Μετά τα παραπάνω μας, καλό είναι να εξετάσουμε το ζήτημα της φιλίας. Γιατί αυτή είναι αρετή ή τουλάχιστον συγγενεύει με την αρετή κι είναι ακόμη αναγκαιότητα για τη ζωή. (5) Γιατί κανένας δεν θα ήθελε να ζει χωρίς φίλους κι αν ακόμη είχε στη διάθεσή του όλα τ' άλλα αγαθά. (Κι οι πλούσιοι ακόμη, οι άρχοντες κι οι δυνάστες έχουν, καθώς φαίνεται, πάνω από κάθε άλλον) ανάγκη από φίλους. Γιατί τι θα τους εχρησίμευε να είναι γεμάτοι αγαθά, αν αφαιρούσε απ' αυτούς την ενεργητική εκείνη δράση, που απευθύνεται στους φίλους και γι' αυτό είναι πάρα πολύ αξιέπαινη; Ή πώς θα ήταν δυνατό να διατηρούνται και να διασώζονται τόσα αγαθά χωρίς φίλους; (10) Αφού όσο πιο πολλά είναι αυτά τόσο πιο δύσκολη είναι η φύλαξή τους). Στη φτώχεια και στις άλλες δυστυχίες οι φίλοι θεωρούνται το μοναδικό καταφύγιο. Στους νέους η φιλία προσφέρει τη βοήθειά της για ν' αποφεύγουν τα σφάλματα. Στους ηλικιωμένους την φροντίδα και εκείνο που τους λείπει ένεκα της αδυναμίας τους και τους άνδρες που είναι στην ακμή της ηλικίας τους τούς παρακινεί να κάμνουν ωραίες πράξεις.

(15) «Όταν δυο άνθρωποι ενωμένοι περπατούνε».

Γιατί μ' αυτόν τον τρόπο θα είναι πιο ικανοί να αντιλαμβάνονται τα πράγματα και πράττουν σχετικά. Το συναίσθημα της φιλίας φαίνεται πως υπάρχει μέσα σ' αυτόν που εγέννησε απέναντι εκείνου που γεννήθηκε, όχι μονάχα στους ανθρώπους, μα και στα πουλιά και στα περισσότερα ζώα, στα άτομα του ίδιου είδους μεταξύ τους, (20) κυρίως όμως στους ανθρώπους, γι' αυτό και απονέμουμε έπαινο στους φιλανθρώπους. [Ο μεταφραστής δε μεταφράζει τμήμα του κειμένου] Η φιλία φαίνεται ότι διατηρεί και τις πόλεις και ότι απασχολεί τους νομοθέτες περισσότερο από τη δικαιοσύνη. Γιατί η ομόνοια φαίνεται να συγγενεύει με την φιλία (25) κι αυτήν αποζητούν όσο μπορούν περισσότερο, ενώ προσπαθούν ν' απομακρύνουν την διχόνοια που είναι εχθρός της φιλίας. Εκτός απ' αυτά, όταν οι άνθρωποι συνδέονται ανάμεσά τους με φιλικούς δεσμούς, δεν υπάρχει ανάγκη δικαιοσύνης, αλλά και δίκαιοι να είναι, και πάλι έχουν ανάγκη της φιλίας, και φαίνεται πως η υπέρτατη δικαιοσύνη, βρίσκεται ανάμεσα στους φίλους. Η φιλία δεν είναι μονάχα αναγκαία, αλλά και ωραία. (30) Επαινούμε εκείνους που αγαπούν την φιλία και φαίνεται πως από τα τιμητικά πλεονεκτήματα είναι το να έχει κανείς πολλούς φίλους. Και μερικοί μάλιστα νομίζουν πως το να είναι κανείς ηθικός άνθρωπος και πιστός φίλος είναι ένα και το αυτό.

Γεννιούνται πολλές απορίες σχετικά με τη φιλία. Άλλοι τη νομίζουν σαν ομοιότητα και τους φίλους όμοιους γι' αυτό και η παροιμία «ο όμοιος έλκεται προς τον όμοιο», κι «ο κολιός πηγαίνει στον κολιό» και τα παρόμοια. (35) Αντίθετα άλλοι λένε ότι όλοι οι τέτοιοι συμπεριφέρονται ο ένας στον άλλο όπως οι κεραμείς. [1155b] Και για το ζήτημα αυτό αναζητούν κάτι ανώτερο και πιο φυσικό. Ο Ευριπίδης λέει σχετικά ότι η ξερή γη ποθεί τη βροχή, ο μεγαλόπρεπος ουρανός, όταν είναι γεμάτος βροχή κατέχεται από τον πόθο να χυθεί στη γη. Ο Ηράκλειτος παρατηρεί ότι το ωφέλιμο γεννιέται από το αντίθετο, (5) η ωραιότερη αρμονία από την αντίθετη και ότι όλα προέρχονται από την Έριδα. Αντίθετα άλλοι (φιλόσοφοι) και κυρίως ο Εμπεδοκλής, παραδέχονται ότι το όμοιο έχει τάση να ενωθεί με το όμοιο.

Από τις απορίες αυτές ας αφήσουμε για πιο ύστερα τις σχετικές με τη φυσική πλευρά των πραγμάτων, γιατί είναι ξένα προς το θέμα της τωρινής μελέτης μας και ας εξετάσουμε όσες αναφέρονται στη φύση του ανθρώπου. [Ο μεταφραστής δε μεταφράζει τμήμα του κειμένου] (10) Ας εξετάσουμε, π.χ., αν η φιλία υπάρχει ανάμεσα σ' όλους τους ανθρώπους, αν μπορεί να υπάρχει ανάμεσα σε διεστραμμένα άτομα, και τέλος, αν υπάρχει ένα είδος φιλίας ή πολλά είδη της. Γιατί όσοι παραδέχονται, ότι υπάρχει ένα μονάχα είδος, για τον λόγο ότι παρατηρούμε ένα μείζον κι ένα έλασσον σ' αυτήν, στηρίζουν τη γνώμη τους σ' ένα όχι ισχυρό γνώρισμα. (15) Υπάρχουν πράγματα διαφορετικά ως προς το είδος που παρουσιάζουν διάφορους βαθμούς. Γι' αυτά μιλήσαμε ήδη προηγουμένως.

Ίσως να ήταν δυνατό να ξεκαθαρίσουμε το παρόν ζήτημα, αν μάθουμε πρώτα τι είναι άξιο αγάπης. Γιατί δεν αγαπούμε χωρίς εξαίρεση το καθετί, αλλά μονάχα το αξιαγάπητο, και τέτοιο είναι το αγαθό, το ευχάριστο και το χρήσιμο. (20) Όμως, χρήσιμο φαίνεται πως είναι εκείνο, με το οποίο δημιουργείται κάποιο αγαθό ή ηδονή. Έτσι σκοπός είναι μονάχα το αγαθό ή το ευχάριστο. Μα οι άνθρωποι αγαπούν το αγαθό αυτό καθ' αυτό ή ό,τι είναι μόνο αγαθό σχετικό μ' αυτούς; Γιατί οι δυο αυτές απόψεις του αγαθού είναι αντίθετες κάποτε η μια με την άλλη. Αυτό συμβαίνει όσον αφορά το ευχάριστο. Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο καθένας αγαπά ό,τι είναι αγαθό για τον εαυτό του, ότι απολύτως αγαθό είναι το ευχάριστο και ότι αγαθό είναι για τον κάθε άνθρωπο ό,τι είναι ευχάριστο σ' αυτόν. (25) Όμως ο καθένας δεν αγαπά ό,τι είναι στην πραγματικότητα αγαθό, αλλά ό,τι φαίνεται σαν τέτοιο. Αυτό όμως δεν έχει σημασία, και μπορούμε να πούμε ότι ευχάριστο είναι ό,τι φαίνεται αγαθό.

