[130] Σχετικά λοιπόν με την αρετή του Θησέα ανέφερα τώρα όσα μου επιτρεπόταν, προηγουμένως όμως είχα μιλήσει εκτενώς και με πολλή φροντίδα για όλα τα κατορθώματά του. Γι᾽ αυτούς όμως που παρέλαβαν τη διακυβέρνηση της πόλης που τους εμπιστεύτηκε ο Θησέας, δεν ξέρω ποιούς επαίνους αν έλεγα θα ήταν αυτοί που θα ανταποκρίνονταν στη μεγαλοφυΐα εκείνων, οι οποίοι, παρόλο που δεν είχαν πείρα από πολιτεύματα, δεν έπεσαν έξω επιλέγοντας εκείνο που κατά κοινή ομολογία όχι μόνο εξασφαλίζει ισότητα και δικαιοσύνη περισσότερο από κάθε άλλο, αλλά και είναι το πιο ωφέλιμο για όλους και το πιο ευχάριστο για όσους το εφαρμόζουν. [131] Εγκαθίδρυσαν δηλαδή δημοκρατία, όχι αυτή που λειτουργεί στην τύχη και θεωρεί την ασυδοσία ελευθερία και τη δυνατότητα να κάνει κανείς ό,τι θέλει ευδαιμονία, αλλά εκείνη που κατακρίνει τέτοιου είδους ακρότητες και χρησιμοποιεί τους άριστους πολίτες. Τη μορφή αυτή του πολιτεύματος οι περισσότεροι συγκαταλέγουν μεταξύ των πιο χρήσιμων πολιτευμάτων, όπως ακριβώς το τιμοκρατικό, κάνοντας το λάθος αυτό όχι από άγνοια, αλλά επειδή δεν ενδιαφέρθηκαν καθόλου μέχρι σήμερα για όσα έπρεπε. [132] Εγώ όμως υποστηρίζω ότι υπάρχουν τρία μόνο είδη πολιτευμάτων, η ολιγαρχία, η δημοκρατία και η μοναρχία. Από αυτούς που ζουν σύμφωνα με αυτά τα πολιτεύματα, όσοι συνηθίζουν να τοποθετούν στις αρχές και στις άλλες θέσεις τους πιο ικανούς πολίτες και αυτούς που πρόκειται να κυβερνήσουν κατά τον καλύτερο και δικαιότερο τρόπο, αυτοί με οποιοδήποτε πολίτευμα θα χειριστούν σωστά τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική πολιτική. [133] Αντίθετα, αυτοί που χρησιμοποιούν στις θέσεις αυτές τους πιο θρασείς και κακοήθεις πολίτες και ανθρώπους που δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τα συμφέροντα της πόλης, ενώ είναι πρόθυμοι να πάθουν οτιδήποτε προκειμένου να ικανοποιήσουν την απληστία τους, οι πόλεις αυτών θα κυβερνώνται σύμφωνα με την κακοήθεια των ηγετών τους. Όσοι, εξάλλου, δεν ανήκουν ούτε στην τελευταία κατηγορία ούτε σε εκείνη που ανέφερα πριν από αυτήν, αλλά, όταν νιώθουν ασφαλείς, τιμούν κυρίως τους πολιτικούς που τους κολακεύουν, ενώ, όταν φοβούνται, προσφεύγουν στους ενάρετους και στους πιο συνετούς πολίτες, αυτοί θα είναι εναλλάξ άλλοτε δυστυχισμένοι άλλοτε ευτυχισμένοι.
[134] Αυτή λοιπόν είναι η φύση και η δύναμη των πολιτευμάτων, και νομίζω ότι αυτά θα προσφέρουν σε άλλους υλικό για πολύ μεγαλύτερη ανάπτυξη από αυτήν που τώρα έχω κάνει· εγώ όμως τώρα δεν πρέπει να μιλήσω πλέον για όλα τα πολιτεύματα αλλά μόνο για το πολίτευμα των προγόνων μας· γιατί υποσχέθηκα να αποδείξω ότι αυτό είναι ανώτερο από το καθεστώς της Σπάρτης και απέφερε στην πόλη μας περισσότερα αγαθά από όσα εκείνο της Σπάρτης. [135] Για όσους θα με άκουαν με ευχαρίστηση να μιλώ διεξοδικά για ένα πολίτευμα χρηστό ο λόγος μου δεν θα είναι ούτε οχληρός ούτε άκαιρος αλλά αρμονικός και ταιριαστός με τα όσα έχω αναφέρει προηγουμένως· όσο για εκείνους όμως τους ακροατές που δεν ευχαριστιούνται με τους λόγους που εκφωνούνται με πολλή σοβαρότητα αλλά με τις λοιδορίες που εκφωνούνται κυρίως στις πανηγύρεις, και, αν απέχουν από αυτή τη μανία, εγκωμιάζουν είτε τα χειρότερα πράγματα είτε τους πλέον παράνομους ανθρώπους, σ᾽ αυτούς θα φανεί, φαντάζομαι, ο λόγος πολύ πιο μεγάλος από όσο πρέπει. [136] Εγώ όμως προσωπικά ποτέ μέχρι σήμερα δεν υπολόγισα καθόλου τέτοιους ακροατές· το ίδιο, πιστεύω, και οι άλλοι γενικά μυαλωμένοι άνθρωποι. Οι ακροατές που με ενδιαφέρουν είναι εκείνοι που θα θυμούνται όσα είπα στην αρχή, πριν μπω στο κυρίως θέμα του λόγου μου, εκείνοι που δεν θα με κατακρίνουν για τα πολλά λόγια μου ούτε και αν ακόμη ο λόγος μου έχει πάρει πολύ μεγάλο μάκρος, εκείνοι που θα κρίνουν ότι είναι στο χέρι τους να διαβάσουν και να περάσουν τόσο μέρος του λόγου μου όσο οι ίδιοι επιθυμούν, και περισσότερο από όλους εκείνοι που δεν θα άκουαν με περισσότερη ευχαρίστηση τίποτε άλλο όσο έναν λόγο που περιγράφει με λεπτομέρειες τις αρετές ανδρών και τα ήθη μιας πόλης που κυβερνάται σωστά. [137] Αν κάποιοι επιθυμούσαν και μπορούσαν να μιμηθούν αυτά, τότε και οι ίδιοι θα περνούσαν τη ζωή τους μέσα σε μεγάλη δόξα και τις πόλεις τους θα έκαναν ευτυχισμένες. Ποιοί λοιπόν θα ευχόμουν να είναι οι ακροατές των λόγων μου, το έχω πει· φοβάμαι όμως μήπως, όταν αυτοί θα υπάρξουν, δεν ανταποκριθώ στα πράγματα και μιλήσω κατώτερα, σχετικά με όσα πρόκειται να πω· ωστόσο και έτσι, θα προσπαθήσω να μιλήσω γι᾽ αυτά όπως μπορώ.