Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (8.89.1-8.90.5)

[8.89.1] Οἱ δ᾽ ἐκ τῆς Σάμου ἀπὸ τῶν τετρακοσίων πεμφθέντες πρέσβεις ἐπειδὴ ἀφικόμενοι ἐς τὰς Ἀθήνας ἀπήγγειλαν τὰ παρὰ τοῦ Ἀλκιβιάδου, ὡς κελεύει τε ἀντέχειν καὶ μηδὲν ἐνδιδόναι τοῖς πολεμίοις, ἐλπίδας τε ὅτι πολλὰς ἔχει κἀκείνοις τὸ στράτευμα διαλλάξειν καὶ Πελοποννησίων περιέσεσθαι, ἀχθομένους καὶ πρότερον τοὺς πολλοὺς τῶν μετεχόντων τῆς ὀλιγαρχίας καὶ ἡδέως ἂν ἀπαλλαγέντας πῃ ἀσφαλῶς τοῦ πράγματος πολλῷ δὴ μᾶλλον ἐπέρρωσαν. [8.89.2] καὶ ξυνίσταντό τε ἤδη καὶ τὰ πράγματα διεμέμφοντο, ἔχοντες ἡγεμόνας τῶν πάνυ [στρατηγῶν] τῶν ἐν τῇ ὀλιγαρχίᾳ καὶ ἐν ἀρχαῖς ὄντων, οἷον Θηραμένη τε τὸν Ἅγνωνος καὶ Ἀριστοκράτη τὸν Σκελίου καὶ ἄλλους, οἳ μετέσχον μὲν ἐν τοῖς πρῶτοι τῶν πραγμάτων, φοβούμενοι δέ, ὡς ἔφασαν, τό τε ἐν τῇ Σάμῳ στράτευμα καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην σπουδῇ πάνυ, τούς τε ἐς τὴν Λακεδαίμονα πρεσβευομένους [ἔπεμπον], μή τι ἄνευ τῶν πλεόνων κακὸν δράσωσι τὴν πόλιν, οὐ τὸ † ἀπαλλαξείειν τοῦ ἄγαν ἐς ὀλίγους ἐλθεῖν, ἀλλὰ τοὺς πεντακισχιλίους ἔργῳ καὶ μὴ ὀνόματι χρῆναι ἀποδεικνύναι καὶ τὴν πολιτείαν ἰσαιτέραν καθιστάναι. [8.89.3] ἦν δὲ τοῦτο μὲν σχῆμα πολιτικὸν τοῦ λόγου αὐτοῖς, κατ᾽ ἰδίας δὲ φιλοτιμίας οἱ πολλοὶ αὐτῶν τῷ τοιούτῳ προσέκειντο, ἐν ᾧπερ καὶ μάλιστα ὀλιγαρχία ἐκ δημοκρατίας γενομένη ἀπόλλυται· πάντες γὰρ αὐθημερὸν ἀξιοῦσιν οὐχ ὅπως ἴσοι, ἀλλὰ καὶ πολὺ πρῶτος αὐτὸς ἕκαστος εἶναι· ἐκ δὲ δημοκρατίας αἱρέσεως γιγνομένης ῥᾷον τὰ ἀποβαίνοντα ὡς οὐκ ἀπὸ τῶν ὁμοίων ἐλασσούμενός τις φέρει. [8.89.4] σαφέστατα δ᾽ αὐτοὺς ἐπῆρε τὰ ἐν τῇ Σάμῳ τοῦ Ἀλκιβιάδου ἰσχυρὰ ὄντα καὶ ὅτι αὐτοῖς οὐκ ἐδόκει μόνιμον τὸ τῆς ὀλιγαρχίας ἔσεσθαι· ἠγωνίζετο οὖν εἷς ἕκαστος αὐτὸς πρῶτος προστάτης τοῦ δήμου γενέσθαι. [8.90.1] οἱ δὲ τῶν τετρακοσίων μάλιστα ἐναντίοι ὄντες τῷ τοιούτῳ εἴδει καὶ προεστῶτες Φρύνιχός τε, ὃς καὶ στρατηγήσας ἐν τῇ Σάμῳ [ποτὲ] τῷ Ἀλκιβιάδῃ τότε διηνέχθη, καὶ Ἀρίσταρχος, ἀνὴρ ἐν τοῖς μάλιστα καὶ ἐκ πλείστου ἐναντίος τῷ δήμῳ, καὶ Πείσανδρος καὶ Ἀντιφῶν καὶ ἄλλοι οἱ δυνατώτατοι, πρότερόν τε, ἐπεὶ τάχιστα κατέστησαν καὶ ἐπειδὴ τὰ ἐν τῇ Σάμῳ σφῶν ἐς δημοκρατίαν ἀπέστη, πρέσβεις τε ἀπέστελλον σφῶν ἐς τὴν Λακεδαίμονα καὶ τὴν ὁμολογίαν προυθυμοῦντο καὶ τὸ ἐν τῇ Ἠετιωνείᾳ καλουμένῃ τεῖχος ἐποιοῦντο, πολλῷ τε μᾶλλον ἔτι, ἐπειδὴ καὶ οἱ ἐκ τῆς Σάμου πρέσβεις σφῶν ἦλθον, ὁρῶντες τούς τε πολλοὺς καὶ σφῶν τοὺς δοκοῦντας πρότερον πιστοὺς εἶναι μεταβαλλομένους. [8.90.2] καὶ ἀπέστειλαν μὲν Ἀντιφῶντα καὶ Φρύνιχον καὶ ἄλλους δέκα κατὰ τάχος, φοβούμενοι καὶ τὰ αὐτοῦ καὶ τὰ ἐκ τῆς Σάμου, ἐπιστείλαντες παντὶ τρόπῳ ὅστις καὶ ὁπωσοῦν ἀνεκτὸς ξυναλλαγῆναι πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους, [8.90.3] ᾠκοδόμουν δὲ ἔτι προθυμότερον τὸ ἐν τῇ Ἠετιωνείᾳ τεῖχος. ἦν δὲ τοῦ τείχους ἡ γνώμη αὕτη, ὡς ἔφη Θηραμένης καὶ οἱ μετ᾽ αὐτοῦ, οὐχ ἵνα τοὺς ἐν Σάμῳ, ἢν βίᾳ ἐπιπλέωσι, μὴ δέξωνται ἐς τὸν Πειραιᾶ, ἀλλ᾽ ἵνα τοὺς πολεμίους μᾶλλον, ὅταν βούλωνται, καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ δέξωνται. [8.90.4] χηλὴ γάρ ἐστι τοῦ Πειραιῶς ἡ Ἠετιωνεία, καὶ παρ᾽ αὐτὴν εὐθὺς ὁ ἔσπλους ἐστίν. ἐτειχίζετο οὖν οὕτω ξὺν τῷ πρότερον πρὸς ἤπειρον ὑπάρχοντι τείχει, ὥστε καθεζομένων ἐς αὐτὸ ἀνθρώπων ὀλίγων ἄρχειν τοῦ ἔσπλου· ἐπ᾽ αὐτὸν γὰρ τὸν ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ λιμένος στενοῦ ὄντος τὸν ἕτερον πύργον ἐτελεύτα τό τε παλαιὸν τὸ πρὸς ἤπειρον καὶ τὸ ἐντὸς τὸ καινὸν τεῖχος τειχιζόμενον πρὸς θάλασσαν. [8.90.5] διῳκοδόμησαν δὲ καὶ στοάν, ἥπερ ἦν μεγίστη καὶ ἐγγύτατα τούτου εὐθὺς ἐχομένη ἐν τῷ Πειραιεῖ, καὶ ἦρχον αὐτοὶ αὐτῆς, ἐς ἣν καὶ τὸν σῖτον ἠνάγκαζον πάντας τὸν ὑπάρχοντά τε καὶ τὸν ἐσπλέοντα ἐξαιρεῖσθαι καὶ ἐντεῦθεν προαιροῦντας πωλεῖν.

[8.89.1] Οι πρέσβεις των Τετρακοσίων γύρισαν από την Σάμο στην Αθήνα όπου μεταδώσαν τα όσα παράγγελνε ο Αλκιβιάδης, να εξακολουθήσουν, δηλαδή, τον πόλεμο και να μην ενδώσουν στον εχθρό. Επίσης ότι είχε πολλές ελπίδες να επιτύχει συμβιβασμό μεταξύ στρατοπέδου και πολιτείας και ότι θα νικήσουν τους Πελοποννησίους. Πολλοί από όσους συμμετείχαν στην ολιγαρχία ήσαν και από πριν δυσαρεστημένοι με το καθεστώς και ευχαρίστως θ᾽ απαλλάσσονταν απ᾽ αυτό, εάν μπορούσαν να το επιτύχουν χωρίς να κινδυνέψουν. Αναθάρρησαν πολύ, [8.89.2] άρχισαν να συγκεντρώνονται και να διαμαρτύρονται για την κατάσταση. Αρχηγοί τους ήσαν μερικοί από τους επιφανέστερους ολιγαρχικούς που είχαν αξιώματα, όπως ο Θηραμένης του Άγνωνος, ο Αριστοκράτης του Σκελίου και άλλοι. Είχαν λάβει μέρος από τους πρώτους στην μεταπολίτευση, φοβόνταν όμως, όπως έλεγαν, τον στρατό της Σάμου και τον Αλκιβιάδη, αλλά και τους πρέσβεις που είχαν φύγει για την Λακεδαίμονα μήπως, χωρίς την συγκατάθεση του λαού, ενεργήσουν κατά τρόπο ολέθριο για την πολιτεία. Δεν υποστήριζαν φανερά ότι έπρεπε η εξουσία να μην ασκείται από λίγους, αλλά έλεγαν ότι έπρεπε οι Πέντε Χιλιάδες να μην είναι ονομαστική, αλλά πραγματική εξουσία και να υπάρχει μεγαλύτερη ισονομία στην πολιτεία. [8.89.3] Αυτά, βέβαια, ήσαν ρητορικά συνθήματα. Οι περισσότεροι δεν ακολουθούσαν παρά τις προσωπικές τους φιλοδοξίες και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο καταστρέφεται μια ολιγαρχία που προέρχεται από δημοκρατία. Από την πρώτη