[7.10.1] Κατά τον επακολουθήσαντα χειμώνα, οι αγγελιαφόροι του Νικίου, ελθόντες εις τας Αθήνας, και τας προφορικάς παραγγελίας των ανεκοίνωσαν και εις τας απευθυνομένας προς αυτούς ερωτήσεις απήντων και την επιστολήν ενεχείρισαν. Ο γραμματεύς της πόλεως, προχωρήσας ενώπιον της συνελεύσεως του Αθηναϊκού λαού, ανέγνωσεν αυτήν, έχουσαν ως εξής περίπου.

[7.11.1] «Συμπολίται, τα προγενέστερα γεγονότα γνωρίζετε από πολλάς άλλας εκθέσεις μου. Σήμερον όμως είπερ ποτέ και άλλοτε επιβάλλεται να γνωρίσετε την αληθή ημών κατάστασιν, δια ν' αποφασίσετε αναλόγως. [7.11.2] Ενώ δηλαδή είχαμεν νικήσει εις τας πλείστας μάχας τους Συρακουσίους, εναντίον των οποίων απεστάλημεν, και είχαμεν οικοδομήσει τα οχυρώματα εντός των οποίων είμεθα τώρα, ήλθεν ο Λακεδαιμόνιος Γύλιππος, επί κεφαλής στρατού εκ Πελοποννήσου και μερικών πόλεων της Σικελίας. Και εις μεν την πρώτην μάχην ενικήθη από ημάς, την ακόλουθον όμως ημέραν εξηναγκάσθημεν υπό πολυαρίθμου ιππικού και ακοντιστώννα υποχωρήσωμεν εντός των οχυρώσεών μας. [7.11.3] Και τώρα ημείς μεν διεκόψαμεν τον περιτειχισμόν και μένομεν αδρανούντες, ένεκα της αριθμητικής των αντιπάλων υπεροχής, αφού δεν ημπορούμεν να χρησιμοποιήσωμεν επί του πεδίου της μάχης ολόκληρον τον στρατόν μας, εφόσον μέρος των οπλιτών απασχολείται εις την φρούρησιν των οχυρωμάτων. Ενώ εκείνοι εν τω μεταξύ έχουν υπερβή το ιδικόν μας περιτείχισμα δια της κατασκευής απλού αντιτειχίσματος, εις τρόπον ώστε δεν είναι πλέον δυνατός ο δια περιτειχισμού αποκλεισμός των, εφόσον δεν επιτεθώμεν με πολυάριθμον στρατόν κατά του αντιτειχίσματός των και καταλάβωμεν αυτό. [7.11.4] Και ούτω συνέβη, ενώ υπετίθετο, ότι ημείς πολιορκούμεν άλλους, να είμεθα ημείς πράγματι οι πολιορκούμενοι, κατά ξηράν τουλάχιστον, αφού ούτε εκ των οχυρώσεών μας ημπορούμεν να εξέλθωμεν μακράν, ένεκα του ιππικού των.

[7.12.1] »Έστειλαν επίσης πρέσβεις εις την Πελοπόννησον, ζητούντες την αποστολήν νέων ενισχύσεων, ενώ ο Γύλιππος ανεχώρησε δια τας πόλεις της Σικελίας, δια να πείση μεν όσας είναι σήμερον ουδέτεροι να συμπράξουν μετ' αυτού εις τον πόλεμον, επιτύχη δε, ει δυνατόν, από τας λοιπάς νέας ενισχύσεις δια τον στρατόν και τον στόλον του. [7.12.2] Διότι, καθώς μανθάνω, προτίθενται να επιτεθούν κατά των οχυρώσεών μας, όχι μόνον δια του στρατού των κατά ξηράν, αλλά και δια του στόλου των κατά θάλασσαν. [7.12.3] Και κανείς ας μη θεωρήση απίστευτον ότι προτίθενται να μας επιτεθούν και κατά θάλασσαν, διότι ο στόλος μας ήτο μεν κατ' αρχάς εις αρίστην κατάστασιν, όταν τα σκάφη ήσαν στεγανά και τα πληρώματα άθικτα, τώρα όμως, όπως και ο εχθρός γνωρίζει, και τα σκάφη είναι διάβροχα, ως εκ της επί τόσον χρόνον παραμονής εντός της θαλάσσης, και τα πληρώματα έχουν φθαρή. [7.12.4] Καθόσον δεν ημπορούμεν ν' ανελκύσωμεν τα πλοία εις την ξηράν, δια να στεγνώσουν και καθαρισθούν, λόγω του ότι ο εχθρικός στόλος είναι ισάριθμος ή μάλλον πολυαριθμότερος του ιδικού μας και ως εκ τούτου φοβούμεθα διαρκώς επίθεσιν εκ μέρους του. [7.12.5] Οι εχθροί όχι μόνον ασκούνται επιμελώς εις τον χειρισμόν του στόλου των, υπ' αυτά τα όμματά μας, αλλά και έχουν την πρωτοβουλίαν της επιθέσεως και ευκολώτερον από ημάς ημπορούν να στεγνώσουν τα πλοία των, αφού δεν απασχολούνται εις αποκλεισμόν άλλων.

[7.13.1] »Ημείς απεναντίας μόλις θα ημπορούσαμεν να προβαίνωμεν εις τούτο, εάν είχαμεν μεγάλην αριθμητικήν υπεροχήν, και δεν είμεθα ηναγκασμένοι όπως τώρα να χρησιμοποιούμεν όλα τα πλοία μας εις επιτήρησιν του εχθρού, διότι τα εφόδιά μας, τα οποία και τώρα ακόμη δυσκόλως κατορθώνομεν να εισάγωμεν, καθόσον πρέπει να περάσουν κοντά από την πόλιν του εχθρού, θα τα στερηθώμεν ολοσχερώς, εάν χαλαρώσωμεν, έστω και ολίγον, την επαγρύπνησίν μας. [7.13.2] Τα πληρώματα μας, εξ άλλου, εφθάρησαν και εξακολουθούν φθειρόμενα, καθόσον άλλοι μεν εκ των επιβαινόντων των πλοίων, αναγκαζόμενοι ν' απομακρυνθούν, χάριν προμηθείας καυσοξύλων και νομής και ύδατος, υφίστανται απωλείας από το εχθρικόν ιππικόν. Εκ των λοιπών δε, τώρα που η υπεροχή μας επί των αντιπάλων δεν υφίσταται πλέον, οι μεν δούλοι κωπηλάται αυτομολούν, οι δε ξένοι, όσοι μεν επέβησαν των πλοίων εξαναγκασθέντες, λιποτακτούν εις πρώτην ευκαιρίαν προς τας πόλεις της Σικελίας. Όσοι δε πάλιν παρεσύρθησαν κατ' αρχάς εκ του μεγάλου μισθού και της ιδέας, ότι πρόκειται μάλλον να χρηματισθούν παρά να πολεμήσουν, βλέποντες την απροσδόκητον αντίστασιν του εχθρού, και δη την κατά θάλασσαν, άλλοι μεν προσέρχονται εις τας τάξεις αυτού ως αυτόμολοι, άλλοι δ' επωφελούμενοι πάσης παρουσιαζομένης ευκαιρίας, φεύγουν προς διαφόρους διευθύνσεις της τόσον ευρυχώρου Σικελίας. Μερικοί μάλιστα, επιδιδόμενοι οι ίδιοι εις το εμπόριον, έπεισαν τους τριηράρχους να δεχθούν εις αντικατάστασίν των επί των πλοίων δούλους εκ των Υκκάρων και τοιουτοτρόπως κατέστρεψαν την πειθαρχίαν του ναυτικού.

