Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

Κατὰ Φιλίππου δ΄ (10) (49-74)

[49] Ὄντων δ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τῶν παρόντων πραγμάτων πᾶσιν, ὡς ἐγὼ κρίνω, φοβερῶν, οὐδένες ἐν μείζονι κινδύνῳ τῶν πάντων εἰσὶν ὑμῶν, οὐ μόνον τῷ μάλισθ᾽ ὑμῖν ἐπιβουλεύειν Φίλιππον, ἀλλὰ καὶ τῷ πάντων ἀργότατ᾽ αὐτοὶ διακεῖσθαι. εἰ τοίνυν τὸ τῶν ὠνίων πλῆθος ὁρῶντες καὶ τὴν εὐετηρίαν τὴν κατὰ τὴν ἀγοράν, τούτοις κεκήλησθ᾽ ὡς ἐν οὐδενὶ δεινῷ τῆς πόλεως οὔσης, οὔτε προσηκόντως οὔτ᾽ ὀρθῶς τὸ πρᾶγμα κρίνετε· [50] ἀγορὰν μὲν γὰρ ἄν τις καὶ πανήγυριν ἐκ τούτων ἢ φαύλως ἢ καλῶς παρεσκευάσθαι κρίνοι· πόλιν δ᾽ ἣν ὑπείληφεν, ὃς ἂν τῶν Ἑλλήνων ἄρχειν ἀεὶ βούληται, μόνην ἂν ἐναντιωθῆναι καὶ τῆς πάντων ἐλευθερίας προστῆναι, οὐ μὰ Δί᾽ ἐκ τῶν ὠνίων, εἰ καλῶς ἔχει, δοκιμάζειν δεῖ, ἀλλ᾽ εἰ συμμάχων εὐνοίᾳ πιστεύει, εἰ τοῖς ὅπλοις ἰσχύει, ταῦθ᾽ ὑπὲρ τῆς πόλεως δεῖ σκοπεῖν· ἃ σφαλερῶς ὑμῖν καὶ †οὐδαμῶς ἅπαντ᾽† ἔχει. [51] γνοίητε δ᾽ ἄν, εἰ σκέψαισθ᾽ ἐκείνως. πότε μάλιστ᾽ ἐν ταραχῇ τὰ τῶν Ἑλλήνων γέγονε πράγματα; οὐδένα γὰρ χρόνον ἄλλον ἢ τὸν νυνὶ παρόντ᾽ οὐδ᾽ ἂν εἷς εἴποι. τὸν μὲν γὰρ ἄλλον ἅπαντ᾽ εἰς δύο ταῦτα διῄρητο τὰ τῶν Ἑλλήνων, Λακεδαιμονίους καὶ ἡμᾶς, τῶν δ᾽ ἄλλων [Ἑλλήνων] οἱ μὲν ἡμῖν, οἱ δ᾽ ἐκείνοις ὑπήκουον. βασιλεὺς δὲ καθ᾽ αὑτὸν μὲν ὁμοίως ἅπασιν ἄπιστος ἦν, τοὺς δὲ κρατουμένους τῷ πολέμῳ προσλαμβάνων, ἄχρι οὗ τοῖς ἑτέροις ἐξ ἴσου ποιήσαι, διεπιστεύετο, ἔπειτ᾽ οὐχ ἧττον αὐτὸν ἐμίσουν οὓς σώσειε τῶν ὑπαρχόντων ἐχθρῶν ἐξ ἀρχῆς. [52] νῦν δὲ πρῶτον μὲν ὁ βασιλεὺς ἅπασι τοῖς Ἕλλησιν οἰκείως ἔχει, †καὶ πάντων ἥκιστα δὴ† ἡμῖν, ἄν τι μὴ νῦν ἐπανορθωσώμεθα· ἔπειτα προστασίαι πολλαὶ καὶ πανταχόθεν γίγνονται, καὶ τοῦ πρωτεύειν ἀντιποιοῦνται μὲν πάντες, ἀφεστᾶσι δ᾽ ἔργῳ, καὶ φθονοῦσι καὶ ἀπιστοῦσιν αὑτοῖς, οὐχ οἷς ἔδει, καὶ γεγόνασι καθ᾽ αὑτοὺς ἕκαστοι, Ἀργεῖοι, Θηβαῖοι, Λακεδαιμόνιοι, Κορίνθιοι, Ἀρκάδες, ἡμεῖς. [53] ἀλλ᾽ ὅμως εἰς τοσαῦτα μέρη καὶ τοσαύτας δυναστείας διῃρημένων [τῶν Ἑλληνικῶν πραγμάτων], εἰ δεῖ τἀληθῆ μετὰ παρρησίας εἰπεῖν, τὰ παρ᾽ οὐδέσι τούτων ἀρχεῖα καὶ βουλευτήρι᾽ ἐρημότερ᾽ ἄν τις ἴδοι τῶν Ἑλληνικῶν πραγμάτων ἢ τὰ παρ᾽ ἡμῖν, εἰκότως· οὔτε γὰρ φιλῶν οὔτε πιστεύων οὔτε φοβούμενος οὐδεὶς ἡμῖν διαλέγεται. [54] αἴτιον δὲ τούτων οὐχ ἕν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, (ῥᾴδιον γὰρ ἂν ἦν ὑμῖν μεταθεῖναι), ἀλλὰ πολλὰ καὶ παντοδαπὰ ἐκ παντὸς ἡμαρτημένα τοῦ χρόνου, ὧν τὸ καθ᾽ ἕκαστον ἐάσας, εἰς ὃ πάντα τείνει λέξω, δεηθεὶς ὑμῶν, ἂν λέγω τἀληθῆ μετὰ παρρησίας, μηδὲν ἀχθεσθῆναί μοι. πέπραται τὰ συμφέροντ᾽ ἐφ᾽ ἑκάστου τῶν καιρῶν, καὶ μετειλήφαθ᾽ ὑμεῖς μὲν τὴν σχολὴν καὶ τὴν ἡσυχίαν, ὑφ᾽ ὧν κεκηλημένοι τοῖς ἀδικοῦσιν οὐ πικρῶς ἔχετε, ἕτεροι δὲ τὰς τιμὰς ἔχουσιν. [55] καὶ τὰ μὲν περὶ τἄλλ᾽ οὐκ ἄξιον ἐξετάσαι νῦν· ἀλλ᾽ ἐπειδάν τι τῶν πρὸς Φίλιππον ἐμπέσῃ, εὐθὺς ἀναστάς τις λέγει ὡς οὐ δεῖ ληρεῖν οὐδὲ γράφειν πόλεμον, παραθεὶς εὐθέως ἑξῆς τὸ τὴν εἰρήνην ἄγειν ὡς ἀγαθὸν καὶ τὸ τρέφειν μεγάλην δύναμιν ὡς χαλεπόν, καὶ «διαρπάζειν τινὲς τὰ χρήματα βούλονται,» καὶ ἄλλους λόγους ὡς οἷόν τ᾽ ἀληθεστάτους λέγουσιν. [56] ἀλλὰ δεῖ δήπου τὴν μὲν εἰρήνην ἄγειν οὐχ ὑμᾶς πείθειν, οἳ πεπεισμένοι κάθησθε, ἀλλὰ τὸν τὰ τοῦ πολέμου πράττοντα· ἂν γὰρ ἐκεῖνος πεισθῇ, τά γ᾽ ἀφ᾽ ὑμῶν ὑπάρχει· νομίζειν δ᾽ εἶναι χαλεπὰ οὐχ ὅσ᾽ ἂν εἰς σωτηρίαν δαπανῶμεν, ἀλλ᾽ ἃ πεισόμεθα, ἂν μὴ ταῦτ᾽ ἐθέλωμεν ποιεῖν, καὶ τὸ «διαρπασθήσεται τὰ χρήματα» τῷ φυλακὴν εὑρεῖν δι᾽ ἧς σωθήσεται κωλύειν, οὐχὶ τῷ τοῦ συμφέροντος ἀποστῆναι. [57] καίτοι ἔγωγ᾽ ἀγανακτῶ καὶ αὐτὸ τοῦτο, εἰ τὰ μὲν χρήματα λυπεῖ τινὰς ὑμῶν εἰ διαρπασθήσεται, ἃ καὶ φυλάττειν καὶ κολάζειν τοὺς ἀδικοῦντας ἐφ᾽ ὑμῖν ἐστι, τὴν δ᾽ Ἑλλάδα πᾶσαν ἐφεξῆς οὑτωσὶ Φίλιππος ἁρπάζων οὐ λυπεῖ, καὶ ταῦτ᾽ ἐφ᾽ ὑμᾶς ἁρπάζων. [58] τί ποτ᾽ οὖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὸν μὲν οὕτω φανερῶς ἀδικοῦντα καὶ πόλεις καταλαμβάνοντα οὐδεὶς πώποτε τούτων εἶπεν ὡς ἀδικεῖ καὶ πόλεμον ποιεῖ, τοὺς δὲ μὴ ἐπιτρέπειν μηδὲ προΐεσθαι ταῦτα συμβουλεύοντας, τούτους πόλεμον ποιεῖν φασίν; ὅτι τὴν αἰτίαν τῶν ἐκ τοῦ πολέμου συμβησομένων δυσχερῶν (ἀνάγκη γάρ, ἀνάγκη πολλὰ λυπηρὰ ἐκ τοῦ πολέμου γίγνεσθαι) τοῖς ὑπὲρ ὑμῶν τὰ βέλτιστα λέγειν εἰθισμένοις ἀναθεῖναι βούλονται. [59] ἡγοῦνται γάρ, ἂν μὲν ὑμεῖς ὁμοθυμαδὸν ἐκ μιᾶς γνώμης Φίλιππον ἀμύνησθε, κἀκείνου κρατήσειν ὑμᾶς καὶ αὑτοῖς οὐκέτ᾽ ἔσεσθαι μισθαρνεῖν, ἂν δ᾽ ἀπὸ τῶν πρώτων θορύβων αἰτιασάμενοί τινας πρὸς τὸ κρίνειν τράπησθε, αὐτοὶ μὲν τούτων κατηγοροῦντες ἀμφότερ᾽ ἕξειν, καὶ παρ᾽ ὑμῖν εὐδοκιμήσειν καὶ παρ᾽ ἐκείνου χρήματα λήψεσθαι, ὑμᾶς δ᾽ ὑπὲρ ὧν δεῖ παρὰ τούτων δίκην λαβεῖν, παρὰ τῶν ὑπὲρ ὑμῶν εἰρηκότων λήψεσθαι. [60] αἱ μὲν ἐλπίδες αἱ τούτων αὗται καὶ τὸ κατασκεύασμα τὸ τῶν αἰτιῶν, ὡς ἄρα βούλονταί τινες πόλεμον ποιῆσαι. ἐγὼ δ᾽ οἶδ᾽ ἀκριβῶς ὅτι, οὐ γράψαντος Ἀθηναίων οὐδενὸς πόλεμον, πολλὰ Φίλιππος ἔχει τῶν τῆς πόλεως καὶ νῦν εἰς Καρδίαν πέπομφε βοήθειαν. εἰ μέντοι βουλόμεθ᾽ ἡμεῖς μὴ προσποιεῖσθαι πολεμεῖν ἡμῖν ἐκεῖνον, ἀνοητότατος πάντων ἂν εἴη, εἰ τοῦτ᾽ ἐξελέγχοι· ὅταν γὰρ οἱ ἀδικούμενοι ἀρνῶνται, τί τῷ ἀδικοῦντι προσήκει; [61] ἀλλ᾽ ἐπειδὰν ἐφ᾽ ἡμᾶς αὐτοὺς ἴῃ, τί φήσομεν τότε; ἐκεῖνος μὲν γὰρ οὐ πολεμεῖν, ὥσπερ οὐδ᾽ Ὠρείταις, τῶν στρατιωτῶν ὄντων ἐν τῇ χώρᾳ, οὐδὲ Φεραίοις πρότερον, πρὸς τὰ τείχη προσβάλλων, οὐδ᾽ Ὀλυνθίοις ἐξ ἀρχῆς, ἕως ἐν αὐτῇ τῇ χώρᾳ τὸ στράτευμα παρῆν ἔχων. ἢ καὶ τότε τοὺς ἀμύνεσθαι κελεύοντας πόλεμον ποιεῖν φήσομεν; οὐκοῦν ὑπόλοιπον δουλεύειν· οὐδὲ γὰρ ἄλλο γ᾽ οὐδὲν ἔνι. [62] καὶ μὴν οὐχ ὑπὲρ τῶν ἴσων ὑμῖν καὶ τοῖς ἄλλοις ἔσθ᾽ ὁ κίνδυνος· οὐ γὰρ ὑφ᾽ αὑτῷ ποιήσασθαι τὴν πόλιν βούλεται Φίλιππος ὑμῶν, οὔ, ἀλλ᾽ ὅλως ἀνελεῖν. οἶδε γὰρ ἀκριβῶς ὅτι δουλεύειν μὲν ὑμεῖς οὔτ᾽ ἐθελήσετε, οὔτ᾽, ἐὰν ἐθέλητε, ἐπιστήσεσθε (ἄρχειν γὰρ εἰώθατε), πράγματα δὲ παρασχεῖν αὐτῷ, ἂν καιρὸν λάβητε, πλείω τῶν ἄλλων ἀνθρώπων ἁπάντων δυνήσεσθε. διὰ ταῦθ᾽ ὑμῶν οὐχὶ φείσεται, εἴπερ ἐγκρατὴς γενήσεται. [63] ὡς οὖν ὑπὲρ τῶν ἐσχάτων ἐσομένου τοῦ ἀγῶνος, οὕτω προσήκει γιγνώσκειν, καὶ τοὺς πεπρακότας αὑτοὺς ἐκείνῳ φανερῶς ἀποτυμπανίσαι· οὐ γὰρ ἔστιν, οὐκ ἔστι τῶν ἔξω τῆς πόλεως ἐχθρῶν κρατῆσαι, πρὶν ἂν τοὺς ἐν αὐτῇ τῇ πόλει κολάσητ᾽ ἐχθρούς, ἀλλ᾽ ἀνάγκη τούτοις ὥσπερ προβόλοις προσπταίσαντας ὑστερίζειν ἐκείνων. [64] πόθεν οἴεσθε νῦν αὐτὸν ὑβρίζειν ὑμᾶς (οὐδὲν γὰρ ἄλλ᾽ ἔμοιγε δοκεῖ ποιεῖν ἢ τοῦτο) καὶ τοὺς μὲν ἄλλους εὖ ποιοῦντα, εἰ μηδὲν ἄλλο, ἐξαπατᾶν, ὑμῖν δ᾽ ἀπειλεῖν ἤδη; οἷον Θετταλοὺς πολλὰ δοὺς ὑπηγάγετ᾽ εἰς τὴν νῦν παροῦσαν δουλείαν· οὐδ᾽ ἂν εἰπεῖν δύναιτ᾽ οὐδεὶς ὅσα τοὺς ταλαιπώρους Ὀλυνθίους πρότερον δοὺς Ποτείδαιαν ἐξηπάτησε καὶ πόλλ᾽ ἕτερα· Θηβαίους τὰ νῦν ὑπάγει τὴν Βοιωτίαν αὐτοῖς παραδοὺς καὶ ἀπαλλάξας πολέμου πολλοῦ καὶ χαλεποῦ· [65] ὥστε καρπωσάμενοί τιν᾽ ἕκαστοι τούτων πλεονεξίαν, οἱ μὲν ἤδη πεπόνθασιν ἃ δὴ πεπόνθασιν, οἱ δ᾽ ὅταν ποτὲ συμβῇ πείσονται. ὑμεῖς δ᾽ ὧν μὲν †ἀπεστέρησθε† σιωπῶ· ἀλλ᾽ ἐν αὐτῷ τῷ τὴν εἰρήνην ποιήσασθαι, πόσ᾽ ἐξηπάτησθε, πόσων ἀπεστέρησθε. οὐχὶ Φωκέας, οὐ Πύλας, οὐχὶ τἀπὶ Θρᾴκης, Δορίσκον, Σέρριον, τὸν Κερσοβλέπτην αὐτόν; οὐ νῦν Καρδίαν ἔχει καὶ ὁμολογεῖ; [66] τί ποτ᾽ οὖν ἐκείνως τοῖς ἄλλοις, καὶ ὑμῖν οὐ τοῦτον τὸν τρόπον προσφέρεται; ὅτι ἐν μόνῃ τῶν πασῶν πόλεων τῇ ὑμετέρᾳ ἄδει᾽ ὑπὲρ τῶν ἐχθρῶν λέγειν δέδοται, καὶ λαβόντα χρήματ᾽ αὐτὸν ἀφαλές ἐστι λέγειν παρ᾽ ὑμῖν, κἂν ἀφῃρημένοι τὰ ὑμέτερ᾽ αὐτῶν ἦτε. [67] οὐκ ἦν ἀσφαλὲς λέγειν ἐν Ὀλύνθῳ τὰ Φιλίππου μὴ σὺν εὖ πεπονθότων τῶν πολλῶν Ὀλυνθίων τῷ Ποτείδαιαν καρποῦσθαι· οὐκ ἦν ἀσφαλὲς λέγειν ἐν Θετταλίᾳ μὴ σὺν εὖ πεπονθότος τοῦ πλήθους τοῦ Θετταλῶν τῷ τοὺς τυράννους ἐκβαλεῖν Φίλιππον αὐτοῖς καὶ τὴν Πυλαίαν ἀποδοῦναι· οὐκ ἦν ἐν Θήβαις ἀσφαλές, πρὶν τὴν Βοιωτίαν ἀπέδωκε καὶ τοὺς Φωκέας ἀνεῖλεν. [68] ἀλλ᾽ Ἀθήνησιν, οὐ μόνον Ἀμφίπολιν καὶ τὴν Καρδιανῶν χώραν ἀπεστερηκότος Φιλίππου, ἀλλὰ καὶ κατασκευάζοντος ὑμῖν ἐπιτείχισμα τὴν Εὔβοιαν καὶ νῦν ἐπὶ Βυζάντιον παριόντος, ἀσφαλές ἐστι λέγειν ὑπὲρ Φιλίππου. καὶ γάρ τοι τούτων μὲν ἐκ πτωχῶν ἔνιοι ταχὺ πλούσιοι γίγνονται, καὶ ἐξ ἀνωνύμων καὶ ἀδόξων ἔνδοξοι καὶ γνώριμοι, ὑμεῖς δὲ τοὐναντίον ἐκ μὲν ἐνδόξων ἄδοξοι, ἐκ δ᾽ εὐπόρων ἄποροι· [69] πόλεως γὰρ ἔγωγε πλοῦτον ἡγοῦμαι συμμάχους, πίστιν, εὔνοιαν, ὧν πάντων ὑμεῖς ἔστ᾽ ἄποροι. ἐκ δὲ τοῦ τούτων ὀλιγώρως ὑμᾶς ἔχειν καὶ ἐᾶν τοῦτον τὸν τρόπον φέρεσθαι, ὁ μὲν εὐδαίμων καὶ μέγας καὶ φοβερὸς πᾶσιν Ἕλλησι καὶ βαρβάροις, ὑμεῖς δ᾽ ἔρημοι καὶ ταπεινοί, τῇ μὲν κατὰ τὴν ἀγορὰν εὐετηρίᾳ λαμπροί, τῇ δ᾽ ὧν προσῆκε παρασκευῇ καταγέλαστοι. [70] οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον περί θ᾽ ὑμῶν καὶ περὶ αὑτῶν ἐνίους τῶν λεγόντων ὁρῶ βουλευομένους· ὑμᾶς μὲν γὰρ ἡσυχίαν ἄγειν φασὶ δεῖν, κἄν τις ὑμᾶς ἀδικῇ, αὐτοὶ δ᾽ οὐ δύνανται παρ᾽ ὑμῖν ἡσυχίαν ἄγειν οὐδενὸς αὐτοὺς ἀδικοῦντος. καίτοι λοιδορίας εἴ τις χωρὶς ἔροιτο «εἰπέ μοι, τί δὴ γιγνώσκων ἀκριβῶς, Ἀριστόμηδες, (οὐδεὶς γὰρ τὰ τοιαῦτ᾽ ἀγνοεῖ) τὸν μὲν τῶν ἰδιωτῶν βίον ἀσφαλῆ καὶ ἀπράγμονα καὶ ἀκίνδυνον ὄντα, τὸν δὲ τῶν πολιτευομένων φιλαίτιον καὶ σφαλερὸν καὶ καθ᾽ ἑκάστην ἡμέραν ἀγώνων καὶ κακῶν μεστόν, οὐ τὸν ἡσύχιον, ἀλλὰ τὸν ἐν τοῖς κινδύνοις αἱρεῖ;» τί ἂν εἴποις; [71] εἰ γὰρ ὃ βέλτιστον εἰπεῖν ἂν ἔχοις, τοῦτό σοι δοίημεν ἀληθὲς λέγειν, ὡς ὑπὲρ φιλοτιμίας καὶ δόξης ταῦτα πάντα ποιεῖς, θαυμάζω τί δήποτε σαυτῷ μὲν ὑπὲρ τούτων ἅπαντα ποιητέον εἶναι νομίζεις καὶ πονητέον καὶ κινδυνευτέον, τῇ πόλει δὲ προέσθαι ταῦτα μετὰ ῥᾳθυμίας συμβουλεύεις. οὐ γὰρ ἐκεῖνό γ᾽ ἂν εἴποις, ὡς σὲ μὲν ἐν τῇ πόλει δεῖ τινὰ φαίνεσθαι, τὴν πόλιν δ᾽ ἐν τοῖς Ἕλλησι μηδενὸς ἀξίαν εἶναι. [72] καὶ μὴν οὐδ᾽ ἐκεῖνό γ᾽ ὁρῶ, ὡς τῇ μὲν πόλει ἀσφαλὲς τὸ τὰ αὑτῆς πράττειν, σοὶ δὲ κίνδυνος, εἰ μηδὲν τῶν ἄλλων πλέον περιεργάσει, ἀλλὰ τοὐναντίον σοὶ μὲν ἐξ ὧν ἐργάζει καὶ περιεργάζει τοὺς ἐσχάτους ὄντας κινδύνους, τῇ πόλει δ᾽ ἐκ τῆς ἡσυχίας. [73] ἀλλὰ νὴ Δία παππῴα σοι καὶ πατρῴα δόξ᾽ ὑπάρχει, ἣν αἰσχρόν ἐστιν ἐν σοὶ καταλῦσαι· τῇ πόλει δ᾽ ὑπῆρξεν ἀνώνυμα καὶ φαῦλα τὰ τῶν προγόνων. ἀλλ᾽ οὐδὲ τοῦθ᾽ οὕτως ἔχει· σοὶ μὲν γὰρ ἦν κλέπτης ὁ πατήρ, εἴπερ ἦν ὅμοιος σοί, τῇ πόλει δ᾽ ἡμῶν οὓς πάντες ἴσασιν οἱ Ἕλληνες ἐκ τῶν μεγίστων κινδύνων σεσωσμένοι. [74] ἀλλὰ γὰρ οὐκ ἴσως οὐδὲ πολιτικῶς ἔνιοι τὰ καθ᾽ αὑτοὺς καὶ τὰ κατὰ τὴν πόλιν πολιτεύονται· πῶς γάρ ἐστιν ἴσον τούτων μέν τινας ἐκ τοῦ δεσμωτηρίου ἥκοντας ἑαυτοὺς ἀγνοεῖν, τὴν πόλιν δ᾽, ἣ προειστήκει τῶν Ἑλλήνων τέως καὶ τὸ πρωτεῖον εἶχε, νῦν ἐν ἀδοξίᾳ πάσῃ καὶ ταπεινότητι καθεστάναι;

[49] Όσο φοβερή και αν είναι για όλους, κατά τη γνώμη μου, η σημερινή κατάσταση, Αθηναίοι, κανένας από όλους δεν βρίσκεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο όσο εσείς, όχι μόνο γιατί εσάς προπάντων επιβουλεύεται ο Φίλιππος αλλά και γιατί εσείς είστε οι πιο νωθροί από όλους. Εάν λοιπόν βλέποντας την αφθονία των αγαθών και τη φθήνια στην αγορά ξεγελαστείτε από αυτά, πιστεύοντας ότι δεν διατρέχει η πόλη κανέναν κίνδυνο, δεν κρίνετε την κατάσταση ούτε όπως πρέπει ούτε σωστά. [50] Γιατί με βάση τα στοιχεία αυτά, μόνο σε ό,τι αφορά μια αγορά ή ένα πανηγύρι θα μπορούσε κανείς να κρίνει ότι έχει οργανωθεί άσχημα ή καλά· μια πόλη όμως, που κάθε επίδοξος κυρίαρχος της Ελλάδας θεωρεί ως τον μόνο πιθανό αντίπαλο και ως υπερασπιστή της ελευθερίας όλων δεν πρέπει, μα τον Δία, να κρίνεται από τα εμπορεύματά της για να διαπιστωθεί αν όλα πηγαίνουν καλά, αλλά από το αν βασίζεται στην εύνοια των συμμάχων και στην ισχύ των όπλων της· αυτά πρέπει να εξετάζει κανείς προκειμένου για μια πόλη· σε σας όμως όλα αυτά είναι επισφαλή και ανύπαρκτα. [51] Θα το καταλάβετε όμως, αν εξετάσετε το πράγμα ως εξής. Πότε η κατάσταση στην Ελλάδα βρισκόταν σε μεγαλύτερη αναταραχή; Γιατί καμιά άλλη περίοδο δεν θα μπορούσε να αναφέρει κανείς παρά τη σημερινή. Πάντοτε στο παρελθόν η Ελλάδα ήταν χωρισμένη στα δύο γνωστά στρατόπεδα, στο Λακεδαιμονίων και στο δικό μας, και από τους υπόλοιπους Έλληνες άλλοι έπαιρναν διαταγές από μας και άλλοι από εκείνους. Ο Πέρσης βασιλιάς, όσο ακολουθούσε ουδέτερη πολιτική, ήταν στον ίδιο βαθμό αναξιόπιστος σε όλους· από τη στιγμή όμως που άρχισε να παίρνει το μέρος των ηττημένων στον πόλεμο, ανακτούσε την εμπιστοσύνη τους ως το σημείο που πετύχαινε