ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

Κατεβάστε τον Acrobat Reader

Διδασκαλία - Εκπαίδευση 

Ενδογλωσσική Μετάφραση 

Τυπολογία και παθολογία της ενδογλωσσικής μετάφρασης (του Δ.Ν. Μαρωνίτη) 

3. Ο τύπος της σχολικής μετάφρασης

Η σχολική μετάφραση υπήρξε εκ καταγωγής (και όχι μόνον στον τόπο μας) νόθο μάλλον τέκνο της φιλολογικής μετάφρασης. Η γενετική αυτή σφραγίδα δεν αποτελεί κατ' ανάγκη και αρνητικό στίγμα· στη δική μας όμως μεταφραστική θεωρία και πρακτι­κή της αρχαιοελληνικής γραμματείας καθιερώθηκε για πολλά χρόνια ένας διεστραμμέ­νος καθ' όλα τύπος σχολικής μετάφρασης, προϊόν της ιδεολογίας του συντηρητικού λογιοτατισμού. Τις αποφύσεις που προέκυψαν από την ιδεολογική αυτή διαστροφή της σχολικής μετάφρασης πρακτικώς κυρίως τις κατήγγειλε ο μαχόμενος δημοτικισμός στα τέλη του περασμένου αιώνα και στις πρώτες δεκαετίες του τρέχοντος. Την αυστηρότερη ωστόσο ανατομία τους την επιχείρησε ο Ι.Θ. Κακριδής στο γνωστό Μεταφραστικό Πρόβλημά του. Όπου εντούτοις δεν γίνεται σαφής τυπολογική διάκριση μεταξύ φιλολογικής και λογοτεχνικής μετάφρασης αφενός, σχολικής αφετέρου.

Εν συνεχεία δίνονται σε μορφή καταλόγου τα διακριτικά συστατικά σημεία της ισχύουσας ακόμη σχολικής μετάφρασης, ασχέτως προς τον καθαρεύοντα ή δημοτικό γλωσσικό της τύπο. Συνήθως υπογραμμίζεται ο προπαιδευτικός ρόλος και προορισμός της σχολικής μετάφρασης, ρόλος γραμματικής, συντακτικής, σημασιολογικής και νοηματικής προσπέλασης του πρωτότυπου κειμένου. Με τους όρους αυτούς η σχολική μετάφραση θεωρείται ο περιεκτικότερος και ασφαλέστερος τρόπος διδαχής και ελέγχου της αρχαιογλωσσίας των μαθητών. Υπάρχουν όμως και άλλοι, σημαντικότεροι ίσως, συστατικοί χαρακτήρες της σχολικής μετάφρασης, οι οποίοι καθορίζουν τις λίγες αρετές της και τις πολλές αμαρτίες της.

  • (α) Η σχολική μετάφραση εκπονείται σε περιορισμένο χώρο και χρόνο, κατ' ανάγκη με στοιχειώδη μόνο βοηθήματα: ο χώρος βεβαίως είναι η σχολική τάξη· ο χρόνος η σχολική ώρα (μονή ή διπλασιασμένη)· τα βοηθήματα τα γνωστά, σχολικά και παρασχολικά, εγχειρίδια. Από την άποψη αυτή η τιμή της σχολικής μετάφρασης πρέπει να θεωρείται εξ ορισμού, συγκριτικά και απόλυτα, χαμηλή -ως προς το κρίσιμο τούτο σημείο οι εξωραϊσμοί αποτελούν επικίνδυνη υποκρισία.
  • (β) Παρά τις γενετικές αυτές αδυναμίες της, η σχολική μετάφραση είναι ένας μεταφραστικός τρόπος, ο οποίος, κανονικά τουλάχιστον, εφευρίσκεται μέσα στην τάξη. Στον ευρετικό μάλιστα στόχο της μεταφραστικής αυτής πρακτικής συμμετέχουν δύο υποκείμενα, αναλαμβάνοντας ρόλο συμπληρωματικό: ο δάσκαλος και ο μαθητής. Πρόκειται για ιδιόρρυθμη και πολύ ενδιαφέρουσα συνεργασία, η οποία συνεπάγεται τη μέθοδο πολλαπλών και εναλλακτικών μεταφραστικών λύσεων, για να πολιορκηθούν το νόημα και η μορφή του πρωτότυπου κειμένου μέσα από τις σημασιολογικές του μονάδες και τη γραμματική του σύνταξη. Προφανώς η εναλλαγή περισσότερων μεταφραστικών λύσεων δεν σημαίνει, ως συνήθως νομίζεται, απόρριψη μεταφραστικών λαθών και πρόκριση ενός μόνον ορθού κειμένου. Ο πολλαπλός και εναλλακτικός χαρακτήρας της σχολικής μετάφρασης αποτελεί συγγενές συστατικό και διακριτικό της στοιχείο. Επομένως ο σχολικός μεταφραστικός τρόπος οφείλει να παραμείνει μέχρι τέλους διαδικασία προφορική.
  • (γ) Ως ενδιάμεσος, αλλά και τελικός, στόχος της σχολικής μετάφρασης δεν νοείται η ταχύτατη υποκατάσταση του αρχαίου λόγου με τον όποιο νεοελληνικό του ισολογισμό. Προορισμός της μεταφραστικής αυτής πρακτικής είναι η προσωρινή της μόνον παρέμβαση, μέχρις ότου ο αρχαίος λόγος διαφωτιστεί στα αδιάγνωστά του σημεία. Εφεξής το αρχαίο κείμενο εκτιμάται καθ' αυτό, τόσο ως προς την παραδειγματική του αναφορά όσο και ως προς τη συνεκτική του εκφορά. Άλλως ούτε διδάσκουμε ούτε μαθαίνουμε Αρχαία Ελληνικά στο πρωτότυπο και από το πρωτότυπο.

Η κατάφωρη παράβαση των τριών καταστατικών αρχών της σχολικής μετάφρασης οδηγεί σε πλήρη παραμόρφωση διδασκομένων και διδασκόντων στο κρίσιμο τούτο αρχαιογνωστικό κεφάλαιο. Απόδειξη: οι όροι της πρώτης αρχής ελάχιστα λαμβάνονται υπόψη, με άμεσο αρνητικό αποτέλεσμα να ακυρώνεται ο χαρακτήρας της μεταφρα­στικής μαθητείας, στην οποία υποτίθεται ότι σκοπεύει η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο. Έτσι ο εξ ορισμού "κλειστός" ορίζοντας της σχολικής μετάφρασης θεωρείται όχι μόνον αυτάρκης αλλά και ιδεώδης. Αποτέλεσμα: η στρεβλή αυτή υπόθεση αχρηστεύει και για το μέλλον τις όποιες φιλολογικές σπουδές. Μεγαλύ­τερες όμως και ανήκεστες είναι οι ζημιές που προκύπτουν από την περιφρόνηση της δεύτερης και της τρίτης καταστατικής αρχής. Γιατί στην ισχύουσα σχολική πράξη η μετάφραση προκατασκευάζεται με υπόδειγμα τα σχολικά και παρασχολικά βοηθήματα. Έτσι όμως καταστρέφεται η ευρετική (προφορική και προσωρινή) μεταφραστική μέθοδος· αντ' αυτής επιδιώκεται η ταχύτατη σύνταξη ενός μεταφραστικού κειμένου, το οποίο θεωρείται εφεξής υποχρεωτικό για όλους και ελέγχεται μέσα από τη γραφή και την αντιγραφή του. Και το χειρότερο: οι μαθητές απομνημονεύουν υποχρεωτικώς το υποδειγματικό, υποτίθεται, μεταφρασμένο κείμενο, με το οποίο όχι μόνον έχει αντικα­τασταθεί αλλά και εξοντωθεί ο πρωτότυπος αρχαίος λόγος. Το κύρος μιας τέτοιας δυσάρεστης υπόθεσης μπορεί να ελεγχθεί και με ειδικά τεστ, για να φανεί τί επιτέλους θησαυρίζουν οι μαθητές από την πρωτότυπη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών: το αρχαιοελληνικό κείμενο ή την κακάσχημη σχολική μετάφρασή του;

Τέλος, εξακολουθεί να τίθεται το δίλημμα αν πρέπει η αρχαία ελληνική λογοτεχνία να προσλαμβάνεται στην πρωτότυπη ή στη νεοελληνική της μορφή. Όταν κάποιος προσηλώνεται σε πρωτότυπα αρχαία ελληνικά κείμενα, δικαιούται να ισχυρίζεται ότι τα κείμενα αυτά τελικώς είναι όχι μόνο δυσμετάφραστα αλλά και αμετάφραστα. Σε αυτήν την περίπτωση η μετάφραση, ακόμη και η εντελέστερη, αποτελεί το απαγορευμένο και απαγορευτικό όριο της αρχαιογνωσίας. Γιατί, δίχως αυτή τη νόμιμη ιδεοληψία, η επιμονή μας στην πρωτότυπη μορφή της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας δεν θα είχε κανένα άλλο ερέθισμα έξω από τον στενό και συχνά ασφυκτικό κλοιό των κλασικών σπουδών. Από τη στιγμή όμως που, για τον ένα ή τον άλλο λόγο, κάποιος έλκεται από τον μεταφρασμένο αρχαίο λόγο, επιβάλλεται να πιστέψει ότι τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας εμπεριέχουν δυνάμει την πολλαπλή και συνεχή μετάφρασή τους· την προκαλούν τουλάχιστον για να επιβιώσουν.

Τελευταία Ενημέρωση: 14 Ιαν 2008, 13:10