4. Η γλωσσική ανισότητα με βάση το φύλο

Όπως είδαμε προηγουμένως,

η γλωσσική ανισότητα δεν σχετίζεται με τα ίδια τα γλωσσικά στοιχεία, αλλά οφείλεται σε ανισότητες μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, οι οποίες έτσι αναπαράγονται και διαιωνίζονται.

Ας δούμε τώρα πώς οι γλωσσικές μας επιλογές ενισχύουν και αναπαράγουν τις διακρίσεις μεταξύ των φύλων. Ας διαβάσουμε το ακόλουθο απόσπασμα:

Ο επιχειρηματίας είναι επιθετικός, ενώ η γυναίκα επιχειρηματίας είναι αυταρχική. Ο επιχειρηματίας επιμένει στις λεπτομέρειες, εκείνη είναι «ψείρας». Αυτός συνεχίζει κάτι έως ότου το ολοκληρώσει, εκείνη δεν ξέρει πότε να σταματήσει. Αυτός είναι σταθερός στις απόψεις του, εκείνη είναι σκληρή. Οι δικές του κρίσεις είναι οι δικές της προκαταλήψεις. Αυτός είναι άνθρωπος της πιάτσας, εκείνη είναι περπατημένη. Εκείνος δε φοβάται να πει την άποψή του, εκείνη έχει εμμονή με την εξουσία. Αυτός είναι φειδωλός στα λόγια, εκείνη είναι κρυψίνους. Αυτός ανέβηκε τη σκάλα της επιτυχίας, εκείνη πέρασε από πολλά κρεβάτια για να φτάσει στην κορυφή.

Fromkin et al. 2008, 622

Το απόσπασμα αυτό αναφέρεται στο πώς η ίδια συμπεριφορά στον χώρο της εργασίας αξιολογείται διαφορετικά για τα δύο φύλα: θετικά για τον άντρα, αρνητικά για τη γυναίκα. Μέσα από τις εκφράσεις που χρησιμοποιούμε για να αναφερθούμε στον άντρα ή τη γυναίκα φανερώνουμε τις απόψεις μας και τις προσδοκίες μας για τα δύο φύλα:

• ο άντρας αναμένεται να είναι επιθετικός, λεπτολόγος, επίμονος, σταθερός, έμπειρος, να έχει το θάρρος της γνώμης του, να είναι επιτυχημένος κλπ., οπότε όσα κάνει προς αυτή την κατεύθυνση αποδίδονται γλωσσικά με εκφράσεις που δείχνουν θετική αξιολόγηση,
• για τη γυναίκα οι προσδοκίες δεν είναι οι ίδιες: συχνά στον χώρο της εργασίας οι γυναίκες αναμένεται να είναι υποχωρητικές, όχι ιδιαίτερα προσεκτικές ή αποτελεσματικές, να διατηρούν χαμηλούς τόνους, να είναι πιο προσαρμοστικές κλπ. Κατά συνέπεια, όταν μια γυναίκα εμφανίζει συμπεριφορά σαν και αυτή που αναμένεται από τους άντρες, οι εκφράσεις που χρησιμοποιούνται για να την περιγράψουν δηλώνουν αρνητική αξιολόγηση, αφού η συμπεριφορά της δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του φύλου της.

Μια πολύ συχνή και καθημερινή έκφραση γλωσσικής ανισότητας είναι η χρήση του γενικευτικού αρσενικού γραμματικού γένους για να αναφερθούμε σε ομάδες που περιλαμβάνουν άντρες και γυναίκες (ή καμιά φορά μόνο γυναίκες). Ας δούμε τα ακόλουθα παραδείγματα:

• στο σχολείο λέμε συχνά «όλοι οι μαθητές να φέρουν αύριο…», ακόμη και αν οι μαθήτριες είναι το ίδιο πολλές με τους μαθητές,
• στον χώρο εργασίας «όλοι οι εργαζόμενοι συμφώνησαν…», ακόμη και αν ο μισός πληθυσμός εκεί είναι γυναίκες,
• στον ελεύθερο χρόνο «πήγα με τους φίλους μου σινεμά…», ακόμη και αν πήγαμε με παρέα όπου περισσότερα ήταν τα κορίτσια,
• στον πολιτικό λόγο «απευθυνόμαστε στους Έλληνες για να τους πούμε ότι…», ακόμη και αν οι Ελληνίδες μπορεί αριθμητικά να ξεπερνούν τους Έλληνες κλπ.

Τέτοιου είδους εκφράσεις δηλώνουν ότι δεν αναφερόμαστε, άρα δεν αναγνωρίζουμε την παρουσία γυναικών στις περιστάσεις αυτές.

Άρα:

Η γλωσσική ανισότητα μεταξύ των δύο φύλων κωδικοποιείται γλωσσικά με διάφορους τρόπους, μεταξύ των οποίων είναι η διαφορετική αξιολόγηση των ίδιων συμπεριφορών για τα δύο φύλα και η «απουσία» τύπων θηλυκού γένους όταν αναφερόμαστε σε μεικτές ομάδες

. Έτσι, συχνά χωρίς να το καταλαβαίνουμε, αποδεχόμαστε και ταυτόχρονα ενισχύουμε τις διακρίσεις που γίνονται μεταξύ των φύλων.