ισορροπία δυνάμεων· αλλά στη συνέχεια οι σωθέντες από αυτόν τον μισούσαν όχι λιγότερο από εκείνους που ήταν εξαρχής εχθροί του. [52] Κατά πρώτον σήμερα ο Πέρσης βασιλιάς διάκειται φιλικά προς όλους τους Έλληνες, λιγότερο όμως φιλικά από όλους προς εμάς, ως γνωστόν, εκτός και αν τώρα βελτιώσουμε κάπως τα πράγματα. Έπειτα εμφανίζονται από παντού πολλοί υποψήφιοι προστάτες και όλοι διεκδικούν την ηγεμονία, στην πράξη όμως απομακρύνονται από την διεκδίκηση αυτής, φθονούν και δυσπιστούν ο ένας στον άλλον και όχι σ᾽ αυτούς που έπρεπε· έτσι έχουν κλειστεί όλοι στον εαυτό τους, Αργείοι, Θηβαίοι, Λακεδαιμόνιοι, Κορίνθιοι, Αρκάδες, εμείς. [53] Αλλ᾽ όμως, παρόλο που τα ελληνικά πράγματα είναι χωρισμένα σε τόσες φατρίες και τόσες εξουσίες, αν με παρρησία πρέπει να πω την αλήθεια, σε καμιά άλλη πόλη δεν θα μπορούσε να δει κανείς τις κυβερνήσεις και τα βουλευτήρια να είναι λιγότερο απασχολημένα με τις ελληνικές υποθέσεις απ᾽ όσο εδώ σε μας, και είναι φυσικό, αφού κανείς, είτε από αγάπη είτε από εμπιστοσύνη, είτε από φόβο, δεν έρχεται να συζητήσει με μας. [54] Η αιτία όλων αυτών δεν είναι μια, Αθηναίοι (γιατί θα ήταν εύκολο για μας να την αντιμετωπίσουμε), αλλά λάθη πολλά κάθε λογής, μαζεμένα από πολύν καιρό. Χωρίς να αναφέρω το καθένα χωριστά, θα μιλήσω για ένα, στο οποίο συνοψίζονται όλα, παρακαλώντας σας να μην τα βάλετε μαζί μου, αν με παρρησία πω την αλήθεια. Έχετε ξεπουλήσει τα συμφέροντά σας σε κάθε ευκαιρία και τα έχετε ανταλλάξει με την απραξία και την ησυχία, από τις οποίες μαγεμένοι δεν οργίζεστε με αυτούς που σας αδικούν, ενώ άλλοι απολαμβάνουν το αντίτιμο της προδοσίας. [55] Όσο για τα λάθη μας σχετικά με τα άλλα ζητήματα δεν αξίζει να τα εξετάσουμε τώρα· μόλις όμως συμπτωματικά ανακύψει κάποιο ζήτημα σχετικά με τον Φίλιππο, αμέσως σηκώνεται κάποιος και υποστηρίζει ότι δεν πρέπει να φλυαρούμε ούτε να κηρύξουμε επίσημα πόλεμο, παραθέτοντας στη συνέχεια τα γνωστά: πόσο καλό πράγμα είναι η διατήρηση της ειρήνης και πόσο δύσκολο η συντήρηση μεγάλης δύναμης, επίσης το «ορισμένοι θέλουν να αρπάξουν τα χρήματά σας», καθώς και άλλα που πολύ λίγο πλησιάζουν στην αλήθεια. [56] Αλλά δεν χρειάζεται βέβαια να πείσουν εσάς να τηρείτε την ειρήνη, γιατί εσείς έχετε πεισθεί και κάθεστε ήσυχοι, αλλά αυτόν που τώρα διεξάγει πόλεμο· γιατί, αν εκείνος πεισθεί, από τη δική σας πλευρά τουλάχιστον αυτό είναι δεδομένο. Ακόμη πρέπει να καταλάβουν ότι σκληρό για μας δεν είναι όσα θα ξοδέψουμε για τη σωτηρία μας, αλλά όσα θα πάθουμε, αν δεν θέλουμε να υποβληθούμε σ᾽ αυτά τα έξοδα. Και όσο για «τη διασπάθιση των χρημάτων σας», οφείλουν να την αποτρέψουν με το να βρουν μέτρα προστασίας με τα οποία θα σωθούν τα χρήματά σας και όχι με το να εγκαταλείπουν τα συμφέροντά σας. [57] Και όμως εγώ τουλάχιστον αγανακτώ με αυτό ακριβώς, αν δηλαδή ενοχλεί μερικούς από σας η διασπάθιση των χρημάτων, τα οποία είναι στο χέρι σας και να τα προστατέψετε και να τιμωρήσετε τους άρπαγες, αλλά δεν σας ενοχλεί που ο Φίλιππος αρπάζει όλα τα ελληνικά κράτη, το ένα πίσω από το άλλο, όπως βλέπετε, και μάλιστα όταν οι άρπαγες αυτοί στρέφονται εναντίον σας.
