Γραφικό

Πυξίς

Ψηφιακή Αρχαιοθήκη

Επιμ. Τριανταφυλλιά Γιάννου

Επιστροφή στις Μυκήνες

Η Επιστροφή στις Μυκήνες είναι ένα θεατρικό έργο σε δύο μέρη και τέσσερις εικόνες, που πρωτοπαίχτηκε από τον θίασο της Τιτίκας Νικηφοράκη στο θέατρο Κάβα στις 17 Νοεμβρίου 1972. Στο πρώτο μέρος του έργου (Εικόνα Α΄) ακούγεται η «Μπαλάντα του γυρισμού», σε στίχους και μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Στο έργο ο Αγαμέμνων επιστρέφει στις Μυκήνες, αν και είναι γνώστης του θανάτου που τον περιμένει. Συνοδοιπόρος και ερωμένη του η Κασάνδρα, η οποία αναγνωρίζει το μεγαλείο του ηγέτη που, ακόμη και με κίνδυνο της ζωής του, επιλέγει να βρίσκεται δίπλα στους πολίτες του. Ακόμη και οι δολοφόνοι του, Αίγισθος και Κλυταιμνήστρα, αναγνωρίζουν στο τέλος του έργου ότι, παρά τον θάνατό του, οι Μυκήνες θα μείνουν για πάντα οι «Μυκήνες του». Σύμφωνα με το προλογικό σημείωμα του έργου, ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας σημειώνει σχετικά με τη μέθοδο που ακολουθεί αναφορικά με την πραγμάτευση του μύθου της επιστροφής του Αγαμέμνονα στις Μυκήνες: «Γράφοντας την Επιστροφή στις Μυκήνες σεβάστηκα τις γενικές γραμμές της καθιερωμένης μυθιστορίας. Παρατήρησα όμως μιαν εντυπωσιακή πλευρά της, και πάνω σ' αυτή τη βάση, πάντα δηλαδή πάνω στα πανάρχαια θεμέλια, ξανάχτισα το παλιό οικοδόμημα, έτσι που να μπορεί να αντικριστεί και σαν σύγχρονο. Απ' όλους τους αρχηγούς της εκστρατείας, ένας μόνο, ο "ηδυπετής και σεβάσμιος" Νέστωρ, ξαναβρήκε αμέσως τον θρόνο του στην Πύλο. Γιατί ένας μόνο; Οι άλλοι αρχηγοί ή χάθηκαν ή ταλαιπωρήθηκαν επί χρόνια πολλά ή, αντί να γυρίσουν στα βασίλειά τους, πήγαν σε χώρες μακρινές, στην Κύπρο, στην Ιταλία, στην Ήπειρο, και ίδρυσαν εκεί νέες ελληνικές πολιτείες. Γιατί; Ο Αγαμέμνων, ο αρχηγός της μεγάλης εκστρατείας, ο πρώτος στη φρόνηση, στο κύρος και στη δύναμη, αλλά και ο πρώτος στις ευθύνες, γύρισε στις πολύχρυσες Μυκήνες του, όπου βρήκε τον θάνατο. Γιατί γύρισε; Θα ήξερε σίγουρα τις σκέψεις που οδήγησαν τους άλλους σε χώρες μακρινές, όπως θα ήξερε και ότι επί δέκα χρόνια κυβερνούσαν τις Μυκήνες άνθρωποι δυνατοί και δόλιοι. Μολοταύτα γύρισε. Γιατί; Μήπως γιατί, πρώτος και στο μεγαλείο, αδιαφόρησε για όλα, αδιαφόρησε και για τον ενδεχόμενο θάνατο; Τα γεγονότα είναι πανάρχαια. Θολώνουν στα βάθη των αιώνων. Αλλά πολλά απ' αυτά δεν θέτουν ερωτηματικά μόνο για τότε: προβληματίζουν για όλες τις εποχές. Και για τη σύγχρονη ακόμα. Γιατί πολλές από τις βασικές γραμμές της ψυχικής δομής του ανθρώπου παραμένουν πάντα οι ίδιες. Αναλλοίωτες.» (Αβέρωφ-Τοσίτσας, 1973: 7-8). Ο Σόλων Μακρής σε κριτική του για το έργο στη Νέα Εστία σχολιάζει αρνητικά τη μυθική μέθοδο του συγγραφέα, διακρίνοντας σε αυτήν μια λογική «διόρθωσης του αρχαίου ποιητή», καθώς «ο Αγαμέμνονας μας παραδόθηκε σαν ένας κενόδοξος και φουσκωμένος στρατοκράτης […] και μας ξαφνιάζει δυσάρεστα […] όταν παρουσιάζεται σαν ιδεαλιστής και λαμπαδηφόρος του διαφωτισμού. Και η Κασσάνδρα […] δεν μπορεί να παρουσιάζεται εθελόδουλη γλυκερή ερωμένη στα πόδια του αφέντη της». Κι αυτό γιατί «δεν επιτρέπεται [σε έναν συγγραφέα] να παραποιήσει ή ν' αναστρέψει τη μορφή και τη βαθύτερη δραματική υπόσταση αυτών των ηρώων […]» (Μακρής, 1976: 689). Ο Δημήτρης Τσατσούλης από την πλευρά του αναγνωρίζει στο έργο την έντονα πολιτικοποιημένη διάσταση που χαρακτηρίζει πολλούς συγγραφείς που έγραψαν κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά τη δικτατορία εμπνεόμενοι από αρχαιοελληνικές τραγωδίες, για να σχολιάσουν τις σύγχρονές τους καταστάσεις. Ουσιαστικά, η Επιστροφή στις Μυκήνες φαίνεται να υποδεικνύει το καθήκον του ηγέτη, ο οποίος επιβάλλεται να είναι κοντά στους πολίτες του στις δύσκολες στιγμές, ακόμη κι αν κάτι τέτοιο αποτελεί απειλή για την ίδια του τη ζωή.

Στοιχεία Έκδοσης:

  • Αβέρωφ-Τοσίτσας, Ευάγγελος. 1973. Επιστροφή στις Μυκήνες. Αθήνα: Εστία.

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία: