Εξώφυλλο

Αριάδνη

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας

της Δήμητρας Μήττα

ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ

Κόρη, σύζυγος, μητέρα

Η Ανδρομάχη ήταν κόρη του γενναίου / Αετίωνος, που κάτωθεν της δενδρωμένης Πλάκου / της Θήβης εβασίλευε και των Κιλίκων όλων (Ζ 395-397), «πολύδωρη» σύζυγος του Έκτορα της Τροίας, τρυφερή μητέρα του Αστυάνακτα:

 

Ο Έκτορας και οι σύντροφοι τη γλυκομάτα φέρνουν

από τη Θήβα την ιερή κι απ' την Πλακία, τις βρύσες

οπόχει τις αστείρευτες, την τρυφερή Ανδρομάχη,

πάν' απ' τα πέλαα τ' αρμυρά με τα γοργά

καράβια κι ολόχρυσα πολλά μαζί στριφτά βραχιόλια φέρνουν

και πορφυρά φορέματα με κεντητά λουλούδια,

και φέρνουν πλουμοσκάλιστα στολίδια κι απ' ασήμι

ποτήρι· αντάμ' αμέτρητα κι ελεφαντόδοντο άσπρο.

(Σαπφώ, απ. 44 Ρ, μετ. Π. Λεκατσάς)

 

Το ξεκλήρισμα της οικογένειά της από τον Αχιλλέα τον ένατο χρόνο του πολέμου τον περιγράφει η ίδια στον Έκτορα, σε μια προσπάθεια να κάνει τον άνδρα της να λυπηθεί την ερημιά της. Μέσα από την αφήγησή της αντλούμε τις εξής πληροφορίες που αφενός φανερώνουν το ήθος του Αχιλλέα, αφετέρου προοικονομούν τον θάνατο του Έκτορα αλλά και την τύχη της ίδιας μέσα από την αφήγηση για τη μητέρα της. Λέει λοιπόν: Ο Αχιλλέας 1) σκότωσε τον πατέρα της· 2) σκότωσε όλα της τα αδέλφια· 3) αφάνισε τα κοπάδια τους· 4) κατέλαβε την πόλη της Θήβας· 5) άρπαξε πολλά λάφυρα· 6) σεβάστηκε τον νεκρό πατέρα της και τον έθαψε με τα όπλα του και με τις πρέπουσες τιμές· 7) αιχμαλώτισε τη μητέρα της, την ελευθέρωσε όμως έναντι λύτρων, και εκείνη πέθανε τελικά στο σπίτι του άνδρα της. (Ζ 414-427) Η αναφορά στα δεινά και την ερημιά της αιτιολογούν τα αισθήματα που τρέφει για τον άνδρα της. Με τον «αγώνα λόγων» που δίνει προσπαθεί να επηρεάσει συναισθηματικά τον Έκτορα, ώστε να εφαρμόσει μια πιο αμυντική τακτική και να μη μονομαχήσει με τον Αχιλλέα. (Εικ. 08, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94)

Η αφήγηση της Ανδρομάχης για το πώς ο Αχιλλέας φέρθηκε στον νεκρό πατέρα της συνειρμικά φέρνει στον νου τον τρόπο με τον οποίο ο μοιραίος για τη ζωή τη δική της και των μελών της οικογένειάς της Έλληνας πολεμιστής αντιμετώπισε το νεκρό σώμα του Έκτορα -το γύμνωσε από το όπλα, το τραυμάτισε ακόμη και νεκρό, το κακοποίησε σέρνοντάς το πίσω από το άρμα του και γύρω από τον τάφο του Πατρόκλου ή από τα τείχη της Τροίας.

Στην Ιλιάδα εμφανίζεται ψηλή, μελαχρινή, αυστηρή, τρυφερή μητέρα. Ιδιαίτερη συγκίνηση προκαλεί η συναντησή της με τον άνδρα της, παρουσία του παιδιού τους, καθώς ο αναγνώστης/ακροατής της ραψωδίας Ζ ξέρει ότι είναι η τελευταία φορά που το ζευγάρι και το παιδί συναντιούνται: ο Έκτορας θα πεθάνει σε λίγο, με την άλωση της Τροίας θα πεθάνει και ο τελευταίος γόνος της βασιλικής οικογένειας, ενώ στην Ανδρομάχη επιφυλάσσεται η τύχη που προλέγει ο Έκτορας στη συναντησή τους: θα γίνει σκλάβα και θα κάνει τις δουλειές που αρμόζουν σε μια σκλάβα προκαλώντας τη χλεύη ή τον οίκτο ή τον φθόνο (Ζ 450-461). (Εικ. 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 95, 96, 97, 98, 99, 100)