[58] Γιατί λοιπόν τέλος πάντων, Αθηναίοι, για τον άνθρωπο που αδικεί τόσο κατάφωρα και καταλαμβάνει πόλεις, κανείς από αυτούς ποτέ μέχρι σήμερα δεν είπε ότι αδικεί και προκαλεί, αλλά ισχυρίζονται ότι προκαλούν πόλεμο όσοι σας συμβουλεύουν να μην επιτρέπετε αυτά στον Φίλιππο μήτε να αδιαφορείτε; Γιατί θέλουν να επιρρίψουν την ευθύνη των εκ του πολέμου ενδεχόμενων ταλαιπωριών (γιατί αναπόφευκτα, ναι αναπόφευκτα πολλά λυπηρά θα συμβούν από τον πόλεμο) σ᾽ αυτούς που πιστεύουν ότι σας δίνουν τις καλύτερες συμβουλές. [59] Γιατί νομίζουν ότι, αν εσείς αντιμετωπίσετε τον Φίλιππο με μια καρδιά και με ομοψυχία, και θα τον νικήσετε και δεν θα μπορούν να παίρνουν τον μισθό τους· αν όμως με την πρώτη αναταραχή του πολέμου κατηγορήσετε κάποιους και ασχοληθείτε με τις δίκες, αυτοί από τη μεριά τους κατηγορώντας τους θα πετύχουν και τους δύο στόχους τους, και καλό όνομα σε σας και χρήματα από εκείνον, ενώ εσείς, για εγκλήματα για τα οποία πρέπει να τιμωρήσετε αυτούς, θα έχετε τιμωρήσει τους ανθρώπους που έχουν υπερασπισθεί τα συμφέροντά σας. [60] Αυτές είναι οι ελπίδες τους και αυτόν τον στόχο έχει η χαλκευμένη κατηγορία ότι κάποιοι τάχα επιθυμούν να προκαλέσουν τον πόλεμο. Εγώ όμως γνωρίζω επακριβώς ότι, μολονότι κανένας από τους Αθηναίους δεν εισηγήθηκε πόλεμο, ο Φίλιππος κατέχει πολλά μέρη της πόλης μας και τώρα τελευταία μάλιστα έστειλε βοήθεια στην Καρδία. Αν όμως θέλουμε να προσποιούμαστε ότι εκείνος δεν κάνει πόλεμο εναντίον μας, θα ήταν ο πιο ανόητος απ᾽ όλους, αν ο ίδιος το έλεγε φανερά· διότι, όταν οι αδικούμενοι το αρνούνται, τότε τι πρέπει να κάνει αυτός που αδικεί; [61] Αλλά όταν θα βαδίσει εναντίον μας, τι θα πούμε τότε; Γιατί εκείνος θα πει ότι δεν μας πολεμά, όπως ακριβώς έλεγε ότι δεν πολεμούσε εναντίον των Ωρειτών, ενώ οι στρατιώτες του βρίσκονταν μέσα στη χώρα τους, ούτε προηγουμένως εναντίον των Φεραίων, ενώ χτυπούσε τα τείχη τους, ούτε και εναντίον των Ολυνθίων στην αρχή, ως τη στιγμή που παρουσιάστηκε με τον στρατό του μέσα στην ίδια τη χώρα τους. Ή μήπως και τότε θα πούμε ότι πόλεμο παρακινούν όσοι μας προτρέπουν να αντισταθούμε; Τότε λοιπόν δεν μένει παρά να γίνουμε δούλοι· γιατί δεν υπάρχει καμιά άλλη λύση. [62] Επίσης δεν διακυβεύονται στον ίδιο βαθμό τα δικά σας συμφέροντα και τα συμφέροντα κάποιων άλλων· γιατί ο Φίλιππος δεν θέλει απλώς να υποτάξει την πόλη σας, όχι, αλλά να την καταστρέψει ολοσχερώς. Γιατί ξέρει πολύ καλά ότι δεν θα θελήσετε να γίνετε δούλοι, ούτε, αν το θελήσετε, θα μπορέσετε να μείνετε δούλοι (γιατί έχετε συνηθίσει να εξουσιάζετε). Αντίθετα, αν βρείτε ευκαιρία, θα είστε σε θέση να του δημιουργήσετε τα περισσότερα προβλήματα από όλους γενικά τους υπόλοιπους ανθρώπους. Γι᾽ αυτό, αν πέσετε στα χέρια του, δεν πρόκειται να σας λυπηθεί. [63] Επομένως, πρέπει να καταλάβετε ότι ο αγώνας θα είναι