4. Με ποιες διαδικασίες φτιάχνονται οι λέξεις;

Παρατηρώντας περισσότερο τις παραπάνω λέξεις βλέπουμε ότι για ορισμένες από αυτές δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά εάν αποτελούν μία λέξη ή δύο. Π.χ. οι λέξεις γράφεις, γράψαμε μπορούν να θεωρηθούν δύο λέξεις, αφού οι καταλήξεις τους είναι διαφορετικές (-εις, -αμ-ε), αλλά μπορούν, επίσης, να θεωρηθούν ως διαφορετικοί τύποι του ρήματος γράφω – διαφορετικοί τύποι που προκύπτουν, καθώς το ρήμα αλλάζει μορφές, δηλαδή «κλίνεται».

Το ρήμα κλίνεται για να δώσει διαφορετικές πληροφορίες που αφορούν τον χρόνο, το πρόσωπο, τον αριθμό, τη φωνή ή τη διάθεση του ρήματος. Επίσης, κλίνονται άλλα μέρη του λόγου, όπως τα ουσιαστικά (άνθρωπος, ανθρώπου), τα επίθετα (κόκκινος, κόκκινη, κόκκινο), τα άρθρα (η, της, το, τα). Υπάρχουν μέρη του λόγου που δεν κλίνονται (επιρρήματα, π.χ. κανονικά, σύνδεσμοι, π.χ. και, προθέσεις, π.χ. με).

Συμπεραίνουμε ότι η κλίση είναι μια μορφολογική διαδικασία κατά την οποία οι λέξεις αλλάζουν μορφή, δημιουργούν διαφορετικούς τύπους. Με την κλίση δεν αλλάζει η βασική πληροφορία της λέξης (

άνθρωπ-, γραφ-, κόκκιν-), αλλά αλλάζει η πληροφορία της γραμματικής, δηλαδή εκείνη που καθορίζει τη θέση που θα πάρει ο τύπος της λέξης στην πρόταση .

Αν παρατηρήσουμε, στη συνέχεια, τις λέξεις κόκκινος, κοκκινωπός, κοκκινίζω του παραδείγματός μας, θα δούμε ότι ανήκουν σε διαφορετικά μέρη του λόγου, έχουν διαφορετική σημασία, αλλά όλες διαθέτουν το κοινό μόρφημα κοκκιν-. Συνειδητοποιούμε, επίσης, ότι από το θέμα της λέξης κόκκιν-ος παράγονται οι λέξεις κοκκινωπός και κοκκινίζω, με την προσθήκη των μορφημάτων -ωπ-ός και -ίζ-ω αντίστοιχα.

Παρατηρούμε, επομένως, μια άλλη μορφολογική διαδικασία, την παραγωγή, με την οποία δημιουργούνται νέες λέξεις από άλλες

. Με την παραγωγή, επίσης, προκύπτει και η λέξη μαχαιρ-άκ-ι από το θέμα της λέξης μαχαίρ-ι. Όταν προσθέσουμε το μόρφημα -άκι, παράγουμε το υποκοριστικό που δηλώνει ‘μικρό μαχαίρι’.

Στις λέξεις του παραδείγματός μας ανήκει και η λέξη μαχαιροπήρουνα. Σε αυτήν εμφανίζονται δύο μορφήματα που δίνουν πληροφορία, δηλαδή δύο θέματα, το μαχαιρ- και το πηρουν-.

Εδώ διακρίνουμε μια τρίτη μορφολογική διαδικασία, τη σύνθεση, κατά την οποία από τα θέματα δύο λέξεων προκύπτει μια τρίτη που αποτελεί συνδυασμό των άλλων δύο, τόσο από πλευράς μορφής, όσο και από πλευράς σημασίας.

Οι τρεις παραπάνω μορφολογικές διαδικασίες, επισήμνσηη κλίση, η παραγωγή και η σύνθεση είναι οι βασικές διαδικασίες, με τις οποίες οι λέξεις της ελληνικής αλλάζουν μορφή και έτσι ανανεώνεται το λεξιλόγιο

.