 

Η τύχη της Ανδρομάχης μετά την άλωση της Τροίας

Η τύχη της Ανδρομάχης μετά την άλωση της Τροίας συνδέεται με του Έλενου. Και λέγονταν τα εξής:

1. Ακολούθησε τον Έλενο που μαζί με τη μητέρα του Εκάβη, την Κασσάνδρα και μερικούς άλλους Τρώες πήγε στη θρακική Χερσόνησο και εγκαταστάθηκε εκεί. (Εικ. 101)

2. Έπεσαν και οι δυο στον κλήρο του Νεοπτόλεμου. Με τη μαντική του ικανότητα ο Έλενος, συμβούλευσε τον Νεοπτόλεμο να μη γυρίσει στην Ελλάδα από τη θάλασσα, αλλά από τη στεριά, με αποτέλεσμα ο γιος του Αχιλλέα να σωθεί από την καταστροφή που έπαθε ο ελληνικός στόλος στον Καφηρέα.

Από τον Νεοπτόλεμο απέκτησε ένα γιο, τον Μολοσσό -ή και άλλους δυο, τον Πέργαμο και τον Πίελο. Λεγόταν ότι μετά τη δολοφονία του Νεοπτόλεμου το βασίλειο έμεινε στην Ανδρομάχη και τον Έλενο. Και όταν ο Αινείας πέρασε από την Ήπειρο, κατευθυνόμενος στη Δύση, τους βρήκε να βασιλεύουν ειρηνικά.

Μετά τον θάνατό του, η Ανδρομάχη συνόδευσε τον γιο της Πέργαμο στη Μυσία όπου ίδρυσε την ομώνυμη πόλη.

Η μορφή της Ανδρομάχης ενέπνευσε δραματουργικά τον Ευριπίδη στις Τρωάδες (415 π.Χ.) και στην ομώνυμη τραγωδία (426 π.Χ.). Στην πρώτη, και καθώς στην αθηναϊκή κοινωνία η θέση και η αποστολή της γυναίκας ήταν σημαντικό ζήτημα, εμφανίζεται σαν το πρότυπο της γυναίκας της αθηναϊκής δημοκρατίας, σε αντίθεση με τη Φαίδρα στην τραγωδία Ιππόλυτος (428 π.Χ.) πάλι του ίδιου ποιητή.

Στην Ανδρομάχη, φαίνεται ότι ο Ευριπίδης αξιοποίησε την προφητική ρήση του Έκτορα για την τύχη της γυναίκας του μετά την άλωση της Τροίας. Η άκληρη κόρη του Μενέλαου και της Ελένης, η Ερμιόνη, περήφανη για τα πλούτη της αλλά και δυστυχισμένη για την ατεκνία της, κατηγόρησε την Ανδρομάχη ότι της πλάνεψε τον άνδρα και ότι με μαγικά βότανα την έκανε άτεκνη. Με τη βοήθεια του πατέρα της Μενέλαου, συνωμότησε εναντίον της Ανδρομάχης και του γιου της, τον οποίο η άτυχη μητέρα έκρυψε για λίγο στον ναό της Θέτιδας. Τον ανακάλυψε όμως η Ερμιόνη και ήταν έτοιμη να σκοτώσει μητέρα και παιδί, που τελικά σώθηκαν με τη μεσολάβηση του Πηλέα, παππού του Νεοπτόλεμου, όχι όμως και ο ίδιος ο Νεοπτόλεμος που έπεσε θύμα της συνωμοσίας του Ορέστη, και ο οποίος έσωσε την Ερμιόνη που ήθελε να αυτοκτονήσει -την πήρε και έφυγαν.

Και στις δύο τραγωδίες η Ανδρομάχη εμφανίζεται ως η μάνα που κινδυνεύει να χάσει το παιδί της ή το χάνει. Και δεν είναι, βέβαια, τυχαίο ότι στην Ανδρομάχη, σε μια τραγωδία που γράφεται κοντά στην αρχή του Πελοποννησιακού πολέμου, το παιδί της σώζεται, το ίδιο και η ίδια που δικαιώνεται· αντίθετα, στις Τρωάδες, τραγωδία γραμμένη στην καρδιά του πολέμου μεταξύ Ελλήνων, είναι η μάνα που χωρίς επιστροφή και ελπίδα χάνει το παιδί της και η ίδια σέρνεται στη σκλαβιά.