Πολλές φορές απόρησα μ' αυτούς που οργάνωσαν τα πανηγύρια και καθιέρωσαν τους αθλητικούς αγώνες, γιατί, ενώ έκριναν άξια τόσο μεγάλων αμοιβών τη σωματική δύναμη, δεν έδωσαν καμιά τιμή σ' αυτούς που μόχθησαν ιδιαίτερα για τα κοινά και καλλιέργησαν τις πνευματικές και ψυχικές τους δυνάμεις τόσο, που να μπορούν να ωφελούν και τους άλλους, ^[2] αν και γι' αυτούς έπρεπε πιο πολύ να προνοήσουν· διότι και διπλάσια δύναμη αν αποκτήσουν οι αθληταί, δεν πρόκειται να προκύψη καμιά ωφέλεια για τους άλλους, ενώ αν ένας άνθρωπος σκεφθή σωστά, όλοι θα μπορέσουν να ωφεληθούν, όσοι έχουν την όρεξη να γίνουν μέτοχοι της σοφίας του. ^[3] Όμως η νοοτροπία αυτή δεν μ' έκαμε να χάσω τη διάθεσή μου και να προτιμήσω την αδράνεια, αλλά αντίθετα, επειδή θεώρησα ικανοποιητικό βραβείο για μένα τη δόξα που θα πάρω απ' αυτόν τον λόγο, έχω έρθει να δώσω συμβουλές και για τον πόλεμο εναντίον των βαρβάρων και για τη δική μας ομόνοια, χωρίς να ξεχνώ ότι πολλοί απ' αυτούς που προσποιήθηκαν τους δασκάλους της ρητορικής ασχολήθηκαν μ' αυτό το θέμα, ^[4] αλλά ελπίζοντας πως θα διαφέρη τόσο πολύ ο λόγος μου, ώστε να φαίνεται ότι για τίποτα απ' όσα πω δεν έχουν ποτέ μέχρι τώρα μιλήσει οι άλλοι και κρίνοντας ότι οι καλύτεροι λόγοι είναι αυτοί οι οποίοι αναφέρονται στα πολύ σπουδαία θέματα και οι οποίοι βοηθούν πάρα πολύ τους ρήτορες να δείξουν την ευφράδειά τους και χαρίζουν στους ακροατές πολύ μεγάλη ωφέλεια. Ένας από τους λόγους αυτούς είναι κι ο σημερινός. ^[5] Έπειτα ούτε οι ευκαιρίες δεν έχουν χαθή, ώστε να είναι μάταιο να συζητάμε γι' αυτές. Γιατί τότε πρέπει να σταματάμε να κάνουμε λόγο για ένα ζήτημα, όταν ή τα πράγματα πάρουν τέλος και δεν πρέπει να τα σκεφτόμαστε ή δούμε πώς έχει εξαντληθή το θέμα, ώστε να μην έχη απομείνει για τους άλλους να πουν τίποτα παραπάνω. ^[6] Εφόσον όμως η κατάσταση είναι η ίδια ακριβώς η προηγούμενη κι όσα έχουν ακουστή είναι ασήμαντα, πώς δεν χρειάζεται και να προσπαθή κανείς στα σοβαρά να ταιριάση το λόγο αυτό, που, αν πραγματοποιηθή το περιεχόμενό του, θα μας γλυτώση κι απ' τον εμφύλιο πόλεμο κι απ' τη σημερινή ανώμαλη κατάσταση κι απ' τις πιο μεγάλες συμφορές; ^[7] Αλλά εκτός απ' αυτά, αν βέβαια δεν ήταν δυνατόν με κανέναν άλλον τρόπο να παραστήσω τις ίδιες πράξεις παρά μονάχα με μια μορφή εκφράσεως, θα μπορούσε να νομίση κανείς πως είναι περιττό να ενοχλώ τους ακροατές μιλώντας πάλι με τον ίδιο τρόπο που μίλησαν οι προηγούμενοι ρήτορες· ^[8] επειδή όμως η φύση των λόγων είναι τέτοια, ώστε να μπορή κανείς να μιλήση για τα ίδια πράγματα με πολλούς τρόπους και τα μεγάλα να κάμη ασήμαντα και στ' ασήμαντα να δώση μεγάλη αξία και τα παλιά με καινούργιο τρόπο να παραστήση και να μιλήση με την παλιά χάρη γι' αυτά που έχουν γίνει πρόσφατα, δεν πρέπει να αποφεύγη κανείς τα θέματα με τα οποία ασχολήθηκαν άλλοι προηγουμένως, αλλά να προσπαθή να μιλήση καλύτερα από κείνους. ^[9] Διότι, ενώ τα περασμένα γεγονότα είναι γενική κληρονομιά για όλους μας, η χρησιμοποίησή τους στην κατάλληλη ευκαιρία και η υπενθύμιση εκείνων που ταιριάζουν στην κάθε μια περίσταση και η κατάλληλη αναπαράστασή τους με λέξεις είναι γνώρισμα των μορφωμένων ανθρώπων. ^[10] Νομίζω μάλιστα ότι μ' αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να προοδεύσουν πάρα πολύ και οι άλλες τέχνες και οι ρητορικές σπουδές, αν κάποιος θαύμαζε και τιμούσε όχι εκείνους που πρώτοι έκαμαν λόγο γι' αυτές, αλλά αυτούς που τις καλλιεργούν με άριστο τρόπο, ούτε αυτούς που ζητούν να μιλούν για κείνα που δεν μίλησε κανείς προηγουμένως, αλλά που ξέρουν να μιλούν με τρόπο που κανένας άλλος δε θα μπορούσε.