1. Με τα υπώνυμα επεξηγούμε και ορίζουμε

H υπωνυμία είναι πολύ κοινή, και γι’ αυτό πολύ σημαντική σχέση, μεταξύ των σημασιών των λέξεων. Όλοι μας τη χρησιμοποιούμε συχνά, ακόμα κι αν δεν έχουμε πάντα συνείδηση ότι σε μια δεδομένη στιγμή ο λόγος και οι εξηγήσεις μας βασίστηκαν στην υπωνυμική σχέση.

Όταν π.χ. λέμε σε ένα παιδάκι «Αυτό, χρυσό μου, είναι ένα τριαντάφυλλο, ένα λουλούδι», η εξήγηση που δίνουμε κάνει χρήση της σχέσης της υπωνυμίας, χαρακτηρίζοντας το τριαντάφυλλο ως είδος μιας άλλης ευρύτερης κατηγορίας.

Ή σκεφτείτε, ανοίγοντας ένα οποιοδήποτε λεξικό πόσο συχνοί είναι οι ορισμοί αφηρημένων και συγκεκριμένων εννοιών που βασίζονται στην υπωνυμία. Το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, για παράδειγμα, ορίζει τη λέξη εξυπνάδα ως «μεγάλη πνευματική ικανότητα…» και τη λέξη αγαπώ/-άω ως «αισθάνομαι για κπ. ή για κτ. αγάπη, φιλία, στοργή…». Και στις δύο περιπτώσεις, προκειμένου να εξηγήσει τη σημασία τους, ο ορισμός εντάσσει τις λέξεις σε μια ευρύτερη κατηγορία (‘ικανότητα’ και ‘αισθάνομαι’ αντίστοιχα) ως υποπεριπτώσεις του (πιο) γενικού.