[7.14.1] »Δεν έχετε ανάγκην να σας είπω, διότι καλώς το γνωρίζετε, ότι μικρόν μόνον μέρος των πληρωμάτων αποτελείται από ικανούς ναύτας, και ότι ολίγοι εκ τούτων γνωρίζουν και να ξεκινήσουν ταχέως εν πολεμικόν πλοίον και να συγκρατούν τον ρυθμόν της κωπηλασίας. [7.14.2] Αλλ' εκείνο, το όποιον περισσότερον από όλα αυτά με φέρει εις μεγαλητέραν αμηχανίαν, είναι ότι, μολονότι αρχηγός, δεν είμαι εις θέσιν να προλάβω όλα αυτά (διότι ιδιοσυγκρασίαι όπως αι δικαί σας, είναι δυσδιοίκητοι), και ότι δεν έχομεν ούτε τα μέσα να εύρωμεν πληρώματα δια τον στόλον μας, όπως τα έχουν άφθονα οι αντίπαλοι, αλλ' είμεθα ηναγκασμένοι με τους άνδρας, τους οποίους είχαμεν όταν ήλθαμεν, και εις τας σημερινάς ανάγκας να επαρκούμεν και τας καθημερινάς απωλείας ν' αναπληρώνωμεν. [7.14.3] Καθόσον η Νάξος και η Κατάνη, αι μόναι πόλεις, αι οποίαι είναι σήμερον σύμμαχοί μας, δεν είναι εις θέσιν να μας βοηθήσουν κατά τούτο. Και εάν εν και μόνον πλεονέκτημα προστεθή ακόμη εις τους εχθρούς μας, εάν δηλαδή τα μέρη της Ιταλίας, από τα οποία προμηθευόμεθα τας τροφάς μας, βλέποντα και την κατάστασιν εις την οποίαν ευρισκόμεθα, και ότι δεν μας στέλλετε ενισχύσεις, στραφούν προς το μέρος των, θα τερματίσουν ούτοι τον πόλεμον αμαχητεί, διότι η πείνα θα μας αναγκάση εις παράδοσιν.

[7.14.4] »Ημπορούσα να σας ανακοινώσω άλλας ειδήσεις περισσότερον ευχαρίστους, βεβαίως όμως όχι περισσότερον χρησίμους, εφόσον παρίσταται ανάγκη να λάβετε αποφάσεις με πλήρη γνώσιν της εδώ καταστάσεως. Άλλωστε, γνωρίζων ότι ως εκ της ιδιοσυγκρασίας σας, θέλετε μεν να ακούετε τα πλέον ευχάριστα πράγματα, μέμφεσθε όμως ακολούθως εκείνους, που σας τα λέγουν, εάν το αποτέλεσμα δεν ανταποκρίνεται προς αυτά, εθεώρησα ασφαλέστερον να σας είπω γυμνήν την αλήθειαν.

[7.15.1] »Και τώρα παρακαλώ να πιστεύσετε, ότι, όσον αφορά τον αρχικόν σκοπόν της εκστρατείας, και στρατιώται και αρχηγοί δεν έδωσαν καμμίαν αιτίαν μομφής. Αλλ' αφού ολόκληρος η Σικελία συσσωματώνεται εναντίον μας, και ο εχθρός αναμένει νέον στρατόν εκ Πελοποννήσου, οφείλετε ν' αποφασίσετε τέλος τι θα κάμετε. Διότι ο ενταύθα στρατός μας δεν επαρκεί ουδέ απέναντι της εχθρικής δυνάμεως, την οποίαν αντιμετωπίζομεν σήμερον, και επομένως οφείλετε ή να τον ανακαλέσετε ή να στείλετε προς ενίσχυσίν του και νέον στρατόν και στόλον, όχι μικρότερον του σημερινού, και χρήματα άφθονα, και προς τούτοις άλλον αρχηγόν, δια να με αντικαταστήση, καθόσον, ένεκα ασθενείας των νεφρών, είμαι ανίκανος δια περαιτέρω υπηρεσίαν. [7.15.2] Και νομίζω ότι ημπορώ να στηρίζωμαι εις την επιείκειάν σας, διότι εφόσον ήμην υγιής, πολλάς χρησίμους υπηρεσίας προσέφερα εις την πόλιν. Ο,τι δήποτε όμως πρόκειται να κάμετε, κάμετέ το αμέσως, κατά την αρχήν της ανοίξεως, χωρίς αναβολάς, καθόσον ο εχθρός την μεν εκ Σικελίας βοήθειαν συντόμως θέλει πορισθή, ενώ η εκ Πελοποννήσου θα έλθη μεν προς αυτόν βραδύτερον, θα έλθη όμως πάντως, εάν δεν λάβετε τα μέτρα σας, είτε διαφεύγουσα την προσοχήν σας, όπως και προηγουμένως, είτε διαφεύγουσα την καταδίωξίν σας.»