Ώστε υπάρχουν τρία πράγματα για τα οποία αγαπούν οι άνθρωποι. Η αγάπη στα άψυχα αντικείμενα δεν ονομάζεται φιλία, γιατί δεν υπάρχει αμοιβαία αγάπη, ούτε θέληση να παρέχουμε την εύνοιά μας σ' αυτά. Θα ήταν πραγματικά γελοίο να ευεργετούμε το κρασί· (30) το πολύ θέλουμε να το διατηρούμε για να το έχουμε. Αλλά στον φίλο ευχόμαστε το αγαθό γι' αυτόν μονάχα. Κι αυτόν που εύχεται μ' αυτόν τον τρόπο το αγαθό ονομάζουμε «εύνουν», κι αν ακόμη δεν συμβαίνει το αυτό από εκείνον στον οποίο απευθύνεται η εύνοια. Γιατί η φιλία συνίσταται μονάχα στην αμοιβαία εύνοια. Ή μήπως να προσθέσουμε και το ότι η φιλία δεν πρέπει να μένει μυστική; (35) Πολλοί είναι ευμενείς απέναντι ανθρώπων, που δεν είδαν ποτέ αλλά θεωρούν ενάρετους και χρήσιμους, [1156a] και ίσως κι οι δεύτεροι να διαπνέονται απέναντι των πρώτων από το ίδιο αμοιβαίο συναίσθημα. Έτσι οι πρώτοι θα είναι ευμενείς στους δεύτερους και αντιθέτως. Αλλά πώς θα ήταν δυνατό να τους ονομάσει κανείς φίλους, εφόσον αγνοούν την αμοιβαιότητα των φιλικών διαθέσεών τους; Επομένως η φιλία δεν απαιτεί μόνον αμοιβαίες καλές διαθέσεις, αλλά και το να ποθεί κανείς τα αγαθά για τους φίλους του, χωρίς η αμοιβαία αυτή φιλική διάθεση να είναι κρυφή, (5) κι αυτό για τους λόγους που εκθέσαμε προηγουμένως.

Μετά ταύτα δεν μας μένει παρά να πραγματευθώμεν το ζήτημα της φιλίας. Διότι αύτη είναι αρετή ή τουλάχιστον συγγενεύει με την αρετήν και είναι προς τούτοις διά την ζωήν αναγκαιοτάτη. (5) Διότι ουδείς θα ήθελε να ζη άνευ φίλων, και αν ακόμη κατείχεν όλα τα λοιπά αγαθά. (Και αυτοί οι πλούσιοι, οι άρχοντες και οι δυνάσται έχουν, ως φαίνεται, υπέρ πάντα άλλον ανάγκην φίλων. Διότι εις τι θα εχρησίμευε το να είναι κατάμεστοι αγαθών, εάν αφήρει κανείς απ' αυτών την ικανότητα να ασκούν την ευεργετικήν εκείνην δράσιν, ήτις απευθύνεται προς τους φίλους και, ως εκ τούτου, είναι τα μάλιστα αξιέπανος; Ή πώς θα ήτο δυνατόν να διατηρούνται (10) και να διασώζωνται τόσα αγαθά άνευ φίλων: Διότι, όσον περισσότερα είναι ταύτα, τόσον είναι επισφαλέστερα). Εις την πενίαν και τα λοιπά δυστυχήματα οι φίλοι θεωρούνται ως το μοναδικόν καταφύγιον. Η φιλία παρέχει εις τους νέους την συνδρομήν της προς αποφυγήν των σφαλμάτων των. Εις τους πρεσβυτέρους την ποθητήν φροντίδα και την αντικατάστασιν εκείνου, το οποίον τους λείπει λόγω της αδυναμίας των, τους δε ακμαίους άνδρας παρακινεί εις την εκτέλεσιν (15) ηθικώς ωραίων πράξεων:

