Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Σόλων (14.1-14.9)


[14.1] Ἐνταῦθα δὴ τῶν Ἀθηναίων οἱ φρονιμώτατοι συνορῶντες τὸν Σόλωνα μόνον ‹ἢ› μάλιστα τῶν ἁμαρτημάτων ἐκτὸς ὄντα, καὶ μήτε τοῖς πλουσίοις κοινωνοῦντα τῆς ἀδικίας, μήτε ταῖς τῶν πενήτων ἀνάγκαις ἐνεχόμενον, ἐδέοντο τοῖς κοινοῖς προσελθεῖν καὶ καταπαῦσαι τὰς διαφοράς. [14.2] καίτοι Φανίας ὁ Λέσβιος αὐτὸν ἱστορεῖ τὸν Σόλωνα, χρησάμενον ἀπάτῃ πρὸς ἀμφοτέρους ἐπὶ σωτηρίᾳ τῆς πόλεως, ὑποσχέσθαι κρύφα τοῖς μὲν ἀπόροις γῆς νέμησιν, τοῖς δὲ χρηματικοῖς βεβαίωσιν τῶν συμβολαίων. [14.3] ἀλλ᾽ αὐτός φησιν ὁ Σόλων ὀκνῶν τὸ πρῶτον ἅψασθαι τῆς πολιτείας, καὶ δεδοικὼς τῶν μὲν τὴν φιλοχρηματίαν, τῶν δὲ τὴν ὑπερηφανίαν. ᾑρέθη δ᾽ ἄρχων μετὰ Φιλόμβροτον ὁμοῦ καὶ διαλλακτὴς καὶ νομοθέτης, δεξαμένων προθύμως αὐτὸν ὡς μὲν εὔπορον τῶν πλουσίων, ὡς δὲ χρηστὸν τῶν πενήτων. [14.4] λέγεται δὲ καὶ φωνή τις αὐτοῦ περιφερομένη, πρότερον εἰπόντος ὡς τὸ ἴσον πόλεμον οὐ ποιεῖ, καὶ τοῖς κτηματικοῖς ἀρέσκειν καὶ τοῖς ἀκτήμοσι, τῶν μὲν ἀξίᾳ καὶ ἀρετῇ, τῶν δὲ μέτρῳ καὶ ἀριθμῷ τὸ ἴσον ἕξειν προσδοκώντων· ὅθεν ἐπ᾽ ἐλπίδος μεγάλης ἑκατέρων γενομένων, οἱ προϊστάμενοι προσέκειντο τῷ Σόλωνι, τυραννίδα προξενοῦντες καὶ ἀναπείθοντες εὐτολμότερον ἅψασθαι τῆς πόλεως ἐγκρατῆ γενόμενον. [14.5] πολλοὶ δὲ καὶ τῶν διὰ μέσου πολιτῶν, τὴν ὑπὸ λόγου καὶ νόμου μεταβολὴν ὁρῶντες ἐργώδη καὶ χαλεπὴν οὖσαν, οὐκ ἔφευγον ἕνα τὸν δικαιότατον καὶ φρονιμώτατον ἐπιστῆσαι τοῖς πράγμασιν. [14.6] ἔνιοι δέ φασι καὶ μαντείαν γενέσθαι τῷ Σόλωνι Πυθοῖ τοιαύτην·
ἧσο μέσην κατὰ νῆα, κυβερνητήριον ἔργον
εὐθύνων· πολλοί τοι Ἀθηναίων ἐπίκουροι.
[14.7] μάλιστα δ᾽ οἱ συνήθεις ἐκάκιζον, εἰ διὰ τοὔνομα δυσωπεῖται τὴν μοναρχίαν, ὥσπερ οὐκ ἀρετῇ τοῦ λαβόντος εὐθὺς ἂν βασιλείαν γενομένην, ἢ γεγενημένην πρότερον μὲν Εὐβοεῦσι Τυννώνδαν, νῦν δὲ Μιτυληναίοις Πιττακὸν ἑλομένοις τύραννον. [14.8] τούτων οὐδὲν ἐξέκρουσε τὸν Σόλωνα τῆς αὑτοῦ προαιρέσεως, ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺς φίλους εἶπεν, ὡς λέγεται, καλὸν μὲν εἶναι τὴν τυραννίδα χωρίον, οὐκ ἔχειν δ᾽ ἀπόβασιν, πρὸς δὲ Φῶκον ἐν τοῖς ποιήμασι γράφων·
εἰ δὲ γῆς (φησίν) ἐφεισάμην
πατρίδος, τυραννίδος δὲ καὶ βίης ἀμειλίχου
οὐ καθηψάμην, μιάνας καὶ καταισχύνας κλέος,
οὐδὲν αἰδεῦμαι· πλέον γὰρ ὧδε νικήσειν δοκέω
πάντας ἀνθρώπους.
ὅθεν εὔδηλον ὅτι καὶ πρὸ τῆς νομοθεσίας μεγάλην δόξαν εἶχεν. [14.9] ἃ δὲ φυγόντος αὐτοῦ τὴν τυραννίδα πολλοὶ καταγελῶντες ἔλεγον, γέγραφεν οὕτως·
οὐκ ἔφυ Σόλων βαθύφρων οὐδὲ βουλήεις ἀνήρ·
ἐσθλὰ γὰρ θεοῦ διδόντος, αὐτὸς οὐκ ἐδέξατο.
περιβαλὼν δ᾽ ἄγραν, ἀασθεὶς οὐκ ἐπέσπασεν μέγα
δίκτυον, θυμοῦ θ᾽ ἁμαρτῇ καὶ φρενῶν ἀποσφαλείς.
ἤθελον γάρ κεν κρατήσας, πλοῦτον ἄφθονον λαβὼν
καὶ τυραννεύσας Ἀθηνῶν μοῦνον ἡμέραν μίαν,
ἀσκὸς ὕστερον δεδάρθαι καὶ ἐπιτετρῖφθαι γένος.


[14.1] Σε αυτό ακριβώς το κρίσιμο σημείο, βλέποντας οι πιο συνετοί Αθηναίοι ότι ο Σόλων ήταν ο μόνος που περισσότερο από κάθε άλλον βρισκόταν έξω από αυτές τις υπερβολές και ούτε είχε σχέση με τις αδικίες των πλουσίων ούτε και πιεζόταν από τις ίδιες ανάγκες με τους φτωχούς, τον παρακαλούσαν να ασχοληθεί με τα κοινά και να βάλει τέλος στις διαφορές των πολιτών. [14.2] Ο Φανίας από τη Λέσβο ιστορεί ότι ο ίδιος ο Σόλων, αποβλέποντας στη σωτηρία της πόλης, χρησιμοποίησε ένα τέχνασμα και προς τις δυο πλευρές· υποσχέθηκε δηλαδή κρυφά στους μεν φτωχούς αναδασμό της γης, στους δε πλουσίους διασφάλιση των συμβολαίων τους. [14.3] Ο ίδιος ο Σόλων όμως λέει ότι στην αρχή δίσταζε να ασχοληθεί με την πολιτική, επειδή φοβόταν από τη μια τη δίψα των φτωχών για το χρήμα, από την άλλη την υπεροψία των πλουσίων. Εκλέχτηκε άρχοντας, μετά τον Φιλόμβροτο, και μαζί συμφιλιωτής και νομοθέτης, αφού οι πλούσιοι τον δέχτηκαν πρόθυμα ως πλούσιο, οι φτωχοί ως τίμιο. [14.4] Αναφέρεται και μια άποψή του, που κυκλοφορούσε ευρέως, που την είχε πει στο παρελθόν, ότι η ισότητα δεν προκαλεί πόλεμο, πράγμα που άρεσε τόσο στους κτηματίες όσο και στους ακτήμονες, καθώς οι πρώτοι περίμεναν να λογαριαστεί η ισότητα με την κοινωνική τους τάξη και αξία, οι άλλοι με βάση το μέτρο και την αριθμητική τους δύναμη. Γι᾽ αυτό, επειδή και οι δυο κοινωνικές τάξεις στήριζαν μεγάλες ελπίδες στον Σόλωνα, οι ηγέτες τους τον πίεζαν σπρώχνοντάς τον στην τυραννίδα και προσπαθώντας να τον πείσουν να ασχοληθεί πιο αποφασιστικά με τα πράγματα της πόλης παίρνοντας στα χέρια του όλη την εξουσία. [14.5] Αλλά και πολλοί από τους πολίτες που βρίσκονταν ανάμεσα στις δυο κοινωνικές τάξεις, βλέποντας ότι η αλλαγή μόνο με λόγια και με το γράμμα του νόμου ήταν κοπιαστική και δύσκολη υπόθεση, δεν είχαν αντίρρηση να τεθεί επιτελής της πολιτείας ένας μόνο άνθρωπος, ο πιο δίκαιος και ο πιο λογικός. [14.6] Ορισμένοι λένε ότι είχε δοθεί στον Σόλωνα από την Πυθία και ο ακόλουθος περίπου χρησμός:
Στάσου στη μέση του καραβιού
κρατώντας το πηδάλιο του κυβερνήτη.
Θα τρέξουν να σε βοηθήσουν πολλοί Αθηναίοι.
[14.7] Οι φίλοι του μάλιστα τον κάκιζαν που αντιμετώπιζε με φόβο τη μοναρχία από απαρέσκεια προς το όνομα, σαν να μην μπορούσε να γίνει αμέσως βασιλεία με την αρετή αυτού που θα την ασκούσε, όπως είχε γίνει παλαιότερα στους Ευβοείς, που είχαν εκλέξει τύραννο τον Τυννώνδα, και πρόσφατα στους Μυτιληναίους που έκαναν το ίδιο με τον Πιττακό. [14.8] Τίποτε από αυτά όμως δεν έβγαλε τον Σόλωνα έξω από τις επιλογές του· στους φίλους του, ωστόσο, απάντησε, όπως λένε, ότι η τυραννίδα είναι μια καλή οχυρή θέση, αλλά δεν έχει διέξοδο· στον Φώκο, εξάλλου, απάντησε ποιητικά:
Αν λυπήθηκα την πατρίδα μου
και δεν χρησιμοποίησα τη σκληρή
βία του τυράννου μολύνοντας
και αμαυρώνοντας τη δόξα μου,
δεν ντρέπομαι καθόλου· γιατί έτσι
θαρρώ πως θα είμαι πολύ πιο πάνω
από όλους τους ανθρώπους.
Από τους στίχους αυτούς είναι ολοφάνερο ότι και πριν τη νομοθεσία είχε κιόλας μεγάλη φήμη. [14.9] Για όσους τον ειρωνεύονταν που απέφυγε να γίνει τύραννος, ο Σόλων τα έχει γράψει κατά τον ακόλουθο τρόπο:
Δεν πλάστηκε ο Σόλων με πολύ μυαλό
ούτε και με καλή σκέψη· γιατί, ενώ
ο θεός τού έδινε περίσσια αγαθών,
δεν τα δέχτηκε.
Και ενώ περιέκλεισε σαν σε δίχτυ το
θήραμα, δεν ανέσυρε το μεγάλο δίχτυ
από ανοησία, γιατί του έλειψε θάρρος
και μυαλό μαζί.
Γιατί θα ήθελα, αν επικρατούσα και
έπαιρνα πολλά πλούτη και γινόμουν
τύραννος της Αθήνας για μια μόνη μέρα,
να με έκαναν τουλούμι στο ξύλο και
να είχε αφανιστεί η γενιά μου.