[7.10.1] Τον ακόλουθο χειμώνα έφτασαν στην Αθήνα οι αποσταλμένοι του Νικία και είπαν όσα τους είχε παραγγείλει προφορικά και απάντησαν στα ερωτήματα που τους έκαναν, ο ένας κι ο άλλος, κι έδωσαν στα χέρια των αρχόντων τη γραφτή του αναφορά. Κι ο γραμματέας της πολιτείας βγήκε μπροστά και τη διάβασε στους Αθηναίους. Κι όσα τους φανέρωνε ήταν απάνω - κάτω τ' ακόλουθα:

[7.11.1] «Όσα στάθηκαν πριν από τούτο, τα ξέρετε, Αθηναίοι, από πολλές άλλες αναφορές μου. Τώρα όμως ήρθε η στιγμή περισσότερο παρά ποτέ άλλοτε ν' αποφασίσετε, αφού μάθετε σε τι σημείο βρισκόμαστε. [7.11.2] Ενώ δηλαδή έχομε νικήσει τους Συρακουσίους που μας εστείλατε να πολεμήσομε, στις περασμένες μάχες, κι αφού είχαμε οικοδομήσει τα οχυρώματα όπου βρισκόμαστε τώρα, ήρθε ο Γύλιππος ο Λακεδαιμόνιος έχοντας μαζί του στρατό, τόσο από την Πελοπόννησο, όσο κι από μερικές πολιτείες της Σικελίας. Και είναι βέβαια αλήθεια πως στην πρώτη μάχη τον ενικήσαμε, αλλά στη δεύτερη μας ερίχτηκαν πολύ ιππικό και ακοντιστές, κι από την πίεσή τους αναγκαστήκαμε να υποχωρήσομε πίσω από τα τείχη. [7.11.3] Τώρα λοιπόν εμείς πάψαμε να χτίζομε τείχη για να τους αποκλείσομε, γιατί οι εχτροί είναι τώρα πολλοί και μένομε άπρακτοι (γιατί δε θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσομε ολόκληρο το στράτευμα, αφού η φρούρηση των οχυρωμάτων απασχολεί ένα μέρος του βαριού πεζικού)· εκείνοι όμως έχουνε χτίσει παράπλευρα στο δικό μας ένα μονό τείχος, έτσι ώστε δεν είναι πια δυνατό να τους περικυκλώσομε εμείς με τείχος, εξόν αν τους ριχτεί κανένας με μεγάλη δύναμη και κυριέψει αυτό το πλαϊνό τείχος. [7.11.4] Και κατάντησε, ενώ φαινόταν πως εμείς πολιορκούσαμε άλλους, να βρεθούμε εμείς πολιορκημένοι, τουλάχιστο όσον αφορά τον πόλεμο στη στεριά· γιατί δε βγαίνομε καν ούτε στην ύπαιθρο σε μεγάλη απόσταση εξ αιτίας του ιππικού τους.

[7.12.1] »Εξόν απ' αυτό, έχουν αυτοί στείλει πρέσβεις και στην Πελοπόννησο, ζητώντας κι άλλες δυνάμεις, κι ο Γύλιππος έχει φύγει πηγαίνοντας σ' άλλες πολιτείες της Σικελίας, με το σκοπό άλλες να πείσει να πολεμήσουνε μαζί του, εκείνες που είναι τώρα ουδέτερες, κι από τις άλλες να πάρει, αν μπορέσει, πεζικό και καράβια. [7.12.2] Γιατί, καθώς μαθαίνω, έχουνε στο νου τους να δοκιμάσουν να επιτεθούνε συγχρόνως στα τείχη μας με το πεζικό και με τα καράβια τους στη θάλασσα. [7.12.3] Κι ας μην το θεωρήσει κανείς φοβερό, που λέω «και στη θάλασσα». Γιατί το ναυτικό μας, όπως το 'χουν πληροφορηθεί κ' εκείνοι, ήτανε βέβαια στην αρχή σε λαμπρή κατάσταση, (επειδή και τα σκάφη ήταν στεγανά και τα πληρώματα ανέπαφα· τώρα όμως και τα πλοία μπάζουνε νερά, αφού βρίσκονται τόσον καιρό στη θάλασσα και τα πληρώματα έχουν ταλαιπωρηθεί. [7.12.4] Και δεν έχομε τη δυνατότητα να σύρομε τα καράβια στη στεριά και να τα στεγνώσομε στον αέρα, αφού τα εχτρικά σκάφη, που είναι ισάριθμα με τα δικά μας κι ακόμη περισσότερα, μας κάνουν να περιμένομε όλη την ώρα πως μπορεί ν' αρμενίσουν καταπάνω μας. [7.12.5] Και είναι φανερό πως εξασκούνται αδιάκοπα μ' αυτό το σκοπό, για να δοκιμάσουν τη δύναμή τους απάνω μας. Και η πρωτοβουλία των επιχειρήσεων είναι τώρα δική τους, καθώς κ' η ευκολία να στεγνώσουν τα καράβια τους. Γιατί δεν είναι αναγκασμένοι να παραφυλάγουν έναν εχτρό από τη θάλασσα.

