2. Πώς οργανώνεται το λογοτεχνικό δοκίμιο;

Το λογοτεχνικό δοκίμιο έχει την ιδιαιτερότητα ότι αποτελεί ένα λογοτεχνικό είδος που δεν πραγματώνεται μέσω της μυθοπλασίας, της κατασκευής ενός φανταστικού κόσμου με χαρακτήρες, δράση, αφήγηση κλπ.

Ο συγγραφέας του ασχολείται με ζητήματα της καθημερινότητας, της επικαιρότητας ή, ευρύτερα, της αντικειμενικής πραγματικότητας, εκθέτοντας τις σκέψεις και τις απόψεις του στον αναγνώστη. Έτσι εγκαινιάζει έναν προσωπικό διάλογο με τον αναγνώστη, προσκαλώντας τον να παρακολουθήσει την πορεία της σκέψης του. (Με αυτή την έννοια, το πλησιέστερο λογοτεχνικό είδος στο δοκίμιο είναι εκείνο της αυτοβιογραφίας, εφόσον αφηγητής και αφηγούμενο ταυτίζονται, αν και το δοκίμιο δεν ασχολείται με γεγονότα ζωής αλλά με σκέψεις, απόψεις και προβληματισμούς του αφηγητή).

Επειδή στο λογοτεχνικό δοκίμιο ενδιαφερόμαστε περισσότερο για την ιδιαίτερη οπτική γωνία του συγγραφέα-αφηγητή και λιγότερο για την επιχειρηματολογία του, τόσο οι γλωσσικές επιλογές του συντάκτη όσο και η κειμενική οργάνωση πλησιάζουν στις γλωσσικές επιλογές και την οργάνωση των μυθοπλαστικών λογοτεχνικών ειδών. Συγκεκριμένα, διακρίνεται για τις λεξιλογικές και συντακτικές επιλογές που προβάλλουν το (γλαφυρό, εξεζητημένο, λιτό κλπ.) ύφος του συγγραφέα. Οι απόψεις του συγγραφέα μπορεί επίσης να μην οργανώνονται με βάση μια αυστηρή δομή, αλλά μπορεί να συνδέονται συνειρμικά.

Αποκαλείται στοχαστικό δοκίμιο, ακριβώς επειδή ακολουθεί τη ροή των σκέψεων του συγγραφέα.