για ζωή ή θάνατο, και όσοι έχουν πουληθεί σ᾽ εκείνον πρέπει να αποτυμπανιστούν δημόσια. Γιατί δεν είναι δυνατό, είναι αδύνατο να νικήσετε τους εξωτερικούς εχθρούς, αν προηγουμένως δεν τιμωρήσετε τους εχθρούς που βρίσκονται μέσα στην ίδια την πόλη, αλλά αναπόφευκτα θα σκοντάψετε επάνω τους, σαν σε σκοπέλους, και θα φτάνετε καθυστερημένοι σ᾽ εκείνους. [64] Από πού φαντάζεστε ότι κινείται και σας λοιδορεί (γιατί κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον δεν κάνει τίποτε άλλο παρά αυτό), και για ποιόν λόγο εξαπατά τους άλλους με περιποιήσεις, αν όχι με κάτι άλλο, ενώ στην περίπτωσή σας καταφεύγει ήδη σε απειλές; Για παράδειγμα τους Θεσσαλούς, αφού στην αρχή τους έδωσε πολλά, στη συνέχεια τους έσυρε ύπουλα στη σημερινή κατάσταση υποδούλωσης· ούτε και θα μπορούσε να πει κανείς πόσο παραπλάνησε τους ταλαίπωρους τους Ολυνθίους, δίνοντάς τους την Ποτίδαια και άλλα μέρη· τώρα εξάλλου προσπαθεί ύπουλα να παρασύρει τους Θηβαίους δίνοντάς τους τη Βοιωτία και απαλλάσσοντάς τους από έναν πόλεμο μακροχρόνιο και σκληρό. [65] Έτσι, αφού ο καθένας από αυτούς έδρεψαν μερικούς καρπούς της πλεονεξίας τους, άλλοι έχουν ήδη πάθει όσα έχουν πάθει, άλλοι πάλι θα πάθουν, όταν θα έρθει η ώρα τους. Δεν αναφέρω όσα έχετε χάσει στον πόλεμο· πόσο όμως έχετε εξαπατηθεί και πόσα έχετε στερηθεί στον χρόνο που διήρκεσαν οι διαπραγματεύσεις για την ειρήνη! Δεν εξαπατηθήκατε για τους Φωκείς, για τις Θερμοπύλες, για τα οχυρά σας στη Θράκη, Δορίσκο, Σέρριο, ακόμη και για τον ίδιο τον Κερσοβλέπτη; Δεν κατέχει αυτήν τη στιγμή ο Φίλιππος την Καρδία και το λέει μάλιστα; [66] Γιατί λοιπόν τέλος πάντων προς τους άλλους Έλληνες φέρεται με εκείνον τον τρόπο, ενώ προς εσάς με αυτόν; Γιατί μόνο στη δική σας από όλες τις πόλεις παρέχεται το δικαίωμα να υπερασπίζεται κανείς άφοβα τα συμφέροντα των εχθρών, και όταν ακόμη κάποιος δωροδοκηθεί, μπορεί χωρίς κίνδυνο να μιλάει εδώ σε σας, έστω και αν έχουν αποσπάσει από σας δικά σας εδάφη. [67] Κανένας δεν θα μπορούσε να μιλήσει με ασφάλεια στην Όλυνθο για τα συμφέροντα του Φιλίππου, αν δεν είχε συμμετάσχει και ο λαός των Ολυνθίων στο κέρδος από την παραχώρηση της Ποτίδαιας· ούτε στη Θεσσαλία θα μπορούσε κανείς να μιλήσει με ασφάλεια υπέρ του Φιλίππου, αν ο Θεσσαλικός λαός δεν είχε συμμετάσχει στο κέρδος από την εκ μέρους του Φιλίππου εκδίωξη των τυράννων τους και από την αποκατάσταση των αμφικτυονικών προνομίων· ούτε και στη Θήβα, παρά αφού τους απέδωσε τη Βοιωτία και κατέστρεψε τους Φωκείς. [68] Αντίθετα, στην Αθήνα μπορεί κάποιος με ασφάλεια να υπερασπίζεται τα συμφέροντα του Φιλίππου, μολονότι αυτός όχι μόνο σας έχει αρπάξει την Αμφίπολη και την περιοχή της Καρδίας αλλά και μετατρέπει την Εύβοια σε τείχος εναντίον σας και αυτήν τη στιγμή κατευθύνεται εναντίον του Βυζαντίου. Πράγματι, μερικοί από τους εδώ πολιτικούς από φτωχοί έγιναν ξαφνικά πλούσιοι και από άγνωστοι και άσημοι ένδοξοι και διάσημοι· εσείς, αντίθετα, από ένδοξοι καταντήσατε άσημοι