3. Ποιοι άλλοι παράγοντες μπορούν να καθορίζουν τον χαρακτηρισμό ενός κειμένου ως λογοτεχνικού;

Ας δούμε και το ακόλουθο απόσπασμα:

(3) […] Ανθρωπισμός δε θα ειπεί ισοπέδωση των ατόμων σε μια πολιτεία. Ο κάθε πολίτης έχει βέβαια δικαίωμα να ζήσει και ν’ αναπτύξει ελεύθερα τον εαυτό του μέσα στα όρια που επιβάλλουν σε όλους οι δεσμεύσεις για την ομαλή ομαδική συμβίωση ενός λαού και την προκοπή του· να τον αναπτύξει μάλιστα σύμφωνα με το φυσικό του, γιατί μόνον έτσι μπορεί και τον ψυχικό του κόσμο να δουλέψει βαθύτερα και στην πιο μεγάλη απόδοση να φτάσει. Από την άποψη δηλαδή του δικαιώματος για τη συντήρηση και την ελεύθερη ανάπτυξη της υλικής και πνευματικής των ζωής όλοι είναι ίσοι. Η ισότητα όμως αυτή δεν εξαφανίζει τις φυσικές διαφορές ανάμεσα στα άτομα, διαφορές και ως προς την ψυχοσύσταση και ως προς τις ικανότητες και δυναμικότητα του καθενός. Αναγκαία συνέπεια των διαφορών αυτών σε μια πολιτεία καλά οργανωμένη είναι ο καθένας να παίρνει μέσα σ’ αυτή τη θέση που του έχει ορίσει το φυσικό του και όχι η κοινωνική και οικονομική θέση του σπιτιού του, και στις ηγετικές θέσεις σε όλους τους κλάδους της δημόσιας ζωής ν’ ανεβαίνουν εκείνοι που πραγματικά αξίζουν γι’ αυτές. Συνέπεια δηλαδή είναι η σωστή ιεραρχία των προσωπικών αξιών, ιεραρχία που όχι μόνο θ’ αναγνωρίζει ο κάθε πολίτης, παρά θα βοηθά και στο στήσιμό της […].

από Το ανθρωπιστικό ιδανικό του Α. Δελμούζου,

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α΄ τεύχος, Α΄ τάξη ενιαίου λυκείου, ΟΕΒΔ 2001, 494.

Παρά την παρουσία ελάχιστων δημιουργικών στοιχείων (π.χ. μεταφορές: ισοπέδωση, βαθύτερα, να φτάσει, στήσιμο), το κείμενο αυτό εντάσσεται στα Κείμενα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

Για ποιον λόγο συμβαίνει αυτό;

Το κριτήριο που φαίνεται να ισχύει εδώ είναι οι αξίες που προβάλλονται μέσα στο κείμενο.

Η ισότητα, η αξιοκρατία, η δυνατότητα για ανάπτυξη και «σωστή» αξιοποίηση των ικανοτήτων των ανθρώπων, η αναγνώριση και ο σεβασμός της διαφορετικότητας είναι αξίες που αξιολογούνται θετικά στο ελληνικό πλαίσιο και θεωρείται ότι «πρέπει» να διακρίνουν τη ζωή των ανθρώπων.

Άρα,

η γλωσσική μορφή του κειμένου δεν είναι σε αυτή την περίπτωση τόσο σημαντική όσο το περιεχόμενό του.

Επομένως:

· Ένα κείμενο μπορεί να θεωρείται λογοτεχνικό για ιστορικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς λόγους. Αξιολογείται δηλαδή θετικά και εκλαμβάνεται ως πρότυπο εξαιτίας των νοημάτων που περιέχει.

· Πίσω από τον χαρακτηρισμό «λογοτεχνικός» κρύβονται συγκεκριμένες απόψεις για το τι πρέπει να αντιλαμβάνονται, να πιστεύουν, να αισθάνονται και να αξιολογούν θετικά ή αρνητικά τα μέλη μιας συγκεκριμένης κοινότητας.

Συνοψίζοντας:

· Η διάκριση μεταξύ λογοτεχνικών και μη κειμένων δεν αφορά αποκλειστικά τη γλώσσα τους, αλλά περισσότερο τους στόχους και τη λειτουργία τους μέσα σε μια κοινότητα.

· Απόλυτη διάκριση μεταξύ λογοτεχνικών και μη κειμένων δεν είναι εύκολο να γίνει, αντίθετα αυτά ορίζουν ένα συνεχές: ανάμεσα στα άκρα του συνεχούς αυτού κατατάσσονται τα διάφορα κείμενα και κειμενικά είδη.