Όταν δυο άνθρωποι βαδίζουν ηνωμένοι … Διότι κατά τον τρόπον τούτον θα είναι ικανώτεροι να εννοούν τα πράγματα και να ενεργούν σχετικώς. Το συναίσθημα της φιλίας ενυπάρχει, ως φαίνεται, εκ φύσεως εις τον γεννήσαντα έναντι του γεννηθέντος, όχι δε μόνον εις τους ανθρώπους, αλλά και εις τα πτηνά και τα πλείστα των ζώων, εις τα άτομα του αυτού είδους προς άλληλα, (20) κυρίως όμως εις τους ανθρώπους, διό και απονέμομεν εις τους φιλανθρώπους έπαινον. Φαίνεται ότι διατηρεί και τας πόλεις η φιλία και ότι απασχολεί τους νομοθέτας περισσότερον παρά η δικαιοσύνη. Διότι η ομόνοια φαίνεται συγγενής προς την φιλίαν (25) και ταύτην επιζητούν όσον το δυνατόν περισσότερον, ενώ προσπαθούν ν' απομακρύνουν την διχόνοιαν, ήτις είναι εχθρός της φιλίας. Άλλως τε, όταν οι άνθρωποι συνδέωνται μεταξύ των διά φιλικών δεσμών, δεν παρίσταται ανάγκη δικαιοσύνης, αλλά και αν είναι δίκαιοι, και πάλιν έχουν ανάγκην της φιλίας, η δε υπερτάτη δικαιοσύνη φαίνεται, ότι μεταξύ φίλων ευρίσκεται. Η φιλία δεν είναι μόνον αναγκαία, αλλά και ωραία. Επαινούμεν τους αγαπώντας την φιλίαν (30) και το να έχη κανείς πολλούς φίλους φαίνεται έν των τιμητικωτέρων πλεονεκτημάτων, μερικοί μάλιστα φρονούν, ότι το να είναι κανείς χρηστός άνθρωπος και ασφαλής φίλος, είναι έν και το αυτό.

Υπάχουν πολλαί εν σχέσει προς την φιλίαν απορίαι. Άλλοι την θεωρούν ως ομοιότητα και τους φίλους ομοίους, διο και η παροιμία «ο όμοιος έλκεται προς τον όμοιον και ο κολοιός προς τον (35) κολοιόν» και τα τοιαύτα. Άλλοι, τουναντίον, λέγουν, [1155b] ότι όλοι οι τοιούτοι συμπεριφέρονται προς αλλήλους ως οι κεραμείς. Και ως προς το ζήτημα τούτο επιζητούν κάτι ανώτερον και φυσικώτερον. Ο Ευριπίδης λέγει σχετικώς, ότι το απεξηραμένον έδαφος ποθεί την βροχήν, ο δε μεγαλειώδης ουρανός, όταν είναι πλήρης βροχής, διακατέχεται υπό του πόθου να διαχυθή ανά την γην. Ο Ηράκλειτος παρατηρεί, (5) ότι το ωφέλιμον γεννάται εκ του αντιθέτου, η καλλίστη αρμονία εκ της αντιθέσεως και τα πάντα προέρχονται εκ της Έριδος. Αντιθέτως άλλοι (φιλόσοφοι) και ιδίως ο Εμπεδοκλής, πρεσβεύουν, ότι το όμοιον τείνει να ενωθή προς το όμοιον.

Εκ των αποριών τούτων ας αφήσωμεν κατά μέρος τας σχετιζομένας προς την φυσικήν πλευράν των πραγμάτων, διότι ταύτα είναι ξένα προς το θέμα της παρούσης μελέτης μας, και ας εξετάσωμεν τας αναφερομένας εις την φύσιν του ανθρώπου. Ας εξετάσωμεν, επί παραδείγματι, (10) εάν η φιλία υφίσταται μεταξύ όλων των ανθρώπων, εάν δύναται να υπάρχη μεταξύ διεστραμμένων ατόμων, και τέλος, εάν υπάρχη έν είδος φιλίας ή είδη πολλά. Διότι οι παραδεχόμενοι, ότι υφίσταται έν μόνον είδος, διά τον λόγον ότι παρατηρείται έν μείζον και έν έλασσον εις αυτήν, στηρίζουν την γνώμην των επί ενός ανεπαρκούς γνωρίσματος. Υπάρχουν πράγματα διάφορα κατ' είδος, (15) τα οποία παρουσιάζουν διαφόρους βαθμούς. Περί αυτών ωμιλήσαμεν ήδη προηγουμένως.

Ίσως θα ήτο δυνατόν ν' αποσαφηνίσωμεν το προκείμενον ζήτημα, εάν εν πρώτοις μάθωμεν τι είναι το άξιον αγάπης. Διότι δεν αγαπώμεν ανεξαιρέτως το κάθε τι, αλλά μόνον το αξιαγάπητον, τοιούτον δε είναι το αγαθόν, το ευχάριστον και το χρήσιμον. Πλην όμως, χρήσιμον φαίνεται ότι είναι εκείνο, (20) διά του οποίου δημιουργείται αγαθόν τι ή ηδονή. Τοιουτοτρόπως σκοπός είναι μόνον το αγαθόν ή το ευχάριστον. Αλλ' οι άνθρωποι αγαπούν αυτό καθ' εαυτό το αγαθόν ή ό,τι είναι μόνον εν σχέσει προς αυτούς αγαθόν; Διότι αι δύο αυταί απόψεις του αγαθού αντιτίθενται ενίοτε προς αλλήλας. Τούτο δε συμβαίνει καθ' όσον αφορά το ευχάριστον. Φαίνεται λοιπόν, ότι ο καθείς αγαπά ό,τι είναι αγαθόν διά τον εαυτόν του, ότι απολύτως αγαθόν είναι το ευχάριστον και ότι αγαθόν είναι δι' έκαστον άνθρωπον ό,τι είναι ευχάριστον εις αυτόν. Πλην όμως ο καθείς δεν αγαπά ό,τι είναι εις την πραγματικότητα αγαθόν, (25) αλλ' ό,τι του φαίνεται ως τοιούτον. Αυτό όμως δεν έχει σημασίαν, και δυνάμεθα να είπωμεν ότι ευχάριστον είναι ό,τι φαίνεται αγαθόν.

Όθεν υπάρχουν τρία πράγματα, διά τα οποία οι άνθρωποι αγαπούν. Η αγάπη προς τα άψυχα αντικείμενα δεν καλείται φιλία, διότι δεν υφίσταται αγάπη αμοιβαία, ουδέ θέλησις να παρέχωμεν την εύνοιάν μας εις αυτά. (Θα ήτο πράγματι γελοίον να παρέχωμεν τας ευεργεσίας μας εις τον οίνον∙ (30) το πολύ θέλομεν να τον διατηρούμεν διά να τον έχωμεν). Αλλ' εις τον φίλον ευχόμεθα το αγαθόν δι' αυτόν και μόνον. Τον δε ευχόμενον κατά τον τρόπον τούτον το αγαθόν καλούμεν εύνουν, και αν ακόμη δεν συμβαίνη το αυτό παρά του προς ον απευθύνεται η εύνοια. Διότι η φιλία έγκειται μόνον εις την αμοιβαίαν εύνοιαν. Ή μήπως δέον να προσθέσωμεν και το ότι η φιλία δεν πρέπει να μένη μυστική; (35) Πολλοί είναι ευμενείς έναντι ανθρώπων, τους οποίους δεν είδον μεν ποτέ, αλλά θεωρούν ως εναρέτους [1156a] και χρησίμους, ίσως δε και οι δεύτεροι να διαπνέωνται έναντι των πρώτων υπό του αυτού αμοιβαίου συναισθήματος. Όθεν οι μεν θα είναι ευμενείς προς τους δε. Αλλά πώς θα ήτο δυνατόν να τους ονομάση κανείς φίλους, εφ' όσον αγνοούν την αμοιβαιότητα των φιλικών διαθέσεών των; Κατά ταύτα η φιλία δεν απαιτεί μόνον αμοιβαίως αγαθάς διαθέσεις, αλλά και το να επιθυμή κανείς τα αγαθά διά τους φίλους του, χωρίς η αμοιβαία αύτη φιλική διάθεσις να είναι κρυφία, (5) και τούτο διά τους λόγους, τους οποίους εξεθέσαμεν.