Εξώφυλλο

Αριάδνη

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας

της Δήμητρας Μήττα

  • Αμφιάραος και Μελάμποδας.

    Πηγή:

    warburg
  • Ο Μελάμποδας και οι Προιτίδες στον ναό της Άρτεμης.

    Πηγή:

  • Ο Μελάμποδας εξαγνίζει τις Προιτίδες.

    Πηγή:

ΜΕΛΑΜΠΟΔΑΣ

 

Καταγωγή - Μαντικές και άλλες ικανότητες

Ο Αμυθάων, λοιπόν, [γιος του Κρηθέα, που ίδρυσε την Ιωλκό, και της Τηρώς] εγκαταστάθηκε στην Πύλο και παντρεύτηκε την Ειδομένη, κόρη του Φέρητα, που του χάρισε δύο αγόρια, τον Βίαντα και τον Μελάμποδα· αυτός ο τελευταίος ζούσε στους αγρούς και μπροστά στο σπίτι του υπήρχε μια βαλανιδιά που πάνω της ήταν μια φιδοφωλιά· όταν οι υπηρέτες σκότωσαν τα φίδια, αυτός μάζεψε ξύλα κι έκαψε τα ερπετά, κράτησε όμως και έθρεψε τα φιδάκια. Όταν αυτά μεγάλωσαν, κάποια φορά, την ώρα που αυτός κοιμόταν, στάθηκαν στο πλάι πάνω από τους δυο του ώμους, και καθάριζαν τ' αυτιά του με τη γλώσσα τους. Αυτός πετάχτηκε πάνω και στάθηκε έντρομος, καθώς καταλάβαινε τις φωνές των πουλιών που πετούσαν από πάνω του, και μαθαίνοντας από αυτά τα μελλούμενα τα προέλεγε στους ανθρώπους. Απέκτησε μάλιστα και την ικανότητα να μαντεύει από τα σφάγια, κι όταν κάποτε συνάντησε τον Απόλλωνα στην περιοχή του Αλφειού, έγινε ύστερα άριστος μάντις. (Απολλόδωρος 1.97)

Και ενώ με τις ικανότητές του αυτές ο Μελάμποδας σχετίζεται με τον θεό της μαντικής Απόλλωνα, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο διέδωσε στους Έλληνες το όνομα του Διόνυσου και τον τρόπο της λατρείας του (Ηρ. 2.49.1-3).

 

Μελάμποδας, Φύλακος και Ίφικλος

Ο Βίας ήθελε την Πηρώ, κόρη του Νηλέα· αυτός, επειδή πολλοί ζητούσαν την κόρη του σε γάμο, είπε ότι θα τη δώσει σ' αυτόν που θα του φέρει τις αγελάδες του Ίφικλου. Αυτές βρίσκονταν στη Φυλάκη και τις φύλαγε ένα σκυλί τόσο καλά που ούτε άνθρωπος ούτε ζώο μπορούσε να τις πλησιάσει. Επειδή ο Βίας δεν μπορούσε να κλέψει μόνος του τις αγελάδες, παρακάλεσε τον αδελφό του να τον βοηθήσει. Ο Μελάμποδας του το υποσχέθηκε, προέβλεψε μάλιστα ότι θα πιαστεί την ώρα της κλοπής και ότι, αφού φυλακιστεί για ένα χρόνο, τότε μόνο θα πάρει τις αγελάδες. Έδωσε τον λόγο του και έφυγε για τη Φυλάκη [στη θεσσαλική Φθιώτιδα] και, όπως το είχε προβλέψει, πιάστηκε επ' αυτοφώρω και φυλακίστηκε. Κι ενώ υπολειπόταν λίγος ακόμη καιρός για να συμπληρωθεί ο χρόνος, άκουσε τα σκουλήκια, που ήταν κρυμμένα στη στέγη, ένα να ρωτά πόσο μέρος του δοκαριού έχει ήδη διαβρωθεί, άλλα να απαντούν ότι έμενε λίγο ακόμη. Αμέσως λοιπόν ζήτησε να τον μεταφέρουν σε άλλη φυλακή και λίγο μετά τη μεταφορά του έπεσε το οίκημα. Απόρησε ο Φύλακος και όταν έμαθε ότι ήταν άριστος μάντης, τον ελευθέρωσε και τον παρακάλεσε να του φανερώσει με ποιον τρόπο ο γιος του Ίφικλος θα μπορούσε να αποκτήσει παιδιά. Και αυτός το υποσχέθηκε με τον όρο να πάρει τις αγελάδες. Και αφού θυσίασε δύο ταύρους και τους έκοψε σε κομμάτια, κάλεσε τα μαντικά πουλιά. Όταν έφτασε ο γυπαετός, από αυτόν έμαθε ότι ο Φύλακος, όταν κάποτε ευνούχιζε κριάρια, άφησε δίπλα στον Ίφικλο το μαχαίρι που ήταν ακόμη ματωμένο, και καθώς το παιδί τρόμαξε και το 'βαλε στα πόδια, το έμπηξε στη συνέχεια στον κορμό της ιερής βαλανιδιάς, που η φλούδα της το αγκάλιασε και το σκέπασε. Έλεγε, λοιπόν, ο γύπας ότι, αν βρεθεί το μαχαίρι, ξύσουν τη σκουριά και τη δίνουν στον Ίφικλο για δέκα μέρες να την πίνει, θα γεννήσει γιο. Αφού έμαθε ο Μελάμποδας αυτά από τον γυπαετό, βρήκε το μαχαίρι, έξυσε τη σκουριά και την έδωσε στον Ίφικλο να την πίνει για δέκα μέρες· και εκείνος απέκτησε ένα γιο, τον Ποδάρκη. Και τις αγελάδες τις οδήγησε στην Πύλο, ύστερα πήρε την κόρη του Νηλέα και την έδωσε στον αδελφό του. Και για αρκετό καιρό κατοικούσε στη Μεσσήνη… (Απολλόδωρος 1.98-102)