[7.13.1] »Εμείς μετά βίας θα είχαμε αυτό το πλεονέκτημα, αν ήταν τα πλοία μας πολύ περισσότερα, κι αν δεν είμαστε υποχρεωμένοι, όπως τώρα, να τα 'χομε όλα σ' επιφυλακή. Γιατί αν χαλαρώσομε την παραφύλαξή μας, έστω και στο ελάχιστο, δε θα είμαστε σε θέση να προμηθευόμαστε τ' αναγκαία για τη συντήρησή μας, αφού και τώρα με μεγάλη δυσκολία τα φέρνομε στο στρατόπεδο από δρόμους κοντά στην πολιτεία τους. [7.13.2] Τα πληρώματα, από την άλλη μεριά, άρχισαν να λυώνουν και καταστρέφονται ολοένα για τους εξής λόγους: Οι ναύτες που ξεμακραίνουν από το στρατόπεδο σε κάποιαν απόσταση για να βρουν ξύλα και νερό, και ν' αρπάξουν τίποτ' άλλες προμήθειες, έχουνε σακατευτεί από τους καβαλλάρηδες των εχτρών· οι βοηθητικοί πάλι, τώρα που καταντήσαμε σε ίση θέση με τον εχτρό κι από τους ξένους, όσους μπορέσαμε να στρατολογήσομε με τη βία, μας φεύγουν προς τις διάφορες πολιτείες· εκείνοι πάλι που παρασύρθηκαν στην αρχή από τους μεγάλους μισθούς που προσφέραμε, και έρχονταν περισσότερο για να κερδίσουνε χρήματα παρά για να πολεμήσουν, τώρα που βλέπουν, αντίθετα με τις προσδοκίες τους, πως τόσο το ναυτικό μας όσο κ' η υπόλοιπη δύναμη μας βρίσκει αντίσταση, φεύγουν, άλλοι δίνοντας στον εχτρό τη δικαιολογία πως πάνε με το μέρος του, κι άλλοι όπως αλλιώς μπορεί ο καθένας (γιατί είναι μεγάλη η Σικελία)· άλλοι τέλος, που προτιμούν να μείνουν κοντά στ' αραξοβόλια μας για να κάνουν εμπόριο, έπεισαν τους τριηράρχους να δέχονται δούλους από τα Ύκκαρα γι' αντικαταστάτες τους, κ' έχουν έτσι χαλάσει την πειθαρχία και την ποιότητα του ναυτικού.

[7.14.1] »Και σεις, που τώρα με διαβάζετε, ξέρετε πολύ καλά πως λίγον καιρό διαρκεί η ανώτατη κατάσταση ετοιμότητας ενός πληρώματος, και λίγοι μόνο από τους ναύτες είναι άξιοι και να βάλουνε μπρος ένα καράβι και να διατηρήσουν το ρυθμό της κωπηλασίας αδιάκοπα. [7.14.2] Η χειρότερη απ' όλες αυτές τις δυσκολίες είναι πως δεν μπορώ εγώ, ο στρατηγός τους, να τα εμποδίσω ολ' αυτά (γιατί είναι πολύ δύσκολο να διοικεί κανένας ανθρώπους με το δικό σας χαραχτήρα) και πως δεν έχομε εφεδρείες απ' όπου να συμπληρώνομε τα κενά που δημιουργούνται στα πληρώματα, ενώ ο εχτρός μπορεί να το κάνει, αυτό από πολλές πηγές, αλλά είμαστε αναγκασμένοι να παίρνομε από κείνους που ήρθαν εξ αρχής μαζί μας, τόσο τους άντρες που χρειάζονται για την τρέχουσα υπηρεσία, όσο και για ν' αντικαταστήσομε τις απώλειες· γιατί οι πολιτείες που είναι τώρα σύμμαχοί μας, η Νάξος και η Κατάνη, δεν είναι σε θέση να κάνουν τίποτα. [7.14.3] Αν λοιπόν προστεθεί στους εχτρούς ένα οποιοδήποτε πλεονέχτημα, έτσι ώστε να πάνε με το μέρος τους π.χ. οι πολιτείες της Ιταλίας, που τώρα μας προμηθεύουν τρόφιμα, αφού βλέπουν σε τι κατάσταση βρισκόμαστε, και πως εσείς δε μας στέλνετε άλλες ενισχύσεις, τότε θα πάρει ευνοϊκό γι' αυτούς τέλος ο πόλεμος πέρα για πέρα, χωρίς καν να δώσουνε μάχη, γιατί θα μας αναγκάσουνε να παραδοθούμε με την πολιορκία τους.

[7.14.4] »Θα μπορούσα ίσως να σας μηνύσω άλλα πράματα, πιο ευχάριστα, αλλά όχι πιο χρήσιμα, αφού είναι ανάγκη ν' αποφασίσετε ξέροντας ακριβώς την εδώ κατάσταση. Κ' επειδή ξέρω το φυσικό σας, ότι θέλετε βέβαια ν' ακούτε τα πιο ευχάριστα νέα, ύστερα όμως ρίχνετε σ' άλλους το φταίξιμο, έκρινα πιο σωστό να σας αναπτύξω την απόλυτη αλήθεια.

[7.15.1] »Και τώρα σχετικά με τους αρχικούς σκοπούς, που γι' αυτούς ήρθαμε· πιστέψτε πως ούτε οι στρατιώτες, ούτε οι αρχηγοί σάς έφταιξαν σε τίποτα· αφού όμως ολόκληρη η Σικελία είναι τώρα συνασπισμένη ενάντιά μας, και προσμένουν όπου να 'ναι άλλα στρατεύματα από την Πελοπόννησο, σκεφτείτε κι αποφασίστε με την προϋπόθεση πως οι δυνάμεις μας εδώ δεν είναι αρκετές ν' αντισταθούν ούτε σ' αυτές που έχει κι όλας ο εχτρός, αλλά πως πρέπει είτε ν' ανακαλέσετε όσους είναι εδώ, είτε να στείλετε για ενίσχυση άλλο στράτευμα, όχι μικρότερο από τούτο, τόσο πεζό, όσο και ναυτικό, κι ακόμα και χρήματα, όχι λίγα, ένα στρατηγό που να με διαδεχτεί, γιατί εγώ δεν μπορώ να μείνω άλλο επειδή υποφέρω από τα νεφρά μου, [7.15.2] κ' έχω την δίκαιη αξίωση να με συχωρέσετε γι' αυτό· γιατί όσο ήμουνα γερός, σας πρόσφερα πολλές υπηρεσίες σα στρατηγός σε διάφορες εκστρατείες. Κι ό,τι πρόκειται να κάνετε, κάντε το αμέσως μόλις μπει η άνοιξη, κι όχι με τη μια καθυστέρηση μετά την άλλη, γιατί οι εχτροί πολύ σύντομα θα προμηθευτούν ό,τι είναι να πάρουν από τη Σικελία, κι ό,τι περιμένουν από την Πελοπόννησο λίγο αργότερα, αλλά πάντως, αν δεν έχετε το νου σας, άλλες αποστολές θα ξεκινήσουν χωρίς να το πάρετε είδηση, όπως έγινε προτήτερα, κι άλλες θα προλάβουν πριν από τις δικές σας».