1. Εισαγωγή – Ορισμός

Οι λέξεις δεν είναι ενιαία σύνολα, αλλά χωρίζονται σε μικρότερα τμήματα που αποτελούνται από μορφή και σημασία, τα μορφήματα.

Ορισμένα από τα μορφήματα έχουν σημασία που σχετίζεται με τον κόσμο, την πραγματικότητα, και ονομάζονται λεξικά μορφήματα, ενώ άλλα έχουν σημασία που σχετίζεται με τις σχέσεις στο εσωτερικό της γλώσσας και ονομάζονται γραμματικά μορφήματα.

Π.χ. στο ρήμα ξε-φουσκ-ών-ω μπορούμε να διακρίνουμε τα μορφήματα:

ξε- φουσκ- -ών- -ω

Όταν αναλύουμε τις λέξεις, όμως, θέλουμε να δούμε όχι μόνο από τι είδους μορφήματα αποτελούνται, αλλά και ποια είναι η λειτουργία και η θέση τους μέσα στη λέξη. Χρησιμοποιούμε, τότε και άλλους χαρακτηρισμούς για να τα προσδιορίσουμε με ακρίβεια.

Αναγνωρίζουμε ότι κάποιο (ή κάποια) από τα μορφήματα διαθέτει τη βασική λεξική σημασία και τότε το ονομάζουμε θέμα. Στο παράδειγμα του ρήματος ξεφουσκώνω, το θέμα της λέξης είναι το φουσκ-. Τα υπόλοιπα γραμματικά μορφήματα της λέξης «εφαρμόζονται» πάνω στο θέμα είτε πριν από αυτό είτε μετά από αυτό και έτσι φτιάχνεται η συγκεκριμένη λέξη.

Ονομάζουμε προσφύματα (ή

παραθήματα) τα γραμματικά μορφήματα που συνδυάζονται με κάποιο λεξικό μόρφημα (το θέμα).

Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο όρος πρόσφυμα είναι παλιός, αν και χρησιμοποιείται τόσο από την παραδοσιακή Γραμματική, όσο και από τη σύγχρονη γλωσσολογία. Πιο σύγχρονος όρος είναι ο όρος παράθημα.

Κάθε λέξη μπορεί να έχει περισσότερα ή λιγότερα προσφύματα. Π.χ. το ρήμα ξεφουσκώνω που αναλύσαμε διαθέτει τρία προσφύματα, το ξε-, το -ών- και το -ω.

Το ουσιαστικό ζαχαρ-ιέρ-α διαθέτει δύο προσφύματα, τα -ιέρ- και -α.

Το επίθετο ά-κακ-ος διαθέτει δύο προσφύματα, τα ά- και -ος.

Το ουσιαστικό άνθρωπ-ος διαθέτει ένα πρόσφυμα, το -ος.