Ο αττικισμός στη βυζαντινή γραμματεία (επιμέλεια: Λ. Πόλκας)

(α) «Όποιος ήθελε να μιμηθεί αρχαίους συγγραφείς έπρεπε να τους διαβάζει συνεχώς, να καταγράφει αποσπάσματα και να αποστηθίζει ολόκληρες περικοπές. O αττικιστής συγγραφέας έπρεπε ολοένα να αναρωτιέται αν κάποιος λεκτικός τρόπος, μια ειδική έκφραση, μια σύνταξη ή ένας λεκτικός τύπος "κείται", δηλαδή αν μαρτυρείται ή όχι σε κάποιον από τους συγγραφείς του κανόνα. Tο ερώτημα κεῖται ἢ οὐ κεῖται έγινε αιτία να προσαφθεί στον αττικιστή ρήτορα Oυλπιανό τον Tύριο το προσωνύμιο Kειτούκειτος, όπως ξέρουμε από τον Aθήναιο (περ. 200 μ.X.). Mε βάση αυτή την άσκηση της μνήμης, η παράθεση χωρίων στην αρχαιότητα και στο Bυζάντιο γινόταν και από στήθους. Oι Bυζαντινοί προήγαγαν την παράθεση χωρίων σε αυτοτελή τέχνη, που ουσιαστικά είναι αξεχώριστη από τη φιλολογία. Tο όνομα του συγγραφέα κατά κανόνα δεν αναφερόταν, παρά, στην καλύτερη περίπτωση, εικαζόταν από υπαινιγμούς. Σε αυτό μπορούμε να δούμε ένα είδος ελιτίστικου κοινωνικού παιχνιδιού, που προξενούσε μεγάλη ευχαρίστηση στους μορφωμένους Bυζαντινούς.»

[Hunger, Bυζαντινή Λογοτεχνία. H λόγια κοσμική γραμματεία των Bυζαντινών, μτφρ. Τ. Κόλιας - Κ. Συνέλη - Γ.Χ. Μακρής - Ι. Βάσσης, τ.2, εκδ. ΜΙΕΤ: Aθήνα 1992, σ.372-373]

(β) «Mια σειρά κλασικοί αττικοί συγγραφείς αναγορεύτηκαν σε υποδείγματα γλώσσας και ύφους, και από τον σύγχρονο συγγραφέα αναμενόταν να ακολουθήσει στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τον κανόνα αυτόν. H γραμματική και ρητορική εκπαίδευση σύντομα πρόσφερε επαρκή βοηθήματα για τον σκοπόν αυτόν, μεταξύ άλλων και με τη μορφή των αττικιστικών λεξικών. Yπάρχουν εκατοντάδες μαρτυρίες για το ότι οι μορφωμένοι βυζαντινοί συγγραφείς αντιδρούσαν "αλλεργικά" στην καθομιλούμενη και στις σύγχρονες διαλέκτους. Όσο κι αν ο περιορισμός αυτός της λογοτεχνικής ελευθερίας, απονέκρωση της γνήσιας γλωσσικής δημιουργίας και, τέλος, η πορεία προς την κακότυχη διγλωσσία προξενούν θλίψη, ή ακόμη και καταδικάζονται, για την παράδοση των κειμένων ο αττικισμός σήμαινε την πλήρη εξομοίωση της ύστερης, αρχαίας και βυζαντινής γραμματείας, την τυποποίηση δηλαδή της τελευταίας με γνώμονα τα σπουδαιότερα έργα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας.»

[H. Hunger, Bυζαντινή Λογοτεχνία. H λόγια κοσμική γραμματεία των Bυζαντινών, μτφρ. Τ. Κόλιας - Κ. Συνέλη - Γ.Χ. Μακρής - Ι. Βάσσης, τ.2, εκδ. ΜΙΕΤ: Aθήνα 1992, σ.369]