μέρα ο καθένας από όσους έχουν την εξουσία δεν διεκδικεί την ισότητα με τους άλλους, αλλά απαιτεί να είναι ο πρώτος απ᾽ όλους. Ενώ στην δημοκρατία, όταν αναδείχνονται οι άρχοντες με εκλογές, ανέχονται ευκολότερα την αποτυχία τους, αφού δεν είναι έργο των ομοίων τους. [8.89.4] Είναι φανερό ότι τους παράσυρε η μεγάλη δύναμη που είχε ο Αλκιβιάδης στην Σάμο και η πεποίθηση που είχαν ότι το ολιγαρχικό καθεστώς δεν θα κρατήσει. Ο καθένας τους αγωνιζόταν να γίνει αυτός αρχηγός των δημοκρατικών.
[8.90.1] Αλλά μεταξύ των Τετρακοσίων υπήρχαν εκείνοι που ήσαν απόλυτα αντίθετοι στην κίνηση αυτή. Ηγέτες τους ήσαν ο Φρύνιχος, που όταν ήταν στρατηγός στην Σάμο, είχε έρθει σε προστριβές με τον Αλκιβιάδη, ο Αρίσταρχος, από τους παλαιότερους και πιο αποφασισμένους αντιπάλους της δημοκρατίας, ο Πείσανδρος, ο Αντιφών και άλλοι πολύ πλούσιοι. Και πρωτύτερα, όταν μόλις είχαν πάρει την εξουσία και ο στρατός της Σάμου είχε επαναστατήσει και είχε κηρυχτεί υπέρ της δημοκρατίας, είχαν προσπαθήσει να κάνουν ειρήνη και είχαν στείλει πρέσβεις στην Λακεδαίμονα. Είχαν αρχίσει να χτίζουν κι ένα οχυρό στην τοποθεσία που ονομάζεται Ηετιωνεία. Βλέποντας ότι οι πρέσβεις τους είχαν γυρίσει από την Σάμο και ότι, όχι μόνο ο λαός, αλλά και πολλοί δικοί τους, που έως τότε τους φαίνονταν πιστοί, μεταστρέφονταν, ανάπτυξαν μεγάλη δραστηριότητα. [8.90.2] Ανήσυχοι για τα όσα γίνονταν στην Σάμο και στην Αθήνα, έστειλαν γρήγορα τον Αντιφώντα και τον Φρύνιχο με άλλους δέκα στην Λακεδαίμονα για να κάνουν ειρήνη με οποιουσδήποτε όρους που θα ήσαν κάπως ανεκτοί. [8.90.3] Εξακολούθησαν να χτίζουν και το οχυρό στην Ηετιωνεία. Όπως έλεγαν ο Θηραμένης και οι οπαδοί του, σκοπός του οχυρού δεν ήταν να εμποδίσει τους στρατιώτες της Σάμου να μπουν στον Πειραιά αν το προσπαθούσαν με την βία, αλλά, κυρίως, να μπορέσουν να διευκολύνουν την είσοδο του εχθρού με στόλο και στρατό, όποτε τον καλέσουν. [8.90.4] Η Ηετιωνεία είναι χερσόνησος του Πειραιά, κοντά στην είσοδό του. Την οχύρωναν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε μαζί με το τείχος που υπήρχε προς την στεριά, να μπορεί ολιγάριθμη φρουρά να ελέγχει την είσοδο. Και το παλαιό τείχος προς την στεριά και το νέο που χτιζόταν στην παραλία, έρχονταν να καταλήξουν στον ένα από τους δύο πύργους που βρίσκονται στην στενή είσοδο του λιμανιού. [8.90.5] Έχτισαν και αποθήκη πολύ μεγάλη κολλητά στο τείχος. Την είχαν στον έλεγχό τους και ανάγκαζαν τον καθένα ν᾽ αποθηκεύει εκεί όλο το σιτάρι που είχε και όσο εισαγόταν με καράβια από την θάλασσα. Έπρεπε να ζητούν άδεια για να παίρνουν το σιτάρι και να το πουλούν.