Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ

Ἀρεοπαγιτικός (7) (78-84)


[78] Ἡμεῖς γὰρ ἢν μὲν οὕτως οἰκῶμεν τὴν πόλιν ὥσπερ νῦν, οὐκ ἔστιν ὅπως οὐ καὶ βουλευσόμεθα καὶ πολεμήσομεν καὶ βιωσόμεθα καὶ σχεδὸν ἅπαντα καὶ πεισόμεθα καὶ πράξομεν ἅπερ ἔν τε τῷ παρόντι καιρῷ καὶ τοῖς παρελθοῦσι χρόνοις· ἢν δὲ μεταβάλωμεν τὴν πολιτείαν, δῆλον ὅτι κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον, οἷά περ ἦν τοῖς προγόνοις τὰ πράγματα, τοιαῦτ᾽ ἔσται καὶ περὶ ἡμᾶς· ἀνάγκη γὰρ ἐκ τῶν αὐτῶν πολιτευμάτων καὶ τὰς πράξεις ὁμοίας ἀεὶ καὶ παραπλησίας ἀποβαίνειν. [79] Δεῖ δὲ τὰς μεγίστας αὐτῶν παρ᾽ ἀλλήλας θέντας βουλεύσασθαι, ποτέρας ἡμῖν αἱρετέον ἐστίν. Καὶ πρῶτον μὲν σκεψώμεθα τοὺς Ἕλληνας καὶ τοὺς βαρβάρους, πῶς πρὸς ἐκείνην τὴν πολιτείαν διέκειντο καὶ πῶς νῦν ἔχουσι πρὸς ἡμᾶς. Οὐ γὰρ ἐλάχιστον μέρος τὰ γένη ταῦτα συμβάλλεται πρὸς εὐδαιμονίαν, ὅταν ἔχῃ κατὰ τρόπον ἡμῖν. [80] Οἱ μὲν τοίνυν Ἕλληνες οὕτως ἐπίστευον τοῖς κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν χρόνον πολιτευομένοις ὥστε τοὺς πλείστους αὐτῶν ἑκόντας ἐγχειρίσαι τῇ πόλει σφᾶς αὐτούς· οἱ δὲ βάρβαροι τοσοῦτον ἀπεῖχον τοῦ πολυπραγμονεῖν περὶ τῶν Ἑλληνικῶν πραγμάτων ὥστ᾽ οὔτε μακροῖς πλοίοις ἐπὶ τάδε Φασήλιδος ἔπλεον οὔτε στρατοπέδοις ἐντὸς Ἅλυος ποταμοῦ κατέβαινον, ἀλλὰ πολλὴν ἡσυχίαν ἦγον. [81] Νῦν δ᾽ εἰς τοῦτο τὰ πράγματα περιέστηκεν, ὥσθ᾽ οἱ μὲν μισοῦσι τὴν πόλιν, οἱ δὲ καταφρονοῦσιν ἡμῶν. Καὶ περὶ μὲν τοῦ μίσους τῶν Ἑλλήνων αὐτῶν ἀκηκόατε τῶν στρατηγῶν· ὡς δὲ βασιλεὺς ἔχει πρὸς ἡμᾶς, ἐκ τῶν ἐπιστολῶν ὧν ἔπεμψεν, ἐδήλωσεν.
[82] Ἔτι δὲ πρὸς τούτοις ὑπὸ μὲν ἐκείνης τῆς εὐταξίας οὕτως ἐπαιδεύθησαν οἱ πολῖται πρὸς ἀρετὴν, ὥστε σφᾶς μὲν αὐτοὺς μὴ λυπεῖν, τοὺς δ᾽ εἰς τὴν χώραν ἐμβάλλοντας ἅπαντας μαχόμενοι νικᾶν. Ἡμεῖς δὲ τοὐναντίον· ἀλλήλοις μὲν γὰρ κακὰ παρέχοντες οὐδεμίαν ἡμέραν διαλείπομεν, τῶν δὲ περὶ τὸν πόλεμον οὕτω κατημελήκαμεν, ὥστ᾽ οὐδ᾽ εἰς τὰς ἐξετάσεις ἰέναι τολμῶμεν ἢν μὴ λαμβάνωμεν ἀργύριον. [83] Τὸ δὲ μέγιστον· τότε μὲν οὐδεὶς ἦν τῶν πολιτῶν ἐνδεὴς τῶν ἀναγκαίων, οὐδὲ προσαιτῶν τοὺς ἐντυγχάνοντας τὴν πόλιν κατῄσχυνεν, νῦν δὲ πλείους εἰσὶν οἱ σπανίζοντες τῶν ἐχόντων· οἷς ἄξιόν ἐστιν πολλὴν συγγνώμην ἔχειν, εἰ μηδὲν τῶν κοινῶν φροντίζουσιν, ἀλλὰ τοῦτο σκοποῦσιν ὁπόθεν τὴν ἀεὶ παροῦσαν ἡμέραν διάξουσιν.
[84] Ἐγὼ μὲν οὖν ἡγούμενος, ἢν μιμησώμεθα τοὺς προγόνους, καὶ τῶν κακῶν ἡμᾶς τούτων ἀπαλλαγήσεσθαι καὶ σωτῆρας οὐ μόνον τῆς πόλεως, ἀλλὰ καὶ τῶν Ἑλλήνων ἁπάντων γενήσεσθαι, τήν τε πρόσοδον ἐποιησάμην καὶ τοὺς λόγους εἴρηκα τούτους· ὑμεῖς δὲ πάντα λογισάμενοι ταῦτα χειροτονεῖθ᾽ ὅ τι ἂν ὑμῖν δοκῇ μάλιστα συμφέρειν τῇ πόλει.