 

Μελάμποδας και Προιτίδες

Ο Προίτος κάλεσε τον Μελάμποδα στην Τίρυνθα, για να γιατρέψει από την τρέλα τις τρεις κόρες του Ιφινόη, Λυσίππη και Ιφιάνασσα. Αυτές, είτε επειδή προσέβαλαν το Διόνυσο είτε επειδή είχαν προκαλέσει την οργή της Ήρας, είχαν χάσει τα λογικά τους και έτρεχαν στα βουνά δέσμιες της τρέλας. Ο Μελάμποδας, που γνώριζε τη λατρεία του Διόνυσου και ήταν ο πρώτος που ανακάτεψε το κρασί με νερό, προσφέρθηκε να τις γιατρέψει με αντάλλαγμα το ένα τρίτο του βασιλείου, όμως ο Προίτος θεώρησε υπερβολική την απαίτηση του μάντη. Όμως το κακό εξαπλώθηκε σε μεγάλο μέρος των Αργείων γυναικών, οι οποίες σκότωναν τα παιδιά τους, εγκατέλειπαν τις εστίες τους και έφευγαν τρελαμένες στα βουνά, όπου διαμέλιζαν ζώα και τα καταβρόχθιζαν ωμά. Μετά από νέα παράκληση του Προίτου ο Μελάμποδας δέχτηκε να διώξει το κακό, αλλά αυτή τη φορά ζήτησε τα δυο τρίτα του βασιλείου, το ένα για τον ίδιο και το άλλο για τον αδελφό του Βίαντα.

Συνοδευόμενος κι από άλλους άνδρες, ο Μελάμποδας κυνήγησε στη Σικυώνα τις Αργείες γυναίκες που προσπαθούσαν να διαφύγουν. Εκεί η Ιφινόη, μια από τις κόρες του Προίτου, εξαντλημένη έχασε τη ζωή της· η καταδίωξη συνεχίστηκε έπειτα προς την οροσειρά των Αροανίων. Εκεί τις βρήκε ο μάντης και τις οδήγησε στην τοποθεσία Λουσοί, όπου με εξαγνισμούς και μυστικές τελετές κατόρθωσε να τις γιατρέψει από την τρέλα. Στον Άνιγρο ποταμό της Πελοποννήσου, ΝΔ της Ολυμπίας, πέταξε ο Μελάμποδας τα αντικείμενα που χρησιμοποίησε για τον εξαγνισμό των θυγατέρων του Προίτου. Από τότε, από τα νερά του ποταμού αναδύεται μια άσχημη μυρωδιά. Σύμφωνα με τη μαρτυρία ορισμένων συγγραφέων, η ίαση των Προιτίδων στους Λουσούς ήταν άμεση ενέργεια της Άρτεμης. (Εικ. 156, 157, 158)

Μετά από αυτό, ο Προίτος πάντρεψε την Ιφιάνασσα με τον Μελάμποδα και τη Λυσίππη με τον αδελφό του μάντη, τον Βίαντα. Έτσι ανέβηκαν και οι δυο στους θρόνους που τους είχε υποσχεθεί ο Προίτος. (Απολλόδωρος 2.2.2 κ.ε.)

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο Μελάμποδας είχε για σύζυγό του την Ιφιάνειρα, κόρη του βασιλιά του Άργους Μεγαπένθη.

 

Μελάμπους και Αλέα/Αθηνά

Στην Αλέα υπήρχε ναός της Αθηνάς, τον βωμό του οποίου έφτιαξε, σύμφωνα με την παράδοση, ο Μελάμποδας. Σ' αυτόν παριστάνονταν η Ρέα και η Νύμφη Οινόη να κρατούν τον Δία μωρό. Η τοπική θεότητα Αλέα, που εξομοιώθηκε μετά με τη θεά Αθηνά, φαίνεται ότι είχε θεραπευτικές ιδιότητες. Έτσι εξηγείται ίσως η σχέση της με τον Μελάμποδα και η παρουσία στον ναό της αγαλμάτων του Ασκληπιού και της Υγείας που είχε φιλοτεχνήσει ο Σκόπας.