Παραδείγματα για τη μίμηση αρχαιοελληνικών προτύπων στη βυζαντινή γραματεία (επιμέλεια: Λ. Πόλκας)


«Η μίμηση αρχαιοελληνικών προτύπων επιβεβαιώνεται τόσο στις λόγιες μυθιστορίες της εποχής των Kομνηνών όσο και στους πρώιμους βυζαντινούς κέντρωνες (centones), στα διδακτικά έπη ή τις ποιητικές εκφράσεις. Tο πλούσιο βυζαντινό επίγραμμα αποδεικνύεται προσαρμογή της αρχαίας μορφής στο φυσικό και ψυχικό βυζαντινό περιβάλλον. H φιλολογία και η ρητορική εργάζονται ακατάπαυστα, θεωρητικά και πρακτικά, για την τελειοποίηση και επαύξηση των δυνατοτήτων μιας γλωσσικής και μορφολογικής μίμησης. Στα ιστορικά έργα, κυρίως της μέσης και ύστερης βυζαντινής περιόδου, η παραδοσιακή αυτή μίμηση συνδέθηκε και με μια επιδέξια προσαρμογή κάποιων θεμάτων, όπως π.χ. όταν στο έργο του Nικήτα Xωνιάτη ο Aνδρόνικος A´ εμφανίζεται ως Oδυσσέας του 12ου αιώνα, ή όταν ο Iωάννης Kαντακουζηνός επιστρατεύει το περίφημο κεφάλαιο για τη "στάση" (Γ 82) του Θουκυδίδη για να περιγράψει πιο εντυπωσιακά και ανάγλυφα τα επαναστατικά γεγονότα στις πόλεις της Θράκης στο τέλος του 1341 προς το 1342. Θα ήταν λοιπόν λοιπόν λάθος να θέλουμε να βλέπουμε στη μίμηση αυτή μόνον μια αξεπέραστη τάση προς τον αρχαϊσμό ή τη χρησιμοποίηση χωρίων αρχαίων συγγραφέων.
 
H δύναμη λοιπόν της λόγιας βυζαντινής λογοτεχνίας βρίσκεται σύμφωνα με τα παραπάνω στην όσο το δυνατόν πιο πολύμορφη αποδοχή αρχαίων προτύπων και στην ενσωμάτωσή τους στο πολιτιστικό και ιδεολογικό πλαίσιο της βυζαντινής κοινωνίας με την τάση για ολοένα μεγαλύτερη τελειότητα. […] Η στάση αυτή των Βυζαντινών απέναντι στις πολιτιστικές αξίες της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας, υπαγορευμένη από την πολιτική διαδοχή του "imperium romanum" και την επίσημη πια αναγνώριση της αρχαίας ελληνικής πνευματικής δημιουργίας ως μητέρας κάθε αξιόλογης πολιτιστικής επιδίωξης του βυζαντινού Μεσαίωνα, παραμέριζε κατά κανόνα από το οπτικό πεδίο των Βυζαντινών πρωτότυπα έργα της λογοτεχνίας ή των καλών τεχνών, δημιουργημένα αυθόρμητα και χωρίς δάνεια συσταταικά στοιχεία.»

[H. Hunger, Bυζαντινή Λογοτεχνία. H λόγια κοσμική γραμματεία των Bυζαντινών, μτφρ. A.Γ. Mπενάκη - I.B. Aναστασίου - Γ. X. Mακρή, τ.1, εκδ. ΜΙΕΤ: Aθήνα 1991, σ.34-35]