[78] Αν λοιπόν εμείς εξακολουθούμε να διοικούμε την πόλη κατά τον ίδιο τρόπο όπως και σήμερα, σίγουρα και θα σκεφτόμαστε και θα πολεμούμε και θα ζούμε και θα πάθουμε και θα κάνουμε σχεδόν όλα όσα ακριβώς και τώρα και στο παρελθόν πάθαμε και κάναμε. Αν όμως αλλάξουμε το πολίτευμα, όπως ακριβώς ήταν τα πράγματα την εποχή των προγόνων μας με την ίδια αναλογία, προφανώς, τέτοια θα είναι και για μας. Γιατί κατ᾽ ανάγκην από τα ίδια πολιτεύματα προκύπτουν πάντοτε όμοιες ή παραπλήσιες ενέργειες.
[79] Πρέπει όμως, αφού θέσουμε τη μια δίπλα στην άλλη τις πιο σπουδαίες από αυτές τις ενέργειες, να σκεφτούμε ποιές οφείλουμε να επιλέξουμε. Και πρώτα πρώτα ας εξετάσουμε ποιά ήταν η στάση των Ελλήνων και των βαρβάρων απέναντι σε εκείνο το πολίτευμα και ποιά είναι τώρα απέναντί μας. Γιατί τα δύο αυτά έθνη συμβάλλουν κατά ένα μεγάλο ποσοστό στην ευημερία μας, όταν βέβαια η στάση τους απέναντί μας είναι αυτή που πρέπει. [80] Οι Έλληνες λοιπόν είχαν τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στους πολιτικούς μας εκείνη την εποχή, ώστε οι περισσότεροι από αυτούς αυθόρμητα έθεσαν εαυτούς στην υπηρεσία της πόλης. Οι βάρβαροι, εξάλλου, απέφευγαν τόσο πολύ να αναμειγνύονται στα ελληνικά πράγματα, ώστε ούτε με πολεμικά σκάφη έπλεαν δώθε από τη Φάσηλη ούτε με το πεζικό τους προωθούνταν πέρα από τον ποταμό Άλυ, αλλά δεν προέβαιναν σε καμιάν ενέργεια. [81] Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν φτάσει σε τέτοιο σημείο, ώστε οι μεν Έλληνες μισούν την πόλη μας, οι δε βάρβαροι μας περιφρονούν. Και σχετικά με το μίσος των Ελλήνων, έχετε προσωπικά ακούσει από τους ίδιους τους στρατηγούς· όσο για τις διαθέσεις του βασιλιά της Περσίας απέναντί μας, τις έδειξε με τις επιστολές που μας έστειλε.
[82] Εκτός όμως από αυτά, κάτω από την καλή τάξη των πραγμάτων εκείνης της εποχής οι πολίτες εκπαιδεύτηκαν στην αρετή με τέτοιο τρόπο, ώστε στις μεταξύ τους σχέσεις να μην ενοχλεί ο ένας τον άλλον, και μαχόμενοι όλοι ενωμένοι να νικούν τους εισβολείς στο έδαφός μας. Εμείς, αντίθετα, δεν περνάει ημέρα που να μην προξενούμε κακά ο ένας στον άλλον· όσον αφορά δε στα προς τον πόλεμο, έχουμε δείξει τέτοιαν αμέλεια, ώστε δεν τολμούμε να προσέλθουμε ούτε και σε στρατιωτικές ασκήσεις, εκτός και αν πληρωνόμαστε. [83] Και το σπουδαιότερο: εκείνη την εποχή κανένας πολίτης δεν στερούνταν τα πλέον απαραίτητα ούτε και ντρόπιαζε την πόλη επαιτώντας από τους περαστικούς· σήμερα, αντίθετα, οι άποροι είναι περισσότεροι από τους πλούσιους. Εάν οι φτωχοί δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τα κοινά, αλλά φροντίζουν από πού θα εξοικονομήσουν τα απαραίτητα για να περάσουν την ημέρα, είναι άξιοι πολλής συγγνώμης.
[84] Εγώ λοιπόν από τη μεριά μου παρουσιάστηκα ενώπιόν σας και έχω αναπτύξει σε σας όλα αυτά, επειδή έχω τη γνώμη ότι, αν μιμηθούμε τους προγόνους μας, και θα απαλλαγούμε από αυτά τα κακά και θα γίνουμε σωτήρες όχι μόνο της πόλης μας αλλά και όλων των Ελλήνων· εσείς τώρα από τη μεριά σας, αφού αναλογισθείτε όλα αυτά, αποφασίστε ό,τι κατά τη γνώμη σας εξυπηρετεί περισσότερο το συμφέρον της πόλης.