2. Τι είναι η παραγωγή;

Από το παραπάνω παράδειγμα καταλαβαίνουμε ότι η παραγωγή είναι μια από τις διαδικασίες σχηματισμού λέξεων, στην οποία συνδυάζονται ένα λεξικό μόρφημα (ή θέμα) και ένα παραγωγικό μόρφημα.

Τα παραγωγικά μορφήματα τα ονομάζουμε επίσης και παραθήματα ή προσφύματα για να δείξουμε ότι αναγκαστικά συνοδεύουν ένα θέμα. Επιπλέον, χωρίζουμε τα παραθήματα σε κατηγορίες ανάλογα με το αν μπαίνουν πριν από το θέμα της λέξης ή μετά από αυτό. Π.χ.

• η λέξη ξε-φουσκ-ών-ω παράγεται από τη λέξη φουσκώνω με την προσθήκη του παραγωγικού μορφήματος ξε-. Το ξε- μπαίνει πάντα πριν από το θέμα της λέξης και γιαυτό λέγεται πρόθημα.

  Η συγκεκριμένη διαδικασία σχηματισμού νέων λέξεων με προθήματα λέγεται

  προθηματοποίηση.
• η λέξη, όμως, ανθρωπ-άκ-ι, που είδαμε προηγουμένως, σχηματίζεται με το παραγωγικό μόρφημα -άκ- που μπαίνει πάντα μετά από το θέμα και γιαυτό λέγεται επίθημα.

  Η συγκεκριμένη διαδικασία σχηματισμού νέων λέξεων με επιθήματα λέγεται

  επιθηματοποίηση.

Η παραγωγή λέξεων από άλλες λέξεις μπορεί να γίνεται και με άλλους τρόπους χωρίς την προσθήκη προθημάτων ή επιθημάτων. Π.χ.

• από το επίθετο κρητικός φτιάχνουμε το ουσιαστικό Κρητικός.

Εδώ υπάρχει, επίσης, μια διαδικασία παραγωγής που ονομάζεται μετάπλαση

. Η μετάπλαση, δηλαδή, είναι η διαδικασία κατά την οποία ένα μέρος του λόγου (π.χ. επίθετο) γίνεται ένα άλλο μέρος του λόγου (π.χ. ουσιαστικό), χωρίς να αλλάζουν τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά.

Μια άλλη διαδικασία παραγωγής είναι εκείνη με την οποία φτιάχτηκε το ουσιαστικό αποδοχή από το ρήμα αποδέχομαι. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται ετεροίωση και ήταν ενεργή κυρίως στα αρχαία ελληνικά, ενώ σήμερα δεν παράγονται νέες λέξεις με αυτήν.

Η ετεροίωση, δηλαδή, είναι η αλλαγή του φωνήεντος του θέματος.

Στο παράδειγμά μας το -ε- έγινε -ο-.

Η προθηματοποίηση και η επιθηματοποίηση είναι οι μορφολογικές διαδικασίες παραγωγής που είναι κυρίως ενεργές στη σημερινή μορφή της γλώσσας μας

και με αυτές θα ασχοληθούμε.