και από εύποροι ζητιάνοι. [69] Γιατί εγώ τουλάχιστον θεωρώ πλούτο μιας πόλης τους συμμάχους, την αξιοπιστία, την καλή προαίρεση· όλα αυτά εσείς τα στερείστε. Και επειδή εσείς αδιαφορείτε γι᾽ αυτά και επιτρέπετε να σας τα αφαιρούν κατ᾽ αυτόν τον τρόπο, ο Φίλιππος ευημερεί και έγινε μεγάλος και τρομερός σε όλους τους Έλληνες και τους βαρβάρους, ενώ εσείς εγκαταλειμμένοι και ταπεινωμένοι, λαμπροί βέβαια για την αφθονία στην αγορά, καταγέλαστοι όμως σε ό,τι αφορά την προετοιμασία των βασικών πολεμικών αναγκών. [70] Βλέπω ότι μερικοί από τους ρήτορες δεν σκέφτονται για σας κατά τον ίδιο τρόπο όπως για τον εαυτό τους. Υποστηρίζουν πως εσείς πρέπει να κάθεστε ήσυχοι, και αν ακόμη κάποιος σας αδικεί, οι ίδιοι όμως δεν μπορούν να κάθονται ήσυχοι, μολονότι κανένας δεν τους αδικεί. Αλήθεια, αν κάποιος, χωρίς τη διάθεση να σε κοροϊδέψει, σε ρωτήσει «πες μου, Αριστομήδη, γιατί, αφού ξέρεις επακριβώς (γιατί κανένας δεν αγνοεί τέτοια ζητήματα) ότι η ζωή των απλών πολιτών είναι ασφαλής, χωρίς προβλήματα και κινδύνους, ενώ η ζωή των πολιτικών ανοιχτή σε επιθέσεις, επισφαλής και γεμάτη αγώνες και συμφορές σε καθημερινή βάση, γιατί δεν προτιμάς την ήσυχη ζωή αλλά επιλέγεις αυτήν που είναι γεμάτη κινδύνους;» Τι θα απαντούσες; [71] Γιατί αν σου επιτρέπαμε να δώσεις ως αληθινή την καλύτερη δυνατή απάντηση, ότι δηλαδή τα κάνεις όλα αυτά από αγάπη προς τις τιμές και για τη δόξα, αναρωτιέμαι για ποιόν λόγο άραγε νομίζεις ότι, προκειμένου να αποκτήσεις εσύ όλα αυτά, πρέπει να κάνεις τα πάντα, να μοχθείς και να κινδυνεύεις, ενώ συμβουλεύεις την πόλη να εγκαταλείψει αυτά μένοντας τελείως αδιάφορη. Γιατί δεν μπορείς βέβαια να πεις ότι εσύ πρέπει να φαίνεσαι σπουδαίος μέσα στην πόλη, ενώ η πόλη δεν έχει καμιά αξία στους Έλληνες. [72] Επίσης και κάτι άλλο βέβαια δεν καταλαβαίνω, ότι είναι ασφαλές για την πόλη να ασχολείται μόνο με τις δικές της υποθέσεις, αλλά κίνδυνος για σένα, αν δεν κάνεις κάτι παραπάνω από τους άλλους για ξένες υποθέσεις. Αντίθετα, για σένα μεν βλέπω τον έσχατο κίνδυνο από τα όσα κάνεις και ανακατεύεις, για δε την πόλη από την αδράνεια. [73] Αλλά, μα τον Δία, σε σένα βέβαια υπάρχει καλή φήμη από τον παππού και τον πατέρα σου και είναι ντροπή να σβήσει με σένα· ενώ η πόλη είχε προγόνους άσημους και φαύλους. Αλλά κάθε άλλο παρά έτσι έχει το πράγμα· γιατί ο πατέρας σου, αν βέβαια σου έμοιαζε, ήταν κλέφτης, ενώ οι πρόγονοι της πόλης μας ήταν αυτοί που όλοι οι Έλληνες γνωρίζουν καλά, αφού από αυτούς έχουν σωθεί από τους μεγαλύτερους κινδύνους. [74] Αλήθεια, μερικοί, σε ό,τι αφορά τις προσωπικές τους υποθέσεις και τα ζητήματα της πόλης, δεν πολιτεύονται με πνεύμα ισότητας ούτε και ως δημοκρατικοί πολίτες. Γιατί πού βρίσκεται η ισότητα και η δικαιοσύνη, όταν κάποιοι από αυτούς που βγήκαν από τη φυλακή προσποιούνται ότι ξεχνούν ποιοι είναι, ενώ η πόλη, που λίγο πιο μπροστά ήταν η ηγέτις των Ελλήνων και κατείχε τα πρωτεία, έχει περιέλθει τώρα σε πλήρη ανυποληψία και ταπείνωση;