[4.102.1] Κατά την διάρκειαν του ιδίου χειμώνος, ο Βρασίδας, επί κεφαλής του συμμαχικού στρατού της Χαλκιδικής, εξεστράτευσεν εναντίον της Αμφιπόλεως, αποικίας των Αθηναίων, κειμένης εις τας όχθας του ποταμού Στρυμόνος. [4.102.2] Την θέσιν, εις την οποίαν κείται σήμερον η πόλις, επεχείρησε ν' αποικίση προηγουμένως ο Μιλήσιος Αρισταγόρας, όταν, καταδιωκόμενος από τον βασιλέα Δαρείον, ηναγκάσθη να φύγη, αλλ' εξετοπίσθη από τους Ηδώνας. Την ιδίαν απόπειραν έκαμαν ακολούθως και οι Αθηναίοι, οι οποίοι, τριάντα δύο έτη βραδύτερον, έστειλαν δέκα χιλιάδας αποίκους, αποτελουμένους εν μέρει από ιδικούς των πολίτας και εν μέρει από ξένους, όσοι ηθέλησαν να λάβουν μέρος εις την αποικίαν, αλλά και αυτοί εξωλοθρεύθησαν εις τον Δραβησκόν από τους Θράκας. [4.102.3] Ύστερον από είκοσι εννέα έτη, οι Αθηναίοι ήλθαν πάλιν, υπό την αρχηγίαν του Άγνωνος, υιού του Νικίου, ως οργανωτού της αποικίας, και αφού εξεδίωξαν τους Ηδώνας, έκτισαν την Αμφίπολιν εις την θέσιν, η οποία ωνομάζετο από τότε Εννέα Οδοί. Βάσις της επιχειρήσεώς των εχρησίμευσεν η Ηιών, εμπορικός λιμήν, ο οποίος τους ανήκεν ήδη, και ο οποίος κείται εις το στόμιον του ποταμού, εις απόστασιν είκοσι πέντε σταδίων από την σημερινήν πόλιν, την οποίαν ο Άγνων ωνόμασεν Αμφίπολιν, διότι, καθώς ο ποταμός Στρυμών σχηματίζει αγκώνα, περιρρέοντα αυτήν από βορρά μέχρι νότου, κατεσκεύασεν, από εν σημείον του ποταμού εις άλλο, μακρόν τείχος, χωρίσας τον αγκώνα αυτόν, εντός του οποίου ίδρυσε την πόλιν, περίβλεπτον και από ξηράς και από θαλάσσης.

[4.103.1] Εναντίον λοιπόν της πόλεως αυτής εβάδιζεν ο Βρασίδας, ο οποίος εξεκίνησε με τον στρατόν του από τας Άρνας της Χαλκιδικής και περί το δειλινόν έφθασεν εις τον Αυλώνα και τον Βορμίσκον, όπου η λίμνη Βόλβη εκχύνεται εις την θάλασσαν, και αφού εδείπνησεν, εξηκολούθησε κατά την νύκτα την πορείαν του. Ένεκα άλλωστε της κακοκαιρίας και της πιπτούσης ελαφράς χιόνος,[4.103.2] επέσπευσε το βήμα, διότι επεδίωκε να μη γίνη αντιληπτή η προσέγγισίς του από τους κατοίκους της Αμφιπόλεως, εκτός εκείνων, με τους οποίους ευρίσκετο εις μυστικάς συνεννοήσεις. [4.103.3] Εις την Αμφίπολιν, τωόντι, ήσαν εγκατεστημένοι μερικοί Αργίλιοι, άποικοι της Άνδρου, οι οποίοι με μερικούς άλλους ήσαν μεμυημένοι, άλλοι παρασυρόμενοι από τον Περδίκκαν και άλλοι από τους Χαλκιδείς. [4.103.4] Οι κάτοικοι προ πάντων της πλησίον κειμένης Αργίλου, οι οποίοι ήσαν ανέκαθεν ύποπτοι εις τους Αθηναίους και είχαν πάντοτε βλέψεις επί της Αμφιπόλεως από αρκετόν καιρόν, αφού η άφιξις του Βρασίδα εις την Χαλκιδικήν τους παρέσχε την ευκαιρίαν, είχαν συνεννοηθή με τους εντός της Αμφιπόλεως εγκατεστημένους συμπολίτας των δια την παράδοσιν της πόλεως. Και τότε, δεχθέντες τον Βρασίδαν εντός της Αργίλου, απεστάτησαν από τους Αθηναίους την ιδίαν εκείνην νύκτα, και ωδήγησαν τον στρατόν του εις την γέφυραν του ποταμού, όπου έφθασε πριν να εξημερώση. [4.103.5] Η γέφυρα ευρίσκεται εις ικανήν απόστασιν από την πόλιν, και δεν συνεδέετο προς αυτήν με τείχος όπως τώρα, αλλ' εφρουρείτο από ασήμαντον απόσπασμα. Την φρουράν αυτήν κατέβαλεν ευκόλως ο Βρασίδας, και ένεκα της προδοσίας και διότι η επίθεσίς του έγινε απροσδοκήτως και εις ώραν κακοκαιρίας, διέβη την γέφυραν και έγινεν ευθύς κύριος των εκτός των τειχών ιδιοκτησιών, διότι οι Αμφιπολίται κατώκουν διεσπαρμένοι εις ολόκληρον το εκτός της πόλεως διαμέρισμα.

[4.104.1] Η διάβασις του ποταμού εκ μέρους του Βρασίδα υπήρξεν εντελώς απροσδόκητος δια τους εντός της πόλεως. Και επειδή από τους εκτός του τείχους διαμένοντας πολλοί συνελαμβάνοντο, ενώ άλλοι κατέφευγαν εντός αυτού, οι Αμφιπολίται περιήλθαν εις μεγαλήν σύγχυσιν, τόσον μάλλον, καθόσον αλληλοϋπωπτεύοντο. [4.104.2] κΛέγεται, τωόντι, ότι επεκράτει τότε η γνώμη ότι εάν ο Βρασίδας, αντί να επιτρέψη εις τον στρατόν του να τραπή εις λεηλασίαν, απεφάσιζε να βαδίση κατ' ευθείαν εναντίον της πόλεως, θα την εκυρίευεν. [4.104.3] Ενώ ήδη, αφού επέδραμε τα έξω της πόλεως και αι προσδοκίαι του ως προς την βοήθειαν των εντός αυτής διεψεύσθησαν, εστρατοπέδευσε και ανέμενεν, ησυχάζων. [4.104.4] Εν τω μεταξύ, οι αντίθετοι προς τους συνωμότας, οι οποίοι ως πολυαριθμότεροι δεν επέτρεψαν να ανοίξουν εις αυτόν τας πύλας αμέσως, εκ συνεννοήσεως με τον στρατηγόν Ευκλή, ο οποίος είχεν έλθει από τας Αθήνας ως φρούραρχος, έστειλαν να ζητήσουν βοήθειαν από τον έτερον των δια την Χαλκιδικήν διωρισμένων στρατηγών, τον Θουκυδίδην, υιόν του Ολόρου, τον συγγραφέα της παρούσης ιστορίας, ο οποίος ευρίσκετο εις την Θάσον, αποικίαν των Παρίων, απέχουσαν της Αμφιπόλεως, ημισείας περίπου ημέρας πλουν. [4.104.5] Ο Θουκυδίδης, άμα έλαβε την πρόσκλησιν, απέπλευσεν εσπευσμένως επί κεφαλής μοίρας επτά πλοίων, τα οποία έτυχαν παρόντα, επιδιώκων προ πάντων να προλάβη την συνθηκολογίαν της Αμφιπόλεως, ειδεμή να σώση τουλάχιστον την Ηιόνα.

[4.105.1] Εν τω μεταξύ, επειδή ο Βρασίδας εφοβείτο αφ' ενός, ότι η Αθηναϊκή μοίρα θα ήρχετο από την Θάσον εις βοήθειαν της πόλεως, και αφ' ετέρου εμάνθανεν, ότι ο Θουκυδίδης είχε δικαίωμα εκμεταλλεύσεως επί των μεταλλείων χρυσού, των κειμένων εις το μέρος τούτο της Θράκης, και ως εκ τούτου είχε μεγάλην επιρροήν εις τους προκρίτους των μερών εκείνων, έσπευδε να καταλάβη προηγουμένως την πόλιν, εάν θα ημπορούσε. Διότι εφοβείτο, ότι μετά την άφιξιν του Θουκυδίδου, το πλήθος των Αμφιπολιτών θ' απέκρουεν οριστικώς κάθε πρότασιν συνθηκολογίας, με την ελπίδα, ότι ούτος ήθελε συγκεντρώσει τας συμμαχικάς δυνάμεις των παρακειμένων νήσων και της απέναντι Θράκης, και τους σώσει. [4.105.2] κΩς εκ τούτου, επροκήρυξε δια του κήρυκος τας επομένας επιεικείς προτάσεις συνθηκολογίας. Όσοι από τους Αμφιπολίτας και τους παρεπιδημούντας Αθηναίους θέλουν ημπορούν να μείνουν εις την πόλιν, διατηρούντες τας ιδιοκτησίας των και πλήρη ισότητα δικαιωμάτων, όσοι δε δεν θέλουν ημπορούν ν' απέλθουν εντός πέντε ημερών, παραλαμβάνοντες ό,τι τους ανήκει.

[4.106.1] Όταν ήκουσαν την πρότασιν αυτήν, οι περισσότεροι εκλονίσθησαν, τόσον μάλλον, καθόσον ολίγοι μόνον από τους πολίτας ήσαν Αθηναίοι, ενώ οι περισσότεροι ήσαν ανάμικτος πληθυσμός. Πολλοί συγχρόνως από τους κατοίκους της πόλεως ήσαν συγγενείς εκείνων, που είχαν συλληφθή έξω. Και τέλος εύρισκαν τας προτάσεις επιεικείς, συγκρίνοντες αυτάς προς ό,τι είχαν φοβηθή, οι μεν Αθηναίοι, διότι ευχαρίστως θ' ανεχώρουν, αφού ενόμιζαν ότι ο κίνδυνος δι' αυτούς ήτο μεγαλήτερος παρά δια τους άλλους και δεν επερίμεναν εξ άλλου ταχείαν βοήθειαν, οι δε λοιποί κάτοικοι, διότι διετήρουν τα πολιτικά των δικαιώματα και συγχρόνως διέφευγαν ανελπίστως τον κίνδυνον. [4.106.2] Ως εκ τούτου, επειδή οι ευρισκόμενοι εις μυστικήν συνεννόησιν με τον Βρασίδαν, βλέποντες, ότι και το πλήθος είχε μεταβάλει γνώμην και δεν ήκουε πλέον τον παρόντα Αθηναίον στρατηγόν, ήρχισαν να συνηγορούν και φανερά πλέον υπέρ των προτάσεων, έγινε συνθηκολογία και ηνοίχθησαν αι πύλαι της πόλεως εις τον Βρασίδαν, υπό τους όρους που είχε προκηρύξει. [4.106.3] Οι Αμφιπολίται, επομένως, παρέδωσαν κατ' αυτόν τον τρόπον την πόλιν, ενώ ο Θουκυδίδης με την μοίραν των πλοίων του κατέπλευσεν εις την Ηιόνα περί το εσπέρας της ιδίας ημέρας, [4.106.4] όταν ο Βρασίδας είχεν ήδη καταλάβει προ μικρού την Αμφίπολιν, και παρά μίαν νύκτα, έλειψε να καταλάβη και την Ηιόνα. Διότι, εάν τα πλοία δεν έσπευδαν εις βοήθειαν ολοταχώς, η τελευταία θα κατελαμβάνετο κατά τα εξημερώματα της επιούσης.

[4.102.1] Τον ίδιο χειμώνα ο Βρασίδας, έχοντας μαζί του τους συμμάχους στη Θράκη, έκανε εκστρατεία να χτυπήσει την Αμφίπολη, την αποικία των Αθηναίων στις όχθες του Στρυμόνα ποταμού. [4.102.2] Το μέρος όπου βρίσκεται τώρα η πολιτεία, είχε κι άλλοτε δοκιμάσει να το ιδρύσει ως Ελληνική αποικία ο Αρισταγόρας από την Μίλητο, φεύγοντας την καταδίωξη του βασιλιά Δαρείου, αλλά τον είχαν αποκρούσει και αναγκάσει να υποχωρήσει οι Ηδώνες· και τριάντα δύο χρόνια αργότερα έκαναν την ίδια απόπειρα οι Αθηναίοι, στέλνοντας δέκα χιλιάδες αποίκους δικούς τους, κι όποιον άλλον ήθελε να πάει· κι αυτοί χαλάστηκαν στη Δραβησκό από τους Θράκες. [4.102.3] Και ξαναπήγαν οι Αθηναίοι ύστερα από άλλα τριάντα χρόνια παρά ένα, τότε πού έστειλαν τον Άγνωνα το γιο του Νικία, ως αρχηγό της αποικίας, κι αφού έδιωξαν τους Ηδώνες, έχτισαν το μέρος αυτό, που λεγόταν πριν Εννέα Δρόμοι. Ξεκίνησαν να το κυριέψουν από την Ηιόνα, που την κρατούσανε για εμπορικό σταθμό, στις εκβολές του ποταμού στην ακροθαλασσιά και είκοσι πέντε στάδια μακριά από τη σημερινή πολιτεία, που ο Άγνωνας την ονόμασε Αμφίπολη, γιατί κυλάει γύρω της ο Στρυμόνας κι από τις δυο μεριές, κι αφού την οχύρωσε με μακρύ τείχος από τη μια στροφή του ποταμού στην άλλη, την ίδρυσε, λαμπρή πολιτεία που φαινόταν από τη θάλασσα κι από τη στεριά.

[4.103.1] Ξεκίνησε λοιπόν ο Βρασίδας από τις Άρνες της Χαλκιδικής και βάδιζε με το στρατό του ενάντια στην πολιτεία τούτη. Και φτάνοντας κατά το δείλι στον Αυλώνα και το Βρομίσκο, όπου εκβάλλει στη θάλασσα η λίμνη Βόλβη κι αφού έβαλε το στρατό να δειπνήσει εξακολούθησε την πορεία τη νύχτα. Ήταν κακοκαιρία κ' έριχνε χιονόνερο· [4.103.2] και γι' αυτό έβιαζε την πορεία περισσότερο, θέλοντας να μην τον πάρουν είδηση οι κάτοικοι της Αμφίπολης εξόν εκείνοι που του την πρόδιναν. [4.103.3] Γιατί υπήρχαν μέσα στην πολιτεία Αργίλιοι εγκατεστημένοι (και η Άργιλος είναι αποικία των Ανδρίων) καθώς και άλλοι που ενεργούσανε μαζί τους σ' αυτά, μερικούς που είχε πείσει ο Περδίκκας κι άλλοι που άκουγαν τους Χαλκιδέους. [4.103.4] Περισσότερο όμως απ' όλους συνωμοτούσαν οι Αργίλιοι που κατοικούσαν εκεί κοντά και που είχαν ανέκαθεν υποψίες για τους Αθηναίους κ' είχαν κακούς σκοπούς ενάντια στην πολιτεία και τώρα που παρουσιάστηκε η ευκαιρία κ' είχε έρθει ο Βρασίδας, διαπραγματεύονταν από καιρό με τους συμπολίτες τους μέσα στην Αμφίπολη πώς να βρεθεί τρόπος να παραδοθεί η πολιτεία και του άνοιξαν τη δική τους πολιτεία κι αποστάτησαν από τους Αθηναίους τη νύχτα εκείνη. Κι οδήγησαν το στρατό πριν ξημερώσει στη γέφυρα του ποταμού [4.103.5] (κ' η μικρή τους πολιτεία απέχει κάμποσο από το πέρασμα)· την εποχή εκείνη δεν κατέβαιναν τα τείχη ως εκεί όπως τώρα, υπήρχε όμως μια μικρή φρουρά που ο Βρασίδας εύκολα νίκησε, και καθώς υπήρχε η προδοσία, κ' ήτανε βαρυχειμωνιά κ' έπεσε απάνω τους χωρίς να τον περιμένουν, πέρασε τη γέφυρα κι αμέσως κατέλαβε τα περίχωρα της Αμφίπολης όπου είχαν σκόρπια σπίτια και χτήματα οι Αμφιπολίτες.

[4.104.1] Κ' επειδή πέρασε τη γέφυρα τόσο ξαφνικά για τους κατοίκους της πολιτείας κ' οι πλήθιοι πολίτες που κατοικούσαν στις εξοχές πιάστηκαν αιχμάλωτοι, ενώ άλλοι ζητούσαν καταφύγιο μέσα στα τείχη, καταταράχτηκαν οι Αμφιπολίτες, και γι' άλλους λόγους και γιατί υποπτεύονταν κι όλας ο ένας τον άλλο. [4.104.2] Και λένε πως αν είχε θελήσει ο Βρασίδας να μην αφήσει το στρατό να ξεχυθεί λεηλατώντας, αλλά να προχωρήσει αμέσως καταπάνω στην πολιτεία, ήταν πολύ πιθανό να την έπαιρνε. [4.104.3] Τώρα όμως αφού εγκατέστησε το στρατό του κι απλώθηκε σ' όλα τα περίχωρα και δεν έβλεπε κανένα αποτέλεσμα από τους μέσα, όπως περίμενε, έμεινε αδρανής· [4.104.4] οι αντίπαλοι όμως εκείνων που προετοίμαζαν την προδοσία, που είχαν επιβολή πάνω στο πλήθος, κ' εμπόδισαν ν' ανοιχτούν οι πύλες αμέσως στέλνουν αγγελιαφόρους κατά συμφωνία και με το στρατηγό Ευκλή που ήταν διορισμένος από την Αθήνα αρχηγός της φρουράς του τόπου, στον άλλο στρατηγό της περιφέρειας της Θράκης, το Θουκυδίδη το γιο του Ολόρου, που γράφει τούτη την Ιστορία και που βρισκόταν γύρω στη Θάσο (το νησί αυτό είναι αποικία της Πάρου και απέχει από την Αμφίπολη μισής μέρας ταξίδι από τη θάλασσα), παρακινώντας τον νά 'ρθει να τους ενισχύσει. [4.104.5] Κι αυτός όταν τ' άκουσε αρμένισε όσο γινόταν γρηγορότερα μ' εφτά καράβια που έτυχε να 'χει μαζί του, κ' ήθελε να προφτάσει, πρώτα απ' όλα βέβαια την Αμφίπολη, πριν παραδοθεί, ειδεμή τουλάχιστο να πιάσει την Ηιόνα πριν από το Βρασίδα.

[4.105.1] Στο μεταξύ ο Βρασίδας, τόσο επειδή φοβόταν την ενίσχυση των καραβιών από τη Θάσο, όσο και γιατί είχε μάθει πως ο Θουκυδίδης είχε το δικαίωμα να εκμεταλλεύεται τα χρυσωρυχεία στα μέρη εκείνα της Θράκης, και εξ αιτίας αυτού είχε μεγάλη επιρροή ανάμεσα στους πρώτους εντόπιους, βιαζόταν να κυριέψει την πολιτεία πρώτος αυτός, μήπως αν φτάσει ο Θουκυδίδης, ο λαός της Αμφίπολης, ελπίζοντας πως θα τους ελευτερώσει φέρνοντας συμμαχική βοήθεια από τη θάλασσα και μαζεύοντας στρατό από τη Θράκη, δεν έχει πια όρεξη να πάει με το μέρος του. [4.105.2] Γι' αυτό πρότεινε μετριοπαθή συνθηκολόγηση, προκηρύσσοντας τ' ακόλουθα: όποιος από τους Αμφιπολίτες κι από τους Αθηναίους μέσα στην πολιτεία θέλει, να μείνει κρατώντας την περιουσία του κ' έχοντας ίσα δικαιώματα και συμμετοχή στην πολιτική ζωή, όποιος πάλι δε θέλει, να φύγει παίρνοντας τα πράματά του, μέσα σε πέντε μέρες.

[4.106.1] Κι όταν τ' άκουσαν αυτά οι περισσότεροι άρχισαν ν' αμφιταλαντεύονται, αφού μάλιστα λίγοι ήταν οι Αθηναίοι που έμεναν εκεί σαν πολίτες, οι περισσότεροι όμως ήταν ανάκατος πληθυσμός, και πολλοί μέσα στην πολιτεία είχανε συγγενείς που είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι στην ύπαιθρο· και συγκρίνοντας την προκήρυξη με το φόβο που είχαν, τη θεώρησαν δίκαιη, οι Αθηναίοι από τη μια μεριά γιατί θα 'φευγαν ευχαρίστως, επειδή νόμιζαν πως είχαν περισσότερους λόγους να φοβούνται και σύγκαιρα δεν περίμεναν γρήγορη βοήθεια, το υπόλοιπο πλήθος από την άλλη, γιατί δε θα 'χαναν τα δικαιώματά τους ως ίσοι πολίτες μέσα στην πολιτεία τους κ' επειδή γλύτωναν τον κίντυνο, πράμα που δεν το περίμεναν. [4.106.2] Έτσι ώστε όσοι είχαν διαπραγματευθεί με το Βρασίδα υποστήριξαν τώρα πια φανερά πως είχανε δίκιο αφού έβλεπαν πως κι ο λαός έκλινε μ' αυτή τη γνώμη και δεν άκουγε πια το στρατηγό των Αθηναίων που ήταν ανάμεσά τους, κ' έγινε η συμφωνία και δέχτηκαν το Βρασίδα με τους όρους που είχε προκηρύξει. [4.106.3] Αυτοί λοιπόν παρέδωσαν την πολιτεία με τον τρόπο που είπαμε. Ο Θουκυδίδης όμως και τα καράβια άραξαν το βράδυ της ίδιας εκείνης ημέρας στην Ηιόνα. [4.106.4] Την Αμφίπολη την είχε πάρει ο Βρασίδας πριν από λίγην ώρα, και μια νύχτα έλειψε να πάρει και την Ηιόνα· γιατί αν δεν είχαν έρθει τόσο γρήγορα τα καράβια, θα 'πεφτε τα